|
Mundarija kirish I bob. Tabiiy yorug’lik manbalari va ularning xususiyatlari
|
| bet | 15/16 | | Sana | 12.02.2024 | | Hajmi | 201,98 Kb. | | #155334 |
Bog'liq Mundarija kirish I bob. Tabiiy yorug’lik manbalari va ularning xYorug’likning sochilishi
Tiniq bo'lmagan muhitlarda, ya'ni optik jihatdan bir jinslimas bo'lgan muhitda ham yorugʻlik difraksiyasi kuzatiladi. Bunday muhitlarga aerozollar (bulut, tutun, tuman), emulsiya, kolloidli eritmalar va hokazolar kiradi, ya'ni mayda zarrachalar suzib yurgan muhitlar kiradi.
Yorug'lik bunday muhitdan o'tayotib tartibsiz joylashgan bir jinsli bo'lmagan joylardan, zarralardan difraksiyalanadi va hamma yo'nalishda bir xil intensivlik beradi, bunda aniq bir difraksion manzara hosil bo'lmaydi. Bu hodisa tiniq boʻmagan (xira) muhitda yorugʻlikning sochilishi deb ataladi. Misol uchun quyosh nurining ingichka dastasi changli havodan o'tayotib, sochiladi va ko'rinadigan bo'lib qoladi.
Atom, ION VA MOLEKULA-LARNING QUTBLANUVCHANLIGI – tashqi elektr maydoni ta’sirida elektronlar buluti, atom yadrosi, molekula va ionlar markazlarining bir-biriga nisbatan siljishi. Qutblanish 762 natijasida qutblanmagan molekula qutblangan molekulaga aylanadi, tugʻma dipolli molekulalarning qutbliligi oshadi. Qutblanish natijasida vujudga kelgan dipol induksiya dipoli deyiladi. Induksiya qutblanuvchanlik; har qaysi zarracha (molekula, atom)ning qutblanuvchanlik xossasini ifodalaydi. Anionlarda yadroning elektron qavatiga ta’siri kuchsizroq, shu sababli anionlar tashqi elektr maydoni ta’sirida osonroq qutblanadi va ularning zaryadi hamda radiusi qancha katta boʻlsa, shuncha oson qutblanadi. Kationlarning qutblash xossasi ham bor, bu xossa kationning za-ryadiga toʻgʻri, radiusiga teskari mutanosib.yorug'likning qutblanishi Bu ko'rinadigan yorug'likni tashkil etadigan elektromagnit to'lqin imtiyozli yo'nalishda tebranganda paydo bo'ladigan hodisa. Elektromagnit to'lqin tarqalish yo'nalishiga ko'ndalang bo'lgan elektr to'lqin va magnit to'lqindan iborat. Magnit tebranish bir vaqtning o'zida va elektr tebranishidan ajralmas va o'zaro ortogonal yo'nalishlarda sodir bo'ladi.
Ko'pgina yorug'lik manbalari chiqaradigan quyosh, masalan, Quyosh yoki lampochka qutblanmagan, demak ikkala komponent ham: elektr va magnit, har doim tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar bo'lsa ham, barcha yo'nalishlarda tebranadi.
Ammo elektr komponentining tebranishining imtiyozli yoki o'ziga xos yo'nalishi mavjud bo'lganda, biz qutblangan elektromagnit to'lqin haqida gapiramiz. Bundan tashqari, agar tebranish chastotasi ko'rinadigan spektrda bo'lsa, unda biz qutblangan yorug'lik haqida gapiramiz.
Keyin biz qutblanish turlarini va qutblangan nurni hosil qiluvchi fizik hodisalarni ko'rib chiqamiz.
Lineer polarizatsiya
Lineer polarizatsiya yorug'lik to'lqinining elektr maydonining tebranish tekisligi tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar bo'lgan yagona yo'nalishga ega bo'lganda paydo bo'ladi. Ushbu tekislik odatdagidek qutblanish tekisligi sifatida olinadi.
Va magnit komponent ham xuddi shunday harakat qiladi: uning yo'nalishi to'lqinning elektr komponentiga perpendikulyar, u noyob va u shuningdek tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar.
