Muruntov oltin koni
- Markaziy Qizilqumning Muruntov ruda maydoni mintakasidagi kon. Navoiy shahridan 180 km shim.da, Zarafshon shahridan 40 km sharqda, Tomditovning jan. etagida joylashgan. Ruda zaxiralarining koʻlami, rudani qazib olish texnologik sharoitlarining qulayligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatining yuqoriligi va boshqa xususiyatlariga koʻra dunyodagi noyob konlar sirasiga kiradi. Markaziy Osiyo, xususan, Markaziy Qizilqum va Nurota togʻlarida, oltin rudalari mavjudligi miloddan avvalgi 6—5-asrlardan maʼlum boʻlgan. Oʻlkada oltin konlarini izlash boʻyicha dastlabki maxsus tadqiqot ishlari I.V.Mushketov, G.D.Romanovskiy, G.D.Obruchev va boshqa tomonidan amalga oshirilgan. Markaziy Qizilqumda oltin konlari boʻlishi mumkinligini geolog olimlar A.Ye.Fersman va D.I.Shcherbakovlar 20-asrning 30-yillaridagi geologik tadqiqotlari asosida bashorat qilganlar. 1930-yillarda Tomditovning jan. etaklarida oltin zarralari boʻlgan bir necha kvars va kvarsdala shpati tomirlari aniqlandi, 1934-yilda Besapan qishlogʻi yaqinida oltin mineraliza-siyasi zonasi belgilandi. Shundan ke-yin Besapan, Oltintov, Taxtatov manzillarida, Tomditovning jan. yon bagridagi kremniyli slanetslarda keng koʻlamda oltin qidiruv va razvedka ishlari olib borildi. 1951—53 yillarda Muruntov oltin koniHamroboyev Oʻzbekistonning gʻarbiy hududida oltinni koʻpincha margi-mush bilan uzviy bogʻliq holda uchrashi qonuniyatini aniqladi. Shu asosda 1954—56 yillarda Oʻzbekistonning gʻarbiy qismida 2 xil oltin konlari borligi: birida oltin margimush kolchedani (arsenopirit minerali) bilan, ikkinchisida juda siyrak xrlda kvars tomirlarida uchrashi maʼlum boʻldi.1958-yil oltinmargimush bogʻliqligi asosida Muruntov yonida margimushga boy boʻlgan anomaliya maydonlari belgilandi. Oʻsha yili margimushning yuqori konsentratsiyasi mavjud boʻlgan anomaliyalardan biri — Muruntov rudali maydonida olib borilgan izlanishlardan keyin bu ruda maydoni oʻta istiqbolli deb baholandi. Mazkur ruda maydonida 1959—62 yillarda olib borilgan batafsil qidiruv ishlari natijasida konning asosiy hududi belgilandi va oltinga boy uchastkalarining oʻlchamlari juda yirikligi aniqlandi. Muruntov oltin konik.ningochilishigasalmokli hissa qoʻshgan bir guruh geolog olim va mutaxassislar (I. H. Hamroboyev, H.T.Toʻlaganov, P.V.Xromishkin, V.G.Garkovets va boshqalar) mamlakatning oliy mukofotiga sazovor boʻldilar (1966). 1965—69 yillarda Muruntov oltin konik.ning sa-noat oʻzlashtirishi ishlari bajarilib, 1969-yil 21-iyulda dastlabki mahsulot — Muruntov quyma oltini chiqarila boshlandi va bu kon nomi dunyoga mashhur boʻldi. Dunyoda eng yirik karyerlardan biri — "Muruntov" karyerining uz. 3,5 km, eni 2,7 km va chuqurligi 430 m. Karyerdan yiliga 35—37 mln. m3 hajmida togʻ jinslari qazib olinadi, shu bilan bogʻliq boʻlgan Zarafshon shahridagi oltin ishlab chiqarish kompleksi yiliga 24 mln. t rudani (2001-yil) qayta ishlaydi. Bu kompleks jahonda oltin ishlab chiqarish bilan mashhur boʻlgan eng yirik korxonalar qatorida 2-oʻrinda (Indoneziyadagi "Grosberg" korxonasidan keyin) turadi.
Muruntov oltin konik.da 1995-yildan "ZarafshonNyumont" qoʻshma korxonasi faoliyat koʻrsatib kelmoqda. Mazkur qoʻshma korxona 1995—2001-yillar mobaynida balansdan tashqari boʻlgan va juda katta hajmda yigʻilib qolgan mineralli ; jinslar agʻdarmasining 84 mln. t sini ʻ qayta ishlab 82 t sof oltin ajratib olishga erishdi.
Muruntov oltin konik. proterozoy erasining boshlanishida hosil boʻlgan choʻkindi meta- ; morfik togʻ jinslaridan tashkil topgan toshqazigan va besapan svitalari kdtlamlaridan iborat. Ushbu katlamlarning quyi qismi yuqori darajali metamorfizmga uchragan yashil amfi-bolli va kvars-slyudali slanetslardan, kvarsit va ohaktoshlardan tuzilgan. Yuqori qismida yashil slanetslar miqdori kamayib, terrigen togʻ jinslarining miqdori ortib boradi. Konda k oltinli rudalar katlamlarning ayni shu qismida alevrolit, qumtosh va fillitsimon slanetslardan tashkil topgan terrigen togʻ jinslarining ordoviksilur davriga mansub besapan svitasi qatlamlarida namoyon boʻlgan. 1 Bevosita oltin rudasini oʻzida mujassam etgan mazkur svita katlamlarini 3 qismga boʻlish mumkin: ruda usti katlami ("yashil" besapan) — qalinligi 1600 m gacha; rudali qatlam ("aralash" besapan) — qalinligi 2000 m gacha; ruda osti katlami ("kulrang" besapan) — qalinligi 2000 m gacha. Oltin rudasi, asosan, svitaning oʻrta qismi — "aralash" besapan qatlamida joylashgan. Oltin zarralari mavjud boʻlgan ayrim kvars tomirlari svitasining ostki "kulrang" besapan va ustki — "yashil" besapan qatlamlarida ham uchraydi. Mazkur besapan svitasidagi oltin mineralizatsiyasini quyidan toshqazigan svitasiga mansub choʻkindi chegaralab turadi.
Magmatizm hosilalari tomirsimon struktura (dayka) larda joylashgan leykokrat tartibli togʻ jinslaridan iborat. Daykalar kon hududida turli tomonlarga yoʻnalgan bir necha tasmalar hrsil qilgan, uz. 70 m gacha. Tarkibi esa siyenitdiorit-granofirli Muruntov magmatik kompleksiga kiruvchi granitporfir, sferolit-porfir va monsonit porfirlardan tuzilgan. Muruntov oltin konik.ning jan.-sharqiy chegarasida Markaziy Osiyoda yagona boʻlgan eng chuqur burgʻi qudugʻi SG-10 yordamida yer qaʼrining 4000 m dan ortiq chuqurligida Muruntov granitoid intruzivi mavjudligi aniqlandi. Bu dalil oltin konining qosil boʻlish jarayonidagi asosiy omillaridan biridir. Mazkur intruziv massivi kaliynatriy qoʻshslyudali leykokrat va biotitli granitlardan tashkil toptan. Konning hozirgi tuzilishini yuzaga kelishida, shuningdek, ruda tarqalishi va joylashishida muhim ahamiyatga ega strukturalar quyidagilardir: 1) oʻq chizigʻi Muruntov oltin konik.dan janubrokda oʻtuvchi Toshqazigan antiklinalining shim. qanotini shakllantiruvchi Muruntov antiklinali va jan. sinklinal; 2) Muruntov "juft" yer yorigʻini tashkil qilgan jan. va strukturali yer yoriqlari, kenglik yoʻnalishida joylashgan, vertikal yoki ancha tik jan. ogʻish xrlatiga ega, ruda tarqalishi va joylashishida asosiy ahamiyatga ega; 3) shim.-gʻarbga 60—70° burchak ostida ogʻib yotuvchi shim-sharqiy yoʻnalishdagi yer yoriqlari. Tik joylashgan rudali zonalar oltinga eng boy boʻlib, oʻzaro parallel joylashgan kvars tomirlaridan va kvarsli, kvarssulfidli, kvars-turmalinli va karbonatli tomirchalardan iborat. Qiya yotuvchi ruda zonalarida oltin miqdori kam. Ruda tarkibi oltin, pirit, arsenopirit.xalkopirit, galenit, sfalerit, molibdenit, sheyelitdan, noruda minerallar esa kvars, dala shpati, biotit, turmalin, akti-nolit, muskovit, kalsit kabilardan tashkil topgan. Oltin yirik va oʻrta donali kvars tomiri va tomirchalarida bir kancha sulfidli minerallar, sof vismut va kumush sulfasollari bilan birgalikda uchraydi. Muruntov oltin konik. rudalarining asosiy qismi (85% gacha) sheyelit-oltinkarbonatkaliy shpati-kvars minerallarining paragenetik assotsiatsiyasini tashkil etadi. Assotsiatsiyada boʻlgan oltinning probasi 830 dan 980 gacha oʻzgaradi va bu oltinning tarkibida qoʻshimcha 3,84 — 9,36 % kumush ham uchraydi. Ikkinchi darajali boʻlgan minerallar assotsiatsiyasi (kondagi oltin rudalarining 5 % ini tashkil qiladi) — bu oltin-arsenopirit-kvars minerallari assotsiatsiyasi. Muruntov oltin konik. rudalarining kimyoviy tarkibi turlicha boʻlib, oʻrtacha 1,0 — 29,0 g/t oltin, 0,8 — 7,2 g/t kumush, 0,003 — 0,6% volfram oksidi, 0,07 — 2,19% oltingugurt, 0,03 — 1,73% margimush va boshqa noyob elementlar kam miqdorda bor.
Kon rudasidagi 50—60% oltin zarralarining kattaligi 0,01—0,02 mm boʻlib, ularni faqat mikroskopda koʻrish mumkin. Bu oʻta mayda dispersli ruda tarkibidan oltin zarralarini ajratib olishda maxsus faol kimyoviy moddalardan foydalaniladi. Bunday hollarda oltin ajratib olish texnologik jarayonida atrof muhitga zarar yetkazmaslik maqsadida bir qancha maxsus uskunalar va moslamalar qoʻllaniladi va zarur texnologik tadbirlar bajariladi. Soʻnggi yillarda Muruntov oltin konik.ni qoʻshimcha oʻrganish maqsadida 20 dan ortiq ishlab chiqarish tashkilotlari tomonidan ilmiy tadqiqot muassasalari bilan x.amkorlikda bir necha dasturlar amalga oshirilmoqda.
Mashhur o‘zbek geologi, akademik Ibrohim Hamroboyev tomonidan topilgan “Muruntov” koni dunyodagi eng ko‘p oltin zaxirasiga ega bo‘lgan konlardan biri. Kon ochilganidan bugunga qadar bu yerda 2 mlrd metr³ ma'dan qazib olingan. Hozirda konning uzunligi 4,3 km, eni 3,2 km hamda chuqurligi 650 metrga yetgan.
Qazib olingan kondan rudayuk tashuvchi bahaybat avtoag‘dargichlar hamda tik-qiya konveyerida tashib chiqiladi. Bugungi kunda “Muruntov”da 120 ga yaqin avtoag‘dargich ishlamoqda. Ushbu qudratli mashinalarning vazni rusumiga qarab qariyb 400 tonnagacha yetadi. Ular 136 tonnadan 240 tonnagacha yuk ko‘tarish imkoniyatiga ega. Avtoag‘dargichlarning asosiy qismi “BelAz”, “KAT” va “Komatsu”rusumli mashinalardan iborat.
“Bu avtoag‘dargich ko‘p qulayliklarga ega. Yengil mashinalarni qanday boshqarsangiz, bu ham shunday boshqariladi. Yozda ichida sovitkichlari ishlaydi. Xohlagan darajaga qo‘yish mumkin. G‘ildiraklarning bosim holatini ko‘rsatib turadi.240 tonnagacha yuk ko‘taradi. O‘shanda ham og‘irlik sezilmaydi. Pastlikdan tepaga yengil chiqadi.12 soatlik smenada tepada ishlasa 500 litr, chuqurda ishlasa 2800 litrgacha yonilg‘i sarflaydi. Oldida 10 ta, motor bilan qo‘shib hisoblasak jami 21 ta chirog‘i bor. Yonilg‘i baki 4500 litr sig‘imga ega”, — deydi haydovchi Burhon Tayloqov.
Navoiy kon-metallurgiya kombinati matbuot markazi rahbari Abdumajid Jo‘rayevning ta'kidlashicha, konda bir oyda 9 mln metr³dan ortiq kon massalari qazib olinadi va tashqi omborlarga tashiladi. Keyingi yillarda 15 ta EKG ekskavator, 10 ta burg‘ulash uskunasi, 81 ta avtoag‘dargich xarid qilingan. Shuningdek, tik-qiya konveyerining ishga tushirilishi iqtisodiy samara bermoqda. Konveyyer orqali soatiga 3,5 ming metr³ ruda 285 metr balandlikka yetkazib beriladi. 2021-2022 yillarda uzunligi 2154 va 3200 metr bo‘lgan shimoli-sharqiy va janubiy davriy oqim texnologiyali hamda “RopeCon” tizimli tik-qiya konveyerlarni qurish rejalashtirilmoqda.
“Muruntov” koni 1,8 mlrd tonna ma'dan hamda 4,5 ming tonna oltin zaxirasiga ega. 2020 yilda 2 mln unsiya yoki qariyb 57 tonna oltin qazib olingan “Muruntov” koni Kitco kompaniyasi ekspertlaritomonidan tuzilgan jahon reytingida yetakchilik qilgandi.
Yaqinda XVI asrda yashagan nemis olimi Georgiy Agrikolaning “O gornom dele i metallurgii v dvenadsati knigax” nomli kitobi qoʻlimga tushib qoldi. Tarixchi emasmanmi, kon-metallurgiya sohasida koʻplab olimlar qatorida Agrikola toʻgʻrisida ham ozmi-koʻpmi bilardim.
XI asrning buyuk olimi Abu Rayhon Beruniyning “Qimmatbaho javohirlar haqida bilimlar kitobi”, yaʼni “Minerologiya” asarida Beruniy bobomiz Agrikoladan ham bir necha asrlar oldin konlar, qimmatbaho toshlar toʻgʻrisida juda qimmatli maʼlumotlar berganligi meni bu mavzuga yana-da qiziqtirdi. Darvoqe, xalqimizda oqqan daryo oqaveradi, degan ibratli maqol bor. Oʻzbekiston azal-azaldan buyuk mutafakkirlar, alloma va olimlarni kamolga yetkazgani bilan maʼlum va mashhurdir. Yurtimizda qadimdan ilm-fan taraqqiy etganligi bu zamin maʼrifat va maʼnaviyat oʻchogʻi boʻlganidan dalolat beradi. Ajdodlarimiz yaratgan shoh asarlar bugun dunyo hamjamiyatining havas va eʼtirofiga sazovor boʻlib kelayotgani buning isbotidir.
Oʻzbekiston hududida qadimdan yerosti boyliklari tadqiq qilingan. Oʻrta asrning buyuk olimlaridan biri – Abu Rayhon Beruniyning “Mineralogiya” asarida 30 dan ortiq qimmatbaho tosh va minerallarning nomi, ularning kimyoviy va fizikaviy xossalarini aniqlash, eritib sinash, deyarli barcha qimmatbaho tosh va turli maʼdanlar haqida ilmiy maʼlumotlar berilgan. Bu asar asrlar davomida koʻplab tadqiqotchilar uchun muhim qoʻllanma boʻlib kelmoqda.
Oʻzbekistonga taalluqli boʻlgan maʼlumotlar asrlar oʻtib, yangi ilmiy dalillar asosida tasdiqlandi. XX asr oʻrtalarida geologlar mamlakatimiz zaminidagi yerosti boyliklarini qidirib topishda katta yutuqlarni qoʻlga kiritdi. Geologlarning Oʻzbekiston hududida istiqbolli oltin konlari mavjudligi haqidagi taxminlari toʻlaqonli tasdigʻini topdi. Mamlakatimizda geologiya maktablari vujudga keldi. Oʻzbek geologiya maktabi hozir ham chet ellarda shuhrat qozongan. Akademiklar Habib Abdullayev va Ibrohim Hamroboyev hamda ularning shogirdlari geologiya sohasida olib borgan ilmiy-tadqiqot ishlari bilan hech shubhasiz, oʻziga xos maktab yaratgan edi.
Ana shu maktab asoschilaridan biri – mashhur geolog olim I.H.Hamroboyev edi. Olimning 1958-yilda chop etilgan “Gʻarbiy Oʻzbekistonda magmatizm va postmagmatizm jarayonlari” asari yurtimizda oltin va bir qator boshqa konlarni aniqlashga asos boʻldi.
Geologlarning tadqiqotlari natijasida 1958-yilda Qizilqumda jahon kon-metallurgiya sanoati tarixida muhim voqea – “Muruntov” oltin koni topildi. Oltin zahiralarining koʻpligi, rudani qazib olish texnologik sharoitlarining qulayligi bois kon “Asr moʻjizasi”, deb tan olindi. Ibrohim Hamroboyevning nomi “Muruntov” oltin konini topgan olim sifatida Oʻzbekiston geologiya fani tarixi zarvaraqlariga muhrlandi. Bu xizmatlari uchun taniqli olim 1969-yilda sobiq Ittifoqning yuksak davlat mukofoti bilan taqdirlangan edi.
Bugun yurtimiz geologiya sohasi rivojiga beqiyos hissa qoʻshgan hamda “Muruntov” konini kashf etgan olim Ibrohim Hamroboyev tavallud topganiga 100-yil toʻldi. I.Hamroboyev 1920-yil 5-mayda Oʻsh viloyatining Oʻzgan shahrida tavallud topgan. 1942-yilda Oʻrta Osiyo davlat universitetining geologiya fakultetini tugatib, 27 yoshida fan nomzodi, 37 yoshida fan doktori, 46 yoshida Fanlar akademiyasi muxbir aʼzosi, 54 yoshida akademik darajasiga yetgan ilm-fan dargʻalaridan biridir. Ibrohim Hamroboyev oʻzining ilmiy faoliyati davomida 500 dan ortiq ilmiy asarlar – monografiyalar, maqolalar, darsliklar, geologik hisobotlar chop ettirib, geologiya fani nazariyasiga hamda amaliyotiga ham ulkan hissa qoʻshgan edi.
Ibrohim Hamroboyevning geologiya fani ravnaqiga qoʻshgan katta hissasi uchun yangi topilgan mineralga uning nomi “Khamrabaevit” berilgan. Butun umrini Oʻzbekiston va Markaziy Osiyoning geologiyasi, yerosti konlarini oʻrganishga bagʻishlagan olim magmatik jinslarning petrologiyasi va geokimyosi yechimlari, metasomatik mahsumiy oʻzgarishlari, maʼdanlarning paydo boʻlishi va metallogeniyasi, yer poʻsti chuqurligi bilan bogʻliq magmatizm va metallogeniya masalalarining oʻzaro aloqadorligi kabi nihoyatda dolzarb muammolar yuzasidan serqirra izlanishlar olib borgan va ulkan kashfiyotlarni amalga oshirgan.