Yuqori rasmda chiziqli qutblangan to'lqin ko'rsatilgan. Ko'rsatilgan holatda, elektr maydon vektori X o'qiga parallel ravishda tebranadi, magnit maydon vektori elektr bilan bir vaqtning o'zida, lekin Y yo'nalishi bo'yicha tebranadi.Har ikkala tebranish Z ning tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar.
Dumaloq qutblanish
Bunday holda, yorug'lik to'lqinining elektr va magnit maydonlarining amplitudasi doimiy kattalikka ega, ammo uning yo'nalishi tarqalish yo'nalishiga ko'ndalang yo'nalishda doimiy burchak tezligi bilan aylanadi.
Elliptik qutblanish
Elliptik qutblanish aylana qutblanishiga o'xshaydi, aylananing farqi shundaki, maydon amplitudasi aylana o'rniga ellipsni tavsiflaydi.
Elliptik polarizatsiyaga ega bo'lgan to'lqin - bu qo'rg'oshin yoki kechikish bilan perpendikulyar tekisliklarda ikkita chiziqli polarizatsiyalangan to'lqinlarning superpozitsiyasi. π/2 birining fazasida ikkinchisiga nisbatan radianlar, lekin qo'shimcha ravishda har bir komponentdagi maydon amplitudasi har xil bo'ladi.
Yorug'lik qutblanishiga bog'liq hodisa
Ko'zgu
Qutblanmagan yorug'lik nurlari yuzaga, masalan shisha yoki suv yuzasiga urilganda, nurning bir qismi aks etadi va bir qismi uzatiladi. Yoritilgan nurlanish yuzasiga perpendikulyar bo'lmasa, aks ettirilgan komponent qisman qutblangan.
Yoritilgan nurning burchagi uzatilgan nur bilan to'g'ri burchak hosil qilgan holda, aks etadigan yorug'lik tushish tekisligiga normal va aks etuvchi yuzaga parallel yo'nalishda to'liq chiziqli polarizatsiyaga ega. Ko'zgu bilan umumiy qutblanishni hosil qiladigan tushish burchagi quyidagicha ma'lum Bryuster burchagi.
Analizatorning yo'nalishi tushayotgan yorug'likning qutblanish tekisligiga to'g'ri kelganda, barcha yorug'lik o'tadi, ammo ortogonal yo'nalish uchun yorug'lik butunlay o'chadi.
O'rta pozitsiyalar uchun yorug'likning qisman o'tishi mavjud, uning intensivligi ga qarab o'zgaradi.
XULOSA
Xulosa qilib shuni aytishim kerak, tabiiy yorog`liksiz hayotimizni tasavvur eta olmaymiz bizning yashashimiz uchun yorug`lik butun borliq uchun kerakdir. Umumiy ma`noda inson yorug`likni ko`rish orqali idrok etadi. Tabiiy yorug`lik manbalari inson va boshqa tirik organizmlar uchun juda muhim ahamiyatga ega.Tabiiy yorug’lik elektr (magnit) vektorining tebranish yo’nalishlarini bu asboblar shunday guruhlaydiki, bir dastaga elektr tebranishlarining yo’nalishi asosan bir xil bo’lgan nurlanish yig’ilsa, boshqa dastaga elektr tebranishlarining yo’nalishi avvalgiga perpendi-kulyar bo’lgan nurlanish yig’iladi.
Turlicha qutblangan nurlarning turlicha yutilishi oqibatida tabiiy yorug’lik tarqalish yo’nalishiga bog’liq ravishda turlicha yutiladi, chunki to’lqinning elektrvektorining kristallografik yo’nalishlarga nisbatan tutgan vaziyati yorug’likning tarqalish yo’nalishiga bog’liq.
Tabiiy yorug’lik kristall plastinkadan o’tganda yorug’likning ichki strukturasi o’zgaradi, masalan, xilma-xil joylashgan yassi qutblangan to’lqinlar to’plamidan iborat bo’lgan tabiiy yorug’lik yana tabiiy yorug’likka aylanadi, biroq endi u xilma-xil joylashgan elliptik qutblangan to’lqinlar to’plamidan iborat bo’ladi. Tabiiy yorug`lik manbalariga inson omili ta`sir eta olmaydi. Yorug`likning tabiiy manbalariga quyosh, yulduz, yashin, qutb yog`dusi kiradi.
Suniy yorug`lik manbalariga yoritgichlar, shamlar,o`tin, lampalar kiradi.
|
| |