Minglab olimu muhandislar va boshqa turli kasb egalarining fidokorona mehnatlari bilan “Muruntov” konining ochilishi bepoyon Qizilqum sahrosini oʻzlashtirish davrini boshlab berdi. Natijada odam yursa oyogʻi, qush oʻchsa qanoti kuyadigan choʻl goʻzal maskanga aylandi. Zamonaviy infratuzilmaga ega konchilar shaharlari bunyod etildi. Eng soʻnggi rusumdagi kon texnikalari, texnologiyalar va qudratli transport vositalariga ega korxonalar barpo etildi.
1964-yilda “Muruntov” konida rudalarni qazib chiqarish va qayta ishlash tarmogʻini barpo etish ishlari boshlandi. Sobiq Ittifoq hukumatining 1964-yil 25-maydagi “Muruntov” oltin konini oʻzlashtirish toʻgʻrisidagi hamda shu yil 1-avgustda Oʻzbekiston hukumatining mazkur kon negizida oltinni qayta ishlash korxonasini qurish toʻgʻrisidagi qarorlari bilan ishlar boshlab yuborildi. 1967-yilda 2-gidrometallurgiya zavodi qurilishi, 1967-yilning 1-martida esa “Muruntov“ karyerida birinchi portlatish amalga oshirilib, konni ochiq usulda oʻzlashtirish boshlandi. Turli kasb egalarining tom maʼnoda fidokorona mehnatlari, saʼy-harakatlari tufayli 1969-yil 21-iyunda birinchi tozalangan sof oltin olishga erishildi. Qizilqum – Oʻzbekistonning yirik oltin ishlab chiqarish hududiga aylandi. 1971-yildan eʼtiboran 2-gidrometallurgiya zavodida 999.9 probali sof oltin olinishi boshlandi.
“Muruntov” – oltin tarkibli rudalarni qazib chiqarish va qayta ishlash boʻyicha dunyodagi eng yirik kon hisoblanadi. Undan keyingi oʻrinlarda Grasberg (Indoneziya), Goldstrayk, Kortes (AQSH), Pueblo Vyexo (Dominikan), Yanakocha (Peru) kabi konlar turadi. Geologlar tomonidan “Muruntov” – dunyodagi oltin zaxirasiga ega eng yirik kon sifatida eʼtirof etilgan.
Bu konining ochilishi haqiqatda “Asr moʻjizasi” boʻldi. Bunda Ibrohim Hamroboyev va u boshchiligidagi geologlarning xizmatlari juda kattadir. Konining ochilishi tufayli bir paytlar odam yursa oyogʻi, qush uchsa qanoti kuyadigan Qizilqum sahrosida fidoyi va jasoratli insonlarning mehnatlari bilan dunyoga mashhur Navoiy kon-metallurgiya kombinati tashkil etildi. Navoiy, Zarafshon, Uchquduq, Zafarobod, Nurobod, Zarkent kabi goʻzal va zamonaviy shahar va qoʻrgʻonlar paydo boʻldi. Bugungi kunda kondan qazib olinayotgan yerosti boyliklari mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishga katta hissa boʻlib qoʻshilmoqda.
Bir soʻz bilan aytganda, yurtimiz iqtisodiyotining bugungi rivoji, Navoiy kon-metallurgiya kombinatining ulkan taraqqiyotida shubhasiz, mashhur olim, mamlakatimiz geologiya maktabi asoschilaridan biri Ibrohim Hamroboyevning ham benazir hissasi bor.
MURUNTOU KONI
Yevroosiyo qit'asidagi eng yirik, Markaziy Qizilqumdagi Muruntov koni oltin zahiralari va qazib olish bo'yicha dunyodagi noyob konlardan biridir. Navoiy viloyatining Tamdi tumanida, Zarafshon shahridan 35 km, tuman markazi Tamdibuloqdan 40 km janubda, Navoiy shahridan 210 km shimolda joylashgan. 162 Muruntov koni Markaziy Qizilqumning Tamditov koʻtarilishining janubiy qismida absolyut balandligi 516-585 m boʻlgan, deyarli suvsiz hududda joylashgan. Suv ta'minoti Amudaryo-Zarafshon quvuridan amalga oshiriladi. Mintaqaning iqlimi keskin kontinental. Yillik yog'ingarchilik 110 mm dan oshmaydi. Konning batafsil tavsifi mashhur "Muruntov oltin koni" (1998) monografiyasida mavjud, shuning uchun ob'ekt tavsifida faqat qisqacha ma'lumotlar keltirilgan. Muruntov ruda koni hududida 1931-32 y. SSSR Fanlar akademiyasi Qizilqum ekspeditsiyasi xodimlari A.F. Sosedko, L.L. Shilin, L.A. Kravchenko, oltin kvarts tomirlarida topilgan. Keyinchalik, 1934—39-yillarda L.A. Osipov, N.P. Petrov, V.A. Zaxarevich va boshqalar Besapan qishlog'i yaqinida va boshqa nuqtalarda oltin mineralizatsiyasining yangi nuqtalarini o'rnatdilar. Tadqiqot natijalariga ko'ra A.F. Sosedko Markaziy Qizilqumda oltin qidirishni tavsiya qildi, ammo 1941-45 yillardagi Ikkinchi Jahon urushi. qidiruv-qidiruv tadbirlari toʻxtatildi. 1956-57 yillarda. Tamditau togʻlarining janubi-sharqida geofizik va geokimyoviy usullardan keng foydalangan holda qidiruv ishlari olib borildi (Yu.N.Mordvintsev, P.V.Xramishkin, S.I.Lukyanov). Natijada, tarkibida oltin miqdori yuqori bo'lgan bir qator ruda nuqtalari aniqlandi va geokimyoviy halolarda oltin va mishyakning keng rivojlanishi aniqlandi. Oltin-mishyak paragenezini I.X. Xamraboev (1958) Gʻarbiy Oʻzbekistondagi asosiy unumdor oltin koni sifatida. Keyinchalik Muruntov, Mutenbay, Triada va Besapantau konlarini batafsil o'rganish natijasida ular uchun asosiy mahsuldor paragenez mishyak oltin emas, balki oltin-sheelit-kvars ekanligi aniqlandi. 1958 yilda Muruntov koni hududida ariqlar orqali nafaqat tomirlarda, balki unga tutash bo'shliqlarda ham sanoat metall tarkibiga ega bo'lgan birinchi kvarts korpuslari ochildi va bu ishning tezlashishiga yordam berdi. 1960 yilga kelib Muruntov konining markaziy blokining sanoat ahamiyati paydo boʻla boshladi (K.B.Shulyatnikov, G.V.Gorev, G.V.Kasavchenko, V.M.Shurygin, I.M.Feygin va boshqalar). Muruntov minerallashuvining tomir-shtokverk xususiyati haqida taxmin qilingan, bu metasomatik kremniylangan jinslar hajmiga metall zahiralarini keyingi qidiruv va hisoblash jarayonida yorqin tarzda tasdiqlangan (V.A. Talalov, E.K. Kinder). Ob'ektning morfologiyasi paydo bo'la boshlagandan so'ng, qidiruv metodologiyasi ishlab chiqildi: har 40 m dan qidiruv liniyalari bo'ylab burg'ulash va qazib olish ishlarining kombinatsiyasi. ruda jismlarining morfologiyasi o‘sha davr sharoitiga ko‘ra asoslab berilgan. G.V. Kasavchenko, E.K. Kinder va boshqalar zahiralarni hisoblash metodologiyasini ishlab chiqdilar. Qidiruv ishlari bilan bir vaqtda A.T. Bendik va hammualliflar ruda konining 1:10 000 masshtabdagi birinchi geologik xaritasini tuzdilar. 1963-65 yillarda. Tamditov massivining janubiy qismida 1:50000 masshtabdagi geologik tadqiqot ishlari olib borildi (P.N.Podkopaev, O.I.Kim, A.L.Suzdalskiy va boshqalar). Bu oltin, kumush, volframning bir qator rudali konlarining topilishi bilan birga bo'ldi, bu qimmatbaho metallar va volframga ixtisoslashgan ruda konlari darajasidagi yangi rudali maydon haqida gapirishga imkon berdi. 163 1965 yilda Muruntov konini qidirish bo'yicha birinchi geologik hisobot zahiralari hisoblangan holda (G.V.Kasavchenko, S.A.Denisov va boshqalar) ko'rib chiqildi. O'sha paytda kashf etilgan konini tasdiqlashdan oldin tog'-kon korxonasini qurish to'g'risida misli ko'rilmagan qaror qabul qilindi. konning zahiralari tugallandi. To‘rt yil o‘tgach, konni o‘rganish natijalari bo‘yicha ochiq o‘zlashtirish uchun tasdiqlangan zahiralarning umumiy bahosi bilan jamlangan geologik hisobot tayyorlandi. Hisobot ob'ektning muhim salohiyatini tasdiqlaydi. Qisqa vaqt ichida 1965 yildan 1969 yilgacha kon sanoatni o'zlashtirishga tayyorlandi - yuqori voltli elektr uzatish liniyasi va daryodan o'tkazgichning birinchi navbati tortildi. Amudaryo rudalarini qazib olish va qayta ishlash majmuasi ishga tushirildi, karer ishga tushirildi. 1969 yil 21 iyulda Muruntov oltinining birinchi quymasi qabul qilindi. 1966-yilda bir guruh mutaxassislar Muruntov konini ochish va qidirish ishlari uchun yuksak davlat mukofotlari bilan taqdirlangan. Kollektiv ijodkorlik va tadqiqotlarni muvofiqlashtirish tajribasi Qizilqum (1971-77), G'arbiy O'zbekiston (1980-85) to'g'ridan-to'g'ri rahbarligida va to'g'ridan-to'g'ri amalga oshirilgan kompleks geologik o'rganish dasturi doirasidagi ishlar jarayonida orttirilgan. ishtirokida X.T. Tulaganova, V.G. Garkovets (MGUzSSR), R.V. Tsoy (PGO "Samarqandgeologiya"). G.V. rahbarligida olib borilgan 1:10 000 masshtabda Muruntov ruda konini hajmli geologik xaritalash Gʻarbiy Oʻzbekiston dasturining ajralmas qismi boʻldi. Kasavchenko va Sh.Sh. Sabdyusheva. Bu dasturlarning asosiy vazifalaridan biri 60-yillardayoq u kashf etilgan Muruntov ruda konining sharqiy va gʻarbiy qanotlarini oʻrganish edi (Yu.A.Abramov, E.B.Achkasova, P.N.Podkopaev, P.V.Xramishkin, V. .F.Chechulin va boshqalar) bir qator oltin ko'rinishlari. Intensiv razvedka ishlari (F.G.Bruxanskiy, G.V.Kasavchenko, R.O.Mikkonen va boshqalar) Myutenbay, Vostochniy, Novy uchastkalarining ochiq usulda qazib olish uchun sanoat ahamiyatini asoslab berdi. Muruntov konining markaziy qismidan shimoli-sharqga, Myutenbaydan shimolga, Vostochniy uchastkasiga mineralizatsiya cho'qqisining yumshoq tushishi o'rnatildi. Olingan natijalar Katta Muruntovning istiqbollarini kengaytirdi va ko'p yillar davomida geologik qidiruv ishlarining jabhasini ta'minladi. Qizilqum mintaqasi va Muruntov ruda koni boʻyicha dasturlarning amalga oshirilishi oltin rudasi boʻlgan hududlar, tugunlar, zonalar uchun jamlanma oʻrta masshtabli (1:100000-1:200000) va yirik masshtabli (1:50000) geologik xaritalar tuzishni taʼminladi. va dalalar (Ya.B. Aisanov, A. K. Buxarin, K. K. Pyatkov va boshqalar). Shuningdek, intruziv komplekslar (Z.A.Yudalevich va boshqalar), metamorfizm (V.A.Xoxlov va boshqalar), geokimyoviy haloslar (E.B.Bertman, G.N.Korobeynikov va boshqalar)ning ixtisoslashtirilgan xaritalari ham tuzilgan..d., shuningdek, koʻplab geofiziklar (G.A.Ivanov, V.Ya.Lapidus, N.I.Oranskiy, A.A.Feldman, P.V.Xramishkin, Sh.A.Chambarisov va boshqalar). Ushbu materiallar strukturaviy-formatsion va tektonik rayonlashtirishga oid ishlanmalar (A.K.Buxarin, B.Ya.Vixter, A.A.Zemlyanov, I.A.Maslennikova, Sh.A.Chambarisov va boshqalar), paleontologik tadqiqotlar (Z.M.Abduazimova, Yu.M. .Kuzichkina va boshqalar), mintaqaviy litofasiyalar va strukturaviy tahlillar (A.K. Voronkov, V.P. Loshchinin va boshqalar; D.G. Ajgirey, N. Ya Gureikin, P.F. Ivankin, P.A. Muxin, Sh.Sh. Sabdyushev, Yu.S.S.D. Sher, S.D. Sher). va boshqalar), mineralogik-geokimyoviy va petrologik inshootlar (Ch.X.Arifulov, V. A. Barxudarov, E. B. Bertman, V. X. Klyavin, N. V. Kotov, X. R. Rahmatullaev, V. F. Skryabin, V. F. Protsenko, Yu. N. Shashorin) va boshqalarni tashkil etgan. turli masshtabdagi metallogenik tahlil va bashorat konstruktsiyalarining asosi. 164 Konlarni tiplashtirish (I.M.Golovanov, I.V.Mushkin, V.A.Xorvat, S.D.Sher va boshqalar), minerallashuvning tarqalish qonuniyatlarini o‘rganish, rudani boshqaruvchi omillarni aniqlash (Yu.F.Baskakov, I.K.Bragin, B.Ya.Vixter, A. K. Voronkov, Yu. N. Zverev, V. P. Matyash, L. Z. Paley, A. A. Rubanov, M. T. Xon, A. D. Shvetsov va boshqalar) etalon rudalar klasterlari (zonlari) va konlari boʻyicha turli geologik oltin minerallashuvining bashoratli va qidiruv belgilarini ishlab chiqish imkonini berdi. va sanoat turlari va bir qator murakkab va tarmoq prognozlash metallogenik xaritalarini tuzish. 1976 yildan boshlab Qizilqum geologiya boshqarmasi (Yu.N.Shashorin, M.M.Purkin va boshqalar) Muruntov janubida boʻshashgan konlar qoplami bilan qoplangan maydonlarda qidiruv ishlari va chuqur geologik xaritalash ishlarini olib bordi. Erto'la jinslarida oltin borligini burg'ulash va sinash Triada joyini (Myutenbay uchastkasining janubi-sharqida) aniqlash imkonini berdi. Muruntovdan gʻarbda, Tamditau togʻlarida Kosmanachi oltin-kumush koni topilgan (Yu.I. Amantaytau togʻlarida — shu nomdagi oltin koni (D.F.Kapustin va boshqalar), fazoviy jihatdan Daugiztauga yaqin. ruda maydoni. Navoiy kon-metallurgiya kombinati geologik xizmati (M.I.Minkin, A.P.Mazurkevich, N.V. Aleksandrov va boshqalar) Muruntov konining oʻzi, uning yon bagʻirlari va chuqur ufqlari istiqbollarini kengaytirishda muhim muvaffaqiyatlarga erishdi. konchilik operatsiyalarining old qismi. Xususan, Markaziy kon boshqarmasi geologlari katta sa'y-harakatlarni konsentrlangan minerallashuv hududlarini - ruda ustunlarini aniqlashga qaratdilar (A.P. Belenko, A.I. Obraztsov). 1971 yildan 1996 yilgacha bo'lgan davr uchun. konning chuqur gorizontlari va yon bag'irlarida dastlabki va batafsil qidiruv ishlari olib borildi. 80-yillarda - 90-yillarning boshlarida. Muruntov ruda konini geologik oʻrganishda koʻplab ishlab chiqarish, sanoat, akademik va universitet jamoalari ishtirok etdi. Tadqiqotlar bir qancha dasturlar doirasida amalga oshirildi: 1) ruda konining qanotlari va chuqur gorizontlarini 1:10 000 masshtabda bashoratli baholash; 2) Mu.ni burgʻulash asosida yer qobigʻining chuqur tuzilishini ochib berish Muruntov SG-10 o'ta chuqur quduqni burg'ulash; 3) Qizilqum geodinamik poligonini o'rganish. Bu dasturlarni amalga oshirish natijasida yangi ixtisoslashtirilgan yirik masshtabli xaritalar majmuasi tuzildi (A.K.Voronkov, V.I.Vorontsov, M.T.Xon, A.D.Shvetsov va boshqalar), namunaviy konstruksiyalar amalga oshirildi (Ch.X.Arifulov va). boshqalar), hisoblangan oltin resurslari (Yu.I. Paramonov), bu Muruntovning muhim istiqbollarini ochib berdi; konning pastki qismi 4294 m chuqurlikda tasvirlangan (V.M.Donskoy, V.G.Yakovlev va boshqalar), bu ob'ektning geologik tuzilishi haqidagi ma'lumotlarni sezilarli darajada to'ldirish imkonini berdi; Qizilqum hududi va ruda konini mobilistik pozitsiyalardan o‘rganish amalga oshirildi, buning natijasida bir qator geodinamik ruda hosil qiluvchi omillar taklif qilindi va Qizilqum poligonining oltin minerallashuvining an’anaviy va noan’anaviy turlari bo‘yicha istiqbollari belgilandi. aniqlangan (Sh.Sh. Sabdyushev, Yu.S. Savchuk, E.R. Bazarbaev , A. A. Zemlyanov, V. P. Matyash, S. M. Kazakbaeva). O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, Muruntov ruda koni va konini o‘rganish faol davom etdi. Respublikaning sanoat va ilmiy tashkilotlari kuchlari tomonidan yangi maydonlarda oltinni mineralizatsiya qilish istiqbollarini oshirish ishlari olib borildi. Birinchi marta katta oltin zahiralarini sotish va buning uchun xorijiy investitsiyalarni jalb qilish boshlandi. 165-sonli “Zarafshon-Nyumont” qoʻshma korxonasi Muruntov karerining kambagʻal chiqindi rudalarini yigʻma yuvish usulida qayta ishlashni tashkil etdi. Muruntov ruda koni Qizilqum metallogen zonasiga kiruvchi Markaziy Qizilqum oltin rudasi mintaqasining shimoliy qismi va Janubiy Tamditov ruda zonasining sharqiy qanoti bilan chegaralangan. Ikkinchisining sharqiy qanoti aniq oltin ixtisoslashuviga ega. Uning tarkibida noyob Muruntov koni, bir xil ruda shakllanishiga va geologik-industrial minerallashuv turiga mansub yirik ob'ektlarning Besapantau, Myutenbay, Triadaning o'xshash geologik sharoitda bo'lishi Muruntov ruda konini 2000 yilning o'rtalaridan boshlab ajratish imkonini berdi. -60s. Taxminan 60 kv.km maydonga ega bu maydon Tamditau tog' tizmasining janubi-sharqiy yon bag'rida joylashgan; shimoldan qiyalik karbonat togʻ jinslari tizmasi bilan oʻralgan boʻlsa, janubda metaterrigen tuzilmalardan tashkil topgan mayin toʻlqinli, biroz qiyshaygan tekislikka oʻtadi. EHM zaif, 10% dan ko'p emas. Ruda konining gʻarbiy chegarasi asosan oltin yoki kumush minerallashuvi boʻlgan togʻ jinslarini ajratib turadigan Qumishsoy shimoli-sharqiy yorigʻi boʻylab chizilgan. Shimoliy va sharqiy chegaralar skrining karbonat ketma-ketligining pastki qismi bo'lib, yumshoq surish bilan murakkablashadi. Janub chegarasi boʻshashgan mezozoy-kaynozoy yotqiziqlari qoplami ostida oʻrnatilgan Sardarin sublatitudinal yorigʻi boʻylab joylashgan deb taxmin qilinadi (4.1, 4.2-rasm). Guruch. 4.1. Muruntov ruda koni. Geologik tuzilish sxemasi (Yu.F. Baskakov, A.T. Bendik, A.K. Voronkov va boshqalar boʻyicha). 1 – asosda bazal qatlamli karbonatli jinslar (D1). Terrigen jinslar (V-ª1(?)-S1): 2 – yashil besapan syuitasi (yuqori rudali), 3 – rang-barang besapan syuitasi (rudali), 4 – kulrang besapan syuitasi (ruda ostida), 5 – pastki besapan komplekt; (6) Muruntov majmuining asosiy, oraliq va felsik diklari; 7 – antiklinallar o‘qlari; 8 – sinklinallar o‘qlari; 9 - intraformatsion to'ntarishlar, qatlamlararo buzilishlar; 10 - uzunlamasına ezish zonalari; 11 – shimoli-sharqiy blok hosil qiluvchi yoriqlar; 12 - shimoli-g'arbiy tizimning o'tish yoriqlari tarmoqlari; 13 - boshqa nosozliklar; 14 - oltin saqlovchi buyumlar: 1 - Muruntov, 2 - Mutenbay, 3 - Triada, 4 - Besapantau, 5 - Boylik, 6 - Sharqiy 166 Besapan, 7 - Toshko'mir; 15 – mezozoygacha boʻlgan togʻ jinslarining yer yuzasiga chiqish konturlari; 16 – karer konturi; 17 - minalar; 18 - chuqur quduqlar; 19 – razvedka liniyasi 128. rasm. 4.2. Muruntov ruda koni. 128-razvedka chizig'i bo'ylab sxematik geologik kesma. 1 – rang-barang besapanning yuqori qismi (taqir); 2 - rang-barang besapanning pastki qismi (rudali); 3 - mening "M" gorizontlari; 4 - SG-10 qudug'i. Boshqa belgilar rasmga qarang. 4.1. Ruda konining asosiy oltin rudasi ob'ektlari uzunligi taxminan 15 km bo'lgan shimoliy-g'arbiy yo'nalishga to'g'ri keladi. Uning shimoli-gʻarbiy qanotida Besapantau koni, janubi-sharqiy yon bagʻrida Myutenbay koni va Triada uchastkasi (boʻsh qoplama bilan qoplangan) joylashgan. Ruda konining asosiy ob'ekti - Muruntov koni shimoli-g'arbdan Mutenbayga tutashadi, bu ikkinchisini Muruntovning bir qismi deb hisoblash imkonini beradi. Muruntau va Besapantau o'rtasida Kimmatsay uchastkasi aniqlangan; bu minerallashuvning uzluksizligini (A.K. Voronkov va boshqalar) va "Katta Muruntov" (asosiy ob'ekt + yo'ldosh konlari) mavjudligini nazarda tutadi. Qator kichik oltinli maydonlar ruda konining shimoliy (Boylik), sharqiy (Sharqiy, Solnechniy) va gʻarbiy (Toshkoʻmir, Sharqiy Besapan) yon bagʻrida alohida joylashgan. Muruntov koni ruda konining markazidan janubi-sharqqa biroz siljigan. U shimol va janubdan qalin sublatitudinal va sharqiy-shimoli-sharqiy tektonik zonalar bilan chegaralangan jinslar bloki bilan chegaralangan va asosan sirtdan rang-barang besapan jinslaridan tashkil topgan. Konning gʻarbiy chegarasi boʻz va rang-barang besapanlar oʻrtasidagi tutashgan joy boʻlib, geologik jihatdan konturlanmagan va sharqqa sekin qiyshaygan. Kon 360 m chuqurlikdagi ulkan ekspluatatsion karer tomonidan topilgan. Superchuqur quduq SG-10 (4294 m) o'rganilayotgan tijorat minerallashuvi asosidagi geologik tuzilmalar haqida fikr berdi. Markaziy Qizilqumning janubiy qismidagi barcha qimmatbaho metallarning minerallashuvi atalmish jinslarda lokalizatsiya qilingan. auminza-besapan kompleksi, uning heterojenligi o'rganilgan 167 P.A. Muxin, Yu.S. Savchuk (1982-1989) geodinamik rekonstruksiya paytida va Z.M.ning biostratigrafik ishlanmalari bilan tasdiqlangan. Abduazimova (1993-1998). Auminza-Besapan bo'limi uchta tarkibiy-moddiy kompleksni o'z ichiga oladi: qit'a ichidagi rifting ("Jurgantau", PR1 ?), okean ichidagi chuqurliklar va ko'tarilishlar ("Taskazgan", R2-3-O1-2) va chekka-okean chuqurliklari va ko'tarilishlari (" Kosmanachi", Є3-O1-2), paleokean fazosining turli qismlarida hosil bo'lgan va erta-kechki kaledon davrida subduktsiya, surish-surish jarayonlari natijasida yagona fazoda birlashgan (Muxin, Karimov, Savchuk, 1991). . Muruntov konini, Gʻarbiy Oʻzbekistonning boshqa oltin va kumush ruda obʼyektlarini tavsiflashda mualliflar Besapan uchastkasining oʻnlab yillar davomida ishlatib kelinayotgan va geologlar, qidiruvchilar, qidiruvchilar va boshqa tadqiqotchilarga tanish boʻlgan quyi boʻlimlari nomlarini qoldirishgan. yoki "qora", "kulrang", "rangli" va "yashil". Oʻzgartirishlar Respublika stratigrafiya qoʻmitasining Markaziy Qizilqumning 1:200000 masshtabdagi geodinamik xaritasi uchun lejantlarni tasdiqlashda (Yu.S.Savchuk, S.O.Borisov va boshqalar) qarorlari bilan faqat ularning yosh sanalariga taalluqlidir (4.3-rasm). al., 1990) va O‘zbekistonning 1:500 000 masshtabdagi geologik xaritasi (V.V.Kozyrev, V.V.Mixaylov va boshqalar) tahririda T.Sh. Shayakubov, 1998 yilda nashr etilgan. "Taskazg'an" va "Kosmanachi" majmualari ma'dan konining deyarli butun maydonini tashkil qiladi, chekka shimoliy va shimoli-sharqiy qismlari bundan mustasno. Bu qalin fleshoid tuzilmalar bo'lib, sharqqa sekin cho'kib, ruda konining markaziy qismida egiluvchan egilish hosil qiladi. Qalinligi 1000 m gacha boʻlgan birinchi Besapan syuitasi (V-Ê1 ?) ruda konidan tashqari Taskazgʻon syuitasi ustida joylashgan. Formalar orasidagi aloqa tektonik (A.K. Buxarin boʻyicha - konkordant stratigrafik). Janubi-g'arbiy qismdagi pastki Besapanning monoton qismida eng nozik taneli jinslar (metapelitlar va metasiltoshlar) keskin ustunlik qiladi. Puflarning qalinligi ko'pincha mm fraktsiyalarida o'lchanadi. Faqat juda kamdan-kam hollarda nisbatan bir hil paketlarning qalinligi 30-50 m ga etadi. Qatlamning pastki qismida asosan och kulrang yaltiroq albit-seritsit va seritsit-kvars shistlari notekis taqsimlangan albit, biotit va aktinolit porfiroblastlarining rudimentlari bilan rivojlangan, ular nurash zonasi ostidagi chuqurliklarda pirrotit bilan birlashtirilgan. Bu yerda lepidoblast, granolepidoblast va lepidogranoblastik tuzilmalarga ega boʻlgan toʻq kulrangdan qora ranggacha boʻlgan yupqa qatlamli karbonli-albit-kvarsli shistlar ham uchraydi. Subformatsiyaning yuqori qismi uglerodli kvars metasiltoshlari bilan boyitilgan. Qalinligi 10-15 dan 1 m gacha yoki undan kam bo'lgan tarqoq linzalar ko'rinishida ajralib turadigan zaif kristallangan kremniyli jinslar muhim ahamiyatga ega. Ikkinchi toʻplam (O1-2) karerning shimoli-gʻarbidagi yer yuzasida keng rivojlangan, ruda konining sharqida MS-1, MS-2 va SG-10 quduqlari kesib oʻtgan. Ko'pincha kulrang Besapan deb ataladigan subformatsiyaning eng to'liq qismida (800 m gacha) singan terrigen jinslar keskin ustunlik qiladi, ularning katta qismini o'rta va qo'pol donali metaqumtoshlar va metasiltoshlar tashkil qiladi. Ikkinchisining xususiyati porfiroblastik biotitning keng tarqalishidir (MS-2, SG-10 quduqlari). 168-rasm. 4.3. Kosmanachi alloxtonining birlashgan struktura-litologik kesimi (Z.M. Abduazimova, A.K. Voronkov, Yu.S.Savchuk, M.T.Xon, V.G. Yakovlev va boshqalar boʻyicha). 1 – bazal gorizontli karbonat ketma-ketligi (Muruntov tizmasi); 2 – metamorfizmning biotitgacha bo‘lgan bosqichidagi aleuropelitlar va slanetslar; 3 – alevolitoshlar; 4 - qumtoshlar; 5 – ohaktosh va dolomitlarning oraliq qatlamlari; 6 – metamorfizmning biotit bosqichidagi slanetslar; (7) Muruntov intruziv majmuasining sienodiyorit porfiritlari diklari; 8 - qatlamli maydalash zonalari; 9 - undosh va sekant uzluksiz buzilishlar; 10 – tarkibida oltin boʻlgan biotit-dala shpati-kvars metasomatitlari; 11 – litologik birliklarning shartli chegaralari. Qatlam kesimining pastki qismida (200-300 m) jinslar qora va (yoki) toʻq kulrang, qoʻpol qatlamli, massivdir. Qatlamlararo metasiltoshlarning miqdori hajmning 10 dan 30% gacha, bu erda metapelitlar (slanets) 10% dan oshmaydi. 169 ta yomon saralangan oraliq turdagi singan jinslar sezilarli darajada rivojlangan. Syuita qatlamlarida 5 mm gacha bo'lgan (kamdan-kam kattaroq) bo'laklari bo'lgan shag'altoshlarning yupqa, cho'zilmagan linzalari va interkalatsiyalari kamdan-kam uchraydi. Klastik materialda kvarts ustunlik qiladi (umumiy miqdorning 75-95% gacha); Plagioklaslar va kvartsit-kremniyli jinslar ko'pligi bo'yicha ikkinchi o'rinni egallaydi, metaqumtoshlar, metasiltoshlar va uglerodli-xlorit-seritsitli shistlar parchalari kamroq uchraydi. Syuitaning yuqori qismi qalinligi 5-25 sm dan 1-5 m gacha boʻlgan kulrang va toʻq kulrang metaqumtoshlar, metasiltoshlar va karbonli-xlorit-kvars-seritsitli slanetslarning ritmik qurilgan aʼzosi bilan ifodalangan.Kesmaning turli qismlaridan. Janubiy Tamditaudagi ikkinchi Besapan to'plamidan Z. M. Abduazimova va T.N. Novikova Quyi-O'rta Ordovik vaqtiga to'g'ri keladigan xitinozoy kompleksini to'pladi. A.K.ning so'zlariga ko'ra. Buxarin, syuitaning jinslari fleshoid shakllanishining gil-alevrit-qum subformatsiyasiga bog'liq bo'lishi mumkin. Koʻpgina asarlarda (A.K. Voronkov va boshqalar) rang-barang Besapan nomi bilan tasvirlangan uchinchi Besapan shakllanishi (Є3-O2) Muruntov karbonat tizmasi boʻylab keng rivojlangan. Uning pastki chegarasi kremniyli jinslarning ko'plab mayda linzalari bo'lgan plastik karbonli metapelitlarning birinchi gorizontining poydevori bo'ylab chizilgan. Muruntov ruda konining blokli tuzilishi tufayli uning chegaralarida syuitaning toʻliq boʻlimlari aniqlanmagan. Rang-barang besapanning qalinligida bir xil turdagi jinslarning keng tarqalganligi tufayli bir-biridan noaniq farq qiluvchi uchta a'zo (A.K. Buxarin) ajralib turadi. A'zolarning qalinligi pastdan yuqoriga: 600 gacha, 1000 gacha, 350 m gacha.Pastki a'zosi monoton, metasiltoshlardan qurilgan (ko'pincha kvartsitga o'xshash), slanetslar bilan interkalatsiyalangan, sirtda rang-barang, ammo chuqurlikda kulrang, quyuq kulrang va qora. Metaqumtoshlarning oraliq qatlamlari zaif taqsimlangan. A.K. bazasida. Voronkov (1975) Muruntov konining gʻarbiy va sharqida ingichka xlorit-seritsit-kvars, koʻpincha biotit-kvartsli interkalatsiyalar bilan choʻzilgan kvars va dala shpati-kvars metasiltoshlarining (hajmining 70-80% gacha) yirik linzalarini aniqladi. ko'taruvchi slanetslar va polimiktik qumtoshlar. O'rta birlik ruda konining asosiy maydonlarini va Muruntov konini tashkil qiladi. Togʻ jinslarining litologik va rang-barangligi butun uchinchi toʻplamga “rang-barang besapan” nomini bergan. A'zo uchun nisbatan kam uchraydigan, lekin tipomorfik shag'altoshlar, cherts va karbonat jinslarini hisobga olmagan holda, u turli tarkibli slanetslar, oligo- va polimiktik metasiltoshlar va metaqumtoshlarga asoslangan bo'lib, ular birgalikda uchastkaning taxminan 30% ni tashkil qiladi. A'zoda ruda konidan biroz g'arbda Zimbyltau tizmasini tashkil etuvchi kremniyli jinslarning qalin gorizonti mavjud. U nisbatan massiv metaqumtoshlar qatlami bilan ajratilgan qalinligi 1,5 dan 7 m gacha bo'lgan ikki darajali lentikulyar cho'tka tanasiga ega. O'rta birlikning slanetslari (metapelitlari) slyudali tarkibiy qismlarning miqdori 50% ga yetadigan jinslardir. Seritsit ustunlik qiladi, lekin yuqori alyuminiy oksidli xlorit (24% gacha Al2O3) ba'zi qatlamlarda asosiy slyudali mineralga aylanadi va jinslarga yashil rang beradi. Chuqur quduqlardan olingan o‘zaklarni o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, sulfidlar bu a’zoda slanetslarning deyarli doimiy tarkibiy qismi bo‘lib, xlorit-seritsitli navlarda pirit va markazit, biotitli navlarda esa pirotit bilan ifodalanadi. Tektonizatsiya va metasomatizmga uchramagan jinslardagi sulfidlarning (asosan sochilgan) miqdori o'ndan 5-10% gacha. ULAR. Yudin (1971) terrigen jinslarning qatlamlanishi va tarkibi bo'yicha sulfidlarning tarqalishini aniq nazorat qilishini va uglerodli moddalar miqdori ko'paygan (3-8%) slanetslar eng qulay ekanligini tasdiqlaydi. Shu bilan birga, sulfid minerallashuvining intensivligi slanets gorizontlarining strukturaviy holatiga bog'liq emas. Kvars, dala shpati-kvars va polimiktik metaaleveltoshlar va 50% dan ortiq bo'linishli tengsiz metaqumtoshlarning ulushi a'zoda mos ravishda 10 va 10-18% ga etadi (A.K. Voronkov). MS-2 va MS-3 burg'ulash quduqlari orqali o'tgan elementning kesmalarida to'g'ri plagioklaz navlarining kamdan-kam oraliq qatlamlari bo'lgan tipik yupqa qatlamli dala shpati-kvars va kvarts-dala shpati meta-alevraltoshlari mavjud. A.K. Buxarin va I.A. Maslennikovaning ta'kidlashicha, Kosmanachi-Myutenbay quduqlari zonasida, karer yuzasida va M konida ochiq kulrang, birlashuvchi massiv jinslar bo'lgan vulqon jinslarining linzalari topilgan. Syuitaning ustki aʼzosi bir jinsliroq boʻlib, mayda donador terrigen jinslardan tuzilgan. Quyida tamaki-kulrang polimiktik metasiltoshlar va slanetslar, yuqorida esa yashil-kulrang metaqumtoshlar asosiy komponentga aylanadi. Dag'al va shag'alli navlarning yorilish materiallarida kvarts, mikrokvartslar va dala shpatlari bilan bir qatorda, piritli kremniyli va karbonli seritsitli-kremniyli slanetslar, felsimon magmatik jinslar, spilitlar va andezitlar sezilarli darajada keng tarqalgan. A.K. Buxarin uchinchi syuita konlarini mustaqil aralash bazaltli andezit karbonat-kremniyli-argilli-qum shakllanishiga bog'lashga moyil. Besapan ketma-ketligining bo'limi qalinligi 1000 m gacha bo'lgan to'rtinchi to'plam (O3-S1) bilan qoplangan bo'lib, kulrang-yashil va yashil-kulrang (shuning uchun "yashil Besapan" nomi) nozik va o'rta donadorlarning monoton oraliq qatlamlari bilan tavsiflanadi. , ba'zan xlorit-seritsit va seritsit-xlorit yashil-kulrang va to'q kulrang shistlar bilan mayda shag'al qumtoshlar. Suitda alevoli toshlar kamroq uchraydi. Ruda konlari hududidagi Besapan to'dalarining tavsiflangan qismi D1-C1 karbonat qatlami (Muruntov tizmasi) bilan qoplangan bo'lib, u to'rtinchi Besapan to'plamini burchak nomutanosibligi (10-300) va bazal gorizont bilan qoplaydi. Ikkinchisining qalinligi 0,1-0,2 dan 20-30 m gacha bo'lib, shag'al qumtoshlar, shag'altoshlar, mayda toshli konglomeratlar bilan ifodalanadi. Klassik material: tagida joylashgan terrigen jinslar, cherts, kvarts; tsement karbonatdir. Maksimal qalinlikdagi gorizontda dolomitlar va "axlat" alevoli va qumtoshlarning oraliq qatlamlari mavjud. Karbonat ketma-ketligining asosini dolomitlarning oraliq qatlamlari bo'lgan ohaktosh tashkil etadi; karbonat jinslarining muhim qismi quyi devonga tegishli. Muruntov konining intruziv tuzilmalari, asosan, Muruntov sienodiyorit-granofir kompleksiga (Z.A.Yudalevich) tegishli boʻlgan qoʻrgʻon tanachalari bilan ifodalanadi. SG-10 burg'ulash qudug'i (Shayaqubov va boshqalar, 1992) Muruntov yashirin granitoid intruziyasi (ismni I.X.Xamraboev va boshqalar taklif qilgan, 1995 yil), ehtimoli. borligi uzoq vaqtdan beri muhokama qilingan. Ortiqcha intruziv zonada asosiy tanasining leykokratik va biotitli granitlari leykogranit va pegmatitlarning diklari, venalari va venalari bilan birga keladi. Ruda koni va konlari hududida Muruntov majmuasining dambalari (va nodir zahiralari) beshta to'plamda to'plangan: strukturaviy yoriqning shimolida, Muruntov konining janubi-sharqiy qismida, janubiy yoriqning janubida va boshqalar. . So‘zlariga ko‘ra, Z.A. Yudalevichning so'zlariga ko'ra, kompleks ikki guruh jinslarni birlashtiradi: diabaz porfiritlari bilan ifodalangan melanokratik, siyenodiorit va kvarts sienodiyorit 171 porfiritlar va, ehtimol, lamprofirlar va leykokratik, granosyenit, granodiorit, graniteorit, graniteorit, graniteorit, stenodiorit va boshqalardan hosil bo'lgan leykokratik. Shunday qilib, majmua kontrast tuzilishga ega, dike kesishmalari o'rnatilmagan. Diklarning eng keng tarqalgan turlari siyenit-diorit porfiritlari va ularning kvartsli navlari. SG-10 qudug'ining 4005 m dan tubigacha - 4296 m o'zagi Muruntov yashirin granitoid intruziyasining asosiy tanasining leykokratik granitlari bilan ifodalangan. Terrigen tuzilmalar bilan aloqa qilish zonasida intruziv jinslar intensiv ravishda qirqiladi va yupqa plitkalarga parchalanadi. Yashirin intruziv morfologiyasiga bir qancha qarashlar mavjud: 1) granitlar - mustaqil granitoid massivning apikal qismi yoki uning lateral apofizasi, interformatsion xususiyatga ega (A.K. Voronkov, P.S. Revyakin, Yu.S.Savchuk). , M.T. Xon, A.D. Shvetsov); 2) ruda konidan janubi-sharqda joylashgan Sardarin granitoid intruziyasining shimoliy apofizasi (I.X.Xamraboev, X.R.Rahmatullaev, Yu.A.Kostitsin); 3) to'liq qalin ko'p qatlamli yoriq zonasi ichida joylashgan tik paydo bo'lgan kichik singan tanasi (V.M.Donskoy, V.G.Yakovlev); 4) chuqurroq yotuvchi yirik intruziyaning hosilasi (Z.A.Yudalevich). Ochiq SG-10 oralig'idagi granitlar bir xil ko'rinadi. Bu o'rta donali, ko'pincha notekis donli jinslar, quyuqdan och kulrang va hatto oq ranggacha. Yaxshi kristallangan granitlar (4060-4160 m va boshqalar) pegmatoid turmalinli (dravit) navlari bilan kesishgan. Butun kesimdagi granitlarning mineral tarkibi oʻxshash boʻlib, leykogranit va biotit granitlarga toʻgʻri keladi, chuqurlashgan sari biotit miqdori biroz ortib boradi (Xamraboev va boshq., 1995). Asosiy tanadagi leykogranitlarning mutlaq yosh ko'rsatkichlari Muruntov intruziv majmuasining siyenit-diorit porfiritlari, shuningdek, ruda konining janubi-sharqida joylashgan Sardarin intruzivining adamellitlariga yaqin bo'lib chiqdi. Buni yoshi 287,2 + 3,9 million yil bo'lgan izoxronlar (Yu.A. Kostitsyn) tasdiqlaydi - quduqdan granit. SG 10, 285,4+5,1 mln va 284,4+1,9 mln – sienodiyorit porfiritlari va 286,2+1,8 mln – adamellitlar. Izoxronlardan tashqari, Yu.A. Kostitsyn, shuningdek, izoxron F.A. Asqarov va S.A. Saidg'aniyev quduq granitlarida. SG-10 - 283+8 mln (Xamraboev va boshqalar, 1995). Muruntov konida terrigen Besapan ketma-ketligining metamorfik oʻzgarishlarining uch bosqichi paydo boʻldi: regional metamorfizm, mahalliy dislokatsiya va mahalliy plutonometamorfizm. Mintaqaviy metamorfizmning asosiy mahsulotlari orasida yashilshist fatsiyasi eng keng tarqalgan. U prebiyotit xlorit-seritsit va xlorit-muskovit subfaziyalari bilan ifodalanadi, ular asosan oltin bilan eng rudaga toʻyingan yashil va rang-barang Besapan tuzilmalari jinslarida va biotit bosqichida uchraydi. Ikkinchisi asosan xlorit-muskovit-biotit subfaziyalarini o'z ichiga oladi, bu qismning pastki qismiga ko'proq xosdir; kulrang va pastki besapanli suitlar uchun. Chuqur gorizontlarda (SG-10 qudugʻi, 2400 m dan chuqurroq) epidot-amfibolit fasiyasi rivojlangan. Mahalliy dislokatsiya metamorfizmi yumshoq siljishlar bilan bog'liq: qavatma-qavat parchalanish, sharsimon. Natijada, milonitlar, fillonitlar va "qovushqoq yoriqlar" deb ataladigan kataklaz zonalari hosil bo'ladi. Bunday tektonizatsiya ayniqsa rang-barang besapanning pastki qismiga xosdir. Ushbu jinslarning ajralmas tarkibiy qismlari uglerodli moddalar bo'lib, ularning tarkibi bu erda 2 dan 10% gacha oshadi, shuningdek, ipga o'xshash birikmalar va porfiroblastlar ko'rinishidagi biotit. Mahalliy dislokatsiya metamorfizmi jarayonida oltin konsentratsiyasining sezilarli o'sishi kuzatilmaydi. Mahalliy plutonometamorfizm chuqurlikning zaiflashgan zonalari bo'ylab ko'tarilish bilan bog'liq
termal oqimlar va ruda metasomatik transformatsiyalar uchun tayyorgarlik bosqichi sifatida qaraladi. Progressiv metamorfizm uglerodli tektonitlar ustiga qoʻyilganda ularning tarmoqli yoki tugunli kvarts-dala shpati-biotit jinslariga aylanishi kuzatiladi. Muruntov konining tuzilishining birinchi tavsifini A.T. Bendik (Rudali tuzilmalar..., 1969). Keyinchalik u TsNIGRI (S.D. Sher, I.K. Bragin, T.A. Blinova, B.Ya. Vixter), OME SAIGIMS (Yu.F. Baskakov, A.K. Voronkov, Yu. S. Savchuk), IGIG xodimlarining tadqiqotlari bilan to'ldirildi. Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi (M.M.Mansurov, L.Sh.Bulatova, V.I.Isakdjanov), qidiruv maʼlumotlari (G.V.Kasavchenko, F.G.Bruxanskiy, P.O. Sobakin, R.O.Mikkonen) va operativ (M.I. Minkints, A.I.) ishlari. , bu konning murakkab tuzilishini o'rnatdi. Hukmron boʻlgan qarashlarga koʻra, Muruntov — umumiy hajmda notekis taqsimlangan, turli kon va jismlarning strukturaviy va morfologik xususiyatlarini yuzaga keltiruvchi, sekin qiyshaygan subkonformant va tik choʻkma sekantli ruda zonalari birikmasidan iborat yirik shtatdir. Ruda konining tuzilishini qayta ko'rib chiqishga va uning tuzilishidagi eng qadimgi dinamometamorfik tuzilmalarning (P.A.Muxin, Yu.S.Savchuk va boshqalar) katta ahamiyati e'tirof etilishiga olib kelgan subkonformlik zonalarining muhim roli aniqlandi. . Hozirgi vaqtda bir qator tadqiqotchilar, genetik yo'nalishidan qat'i nazar, Muruntov konining asosiy xususiyati uning Besapan rang-barang tog' jinslarining egilish egilishining kesishish hududiga tik cho'kish yoriqlari bilan chegaralanganligi, deb hisoblashadi. Sanoat minerallashuvi yuqori paleozoy tektonik faolligini ta'minlaydigan subkenglik va shimoli-sharqiy zarba (Prognoz va qidiruvlar..., 1989; Yanovskiy, 1990; Kotov va boshq., 1993; Porshnyakov va boshq., 1995; Isoxodjaev va boshq., 1997). . Shuning uchun Muruntov ruda koni uglerodli terrigen ketma-ketligidagi burma blokli strukturadir. Rudali jinslar juda xilma-xil bo'lib, yuqori plastiklikka ega, bu esa terrigenni tog 'to'shaklari buzilishining turli ko'rinishlariga ko'proq moyil qiladi. Muruntov ruda konining mahsuldor metaterrigen kompleksida rivojlanishning 3 bosqichi eng yaqqol namoyon bo`lib, ular geologik elementlar (B.Ya.Vixter, X.R.Rahmatullaev, Yu.S.Savchuk, A.D. Shvetsov) tomonidan xaritaga tushiriladi: 1. ) dinamo-metamorfik tuzilmalarning shakllanish bosqichi (S1); 2) burma-blokli konstruksiyalarning shakllanish bosqichi va yirik intruziv jismlar (S2-R1); 3) blokning teskari siljishlari va porfiri-porfiritli diklarning kirib borishi bosqichi (P2-T1). Ikki kichik bosqichga (S1 va S2) bo'lingan birinchi bosqich mintaqaviy dinamotermik metamorfizm bilan bog'liq deformatsiyaning plastik uslubi bilan tavsiflanadi (Muxin va boshqalar, 1991). Ushbu bosqichning tuzilmalari keng tarqalgan, ammo ularni tanib bo'lmaydi. Yu.S. Savchuk, Jurgantau va Taskazgan tuzilmalari jinslarida, qisman pastki va o'rta Besapanning tog' jinslarida, eng kichik bo'laklar darajasiga qadar, parchalanish sirtlari bo'ylab, birlamchi singan tuzilmalarning sinxron to'liq qayta kristallanishi bilan uzluksiz tektonik oqim zonasi paydo bo'ladi. Burmali tuzilmalar tektonik rivojlanishning ikkinchi bosqichining asosiy elementi sifatida tan olingan (C2-P1). Muruntov ruda koni Tasqazgʻon antiklinalining shimoliy yon bagʻrida joylashgan boʻlib, deyarli butun Janubiy Tamditau ruda zonasi boʻylab subkenglik yoʻnalishida kuzatilgan. Ruda konlari hududida uning o'qi oltin konlaridan janubda mezo-kaynozoy konlari qoplami ostida o'tadi va burmaning o'zi asta-sekin sharqda yopiladi. Ruda konining markaziy qismidagi qanotni tashkil etuvchi metaterrigen ketma-ketlik keskin o'ng qirrali egilishni boshdan kechiradi, qalinligi sezilarli darajada oshadi va mahalliy burmalar bilan murakkablashadi, ular hududning shimoli-g'arbiy va markaziy qismlarida aniq ifodalanadi va asta-sekin so'nadi. sharqda (4.4-rasm). Ruda konining eng muhim burmalari: Muruntov antiklinal va Janubiy sinklinal (Rudali qatlamlar..., 1969; Sher, 1972). Yangi materiallar shuni ko'rsatdiki, burmalar urish bo'ylab kichik kulislarga bo'linib, uzluksiz yoriqlar bilan yagona strukturaviy paragenezlarni hosil qiladi. Ruda konining gʻarbiy qismidagi Muruntov antiklinal uch qanot bilan ifodalangan boʻlib, uning oʻqlari 700 azimut boʻylab shimoli-sharqqa choʻzilgan. Bu yerdagi burma keskin assimetrik boʻlib, uning shimoliy qanotida qatlamlar kenglik boʻyicha gʻarbiy-shimoliy gʻarbga yaqin boʻlgan gʻarbiy-shimoli-gʻarbiy yoʻnalishga ega va shimolga 40-600 burchak ostida choʻkadi; janubiy qanotdagi qoyalarning urilishi 15-400 burchak ostida sharq-janubiy-sharqqa choʻkish bilan submeridionaldir. Antiklinalning sharqiy bo'lagi sublatitudinal tendentsiyaga ega bo'ladi. Qatlam qanotlaridagi qatlamlarning tushish burchaklari bilan nosimmetrik bo'ladi 35-600 . Ruda konining g'arbiy qismida burmali ilmoqning egilishining 15-250 dan sharqiy qismida 35-450 gacha o'zgarishi antiklinal o'qining egilish joyiga mos keladi. Janubiy sinklinal yuqorida tavsiflangan antiklinal burmaga qaraganda chiziq bo'ylab ko'proq mos keladi; u simmetrik, Janubiy sinklinal yuqorida tavsiflangan antiklinal burmaga qaraganda urilish boʻyicha koʻproq mos keladi, u simmetrik boʻlib, qatlamlar oyoq-qoʻllariga 40-550 ga choʻmgan, ilgak esa 35-400 burchak ostida sharqqa egilgan. Sinklinal Janubiy yoriqning ta'sir zonasida joylashgan va uning umumiy zarbasini takrorlab, silliq egiladi. Ruda konining gʻarbiy qismida har ikki burmalar bir-biriga yaqinlashadi va, ehtimol, Tuskazgʻon antiklinaliga qoʻshiladi; sharqda, aksincha, ularning o'qlari birlashtirilgan yoriqlar zarbasidan keyin asta-sekin bir-biridan uzoqlashadi. Eng katta uzunlamasına yoriqlar (janubdan shimolga): Sardarin (Mezo-kaynozoy jinslari qoplami ostidagi quduqlar tomonidan o'rnatilgan), Janubiy, Strukturaviy va Besapantau-Kosmanachinskiy. Janubiy yoriq Muruntov ruda konining eng muhim ruda nazorat qiluvchi tuzilmalaridan biridir. U hududning janubiy qismida joylashgan bo'lib, ruda konidan ancha uzoqda joylashgan va uning ta'sir zonasida bir nechta to'plamlarni tashkil etuvchi to'siqlar bilan birga keladi. 174-rasm. 4.4. Muruntov ruda koni. Tektonik sxemasi (A.D. Shvetsov, S.Yu. Petrov va boshqalar). 1 - karbonatli jinslar. Metaterrigen jinslar: 2 - yashil besapan, 3 - kremniyli jinslar gorizonti bilan rang-barang besapan, 4 - kulrang besapan, 5 - pastki besapan; 6 - chandiqlar, qatlamlararo parchalanishlar, dinamo-metamorfik tuzilmalarni shakllantirish bosqichining yopishqoq yoriqlari; 7 - bo'ylama yoriqlar va burma blokli konstruktsiyalarni shakllantirish bosqichida yoriqlar kuchaygan shimoli-g'arbiy zonalar; 8 - blokning teskari siljishlar bosqichining shimoliy-sharqiy va boshqa yoriqlari; 9 – yoriqlar bo‘yicha yuzaga keladigan siljishlarning tabiati: a – tushirilgan blok (gorizontal siljish yo‘nalishidagi strelka), b – ko‘tarilgan blok; 10 - burmalar: a - antiklinallar, b - sinklinallar; 11 - ruda konlari va tanasi; 12 - razvedka konlari va ularning soni. Yuqori o'ng burchakda sanoat mineralizatsiyasining shakllanishi paytida deformatsiyalarning ellipsoidi joylashtirilgan. Koʻchishlarning tabiatiga koʻra, Janubiy yoriq vertikal boʻyicha 500 m ga yaqin va gorizontal boʻyicha 1000 m dan ortiq siljish amplitudasi bilan chap qirrali teskari sirpanishdir (B.N. Shashorin, I.V. Almazov, 1990). Daykdan oldingi davrda tashkil etilgan va shakllangan; Keyinchalik, ruda jarayonini yakunlagan minerallashuv bosqichlari paydo bo'lgunga qadar (trias) yoriq bo'ylab bir necha marta ahamiyatsiz siljishlar va yangilanishlar sodir bo'ldi. Strukturaviy yoriq ruda konining markaziy qismida joylashgan boʻlib, Muruntov antiklinalining sharnirlari yonidan oʻtuvchi asosiy chokdan tashqari, unga yoriqlar sifatida Dikoviy va Turmalin yoriqlarini kiritish mumkin. Ruda konining gʻarbida Strukturaviy yoriq Janubiy yoriq bilan birlashadi. Bu yoriqlar guruhi zonalarining tuzilishi nisbatan sodda, ular odatda qalinligi 20 m gacha boʻlgan maydalangan va maydalangan jinslar bilan ifodalanadi (fillonitlangan jinslarning chetlari bilan); ba'zi hududlarda zonalar bir-biriga yaqin joylashgan kichik yoriqlar qatoriga bo'linadi. Strukturaviy yoriq oʻz mohiyatiga koʻra Muruntov majmuasi toʻgʻonlari, kvarts-turmalin venalari va brekchilarning tarqalishining shimoliy chegarasi boʻlib xizmat qiladi. Asosiy tikuv shimolga 70-750 burchak ostida egiladi, siljishlar xarakteriga ko'ra u gorizontal amplitudasi 100 m dan oshmaydigan o'ng tomonli yoriq-slipdir.175 burmalar. Dik to'plamlarini boshqaradi. Besapantau konida zonaning qalinligi 200 m ga etadi va uning taxminan uchdan bir qismini uglerodli moddalarning yuqori miqdori bo'lgan milonitlar tashkil qiladi; Zonaning chekka qismlarida linzali va maydalangan fillonitlangan jinslar rivojlangan. Yoriq 40-700 oralig'ida shimoliy egilish burchaklariga ega. Chuqurlik bilan, geofizik ma'lumotlarga ko'ra, u Sardarin chuqurligi yo'nalishi bo'yicha buralib tushadi. Chap qo'llar turiga tegishli gorizontal siljish amplitudasi 200 m dan ortiq boʻlgan yoriqlar.Diagonal bloklararo va blokli yoriqlar (asosan, kataklaz va breksatsiya zonalari) yo subkenglik yoriqlari oʻrtasida koʻprik vazifasini oʻtaydi va ular bilan birga hosil boʻlgan yoki yoshroq sharqiy yoriqlarning mustaqil guruhiga kiradi. Muruntov ruda konida ular chegaralangan funksiyalarni bajaradi, kichik blok ichidagi yoriqlar, qatlamli qatlamlarning urilishi va choʻkishi, toʻgʻridan-toʻgʻri qatlamlar morfologiyasi, ruda jismlarining guruhlanishi va boshqalarga taʼsir koʻrsatadi.Shimoliy-sharqiy yoriqlar koʻpincha K-dala pardalanishi bilan kechadi. va silislanish, bu ularning rudani boshqarish funktsiyalarini keskin oshiradi. Ushbu guruhning kamchiliklariga quyidagilar kiradi: Kumishsayskiy, Turkuaz, Shimoli-sharqiy va boshqalar. Ular orasida eng ko'p o'rganilgani Shimoli-sharqiy yoriqdir. Muruntov konining markaziy qismidan oʻtadi. Shimoliy yo'nalishda u Besapantau-Kosmanachinskiy yorig'iga qo'shiladi, janubda u janubiy yoriqni kesib o'tadi va qoplama konlari ostiga kiradi. A.T.ning so'zlariga ko'ra. Bendika, Yu.S. Savchuk, S.D. Shera, yoriq 800-1000 m uzunlikdagi bir-biriga tutashgan, eshelonsimon yoriqlar qatoridan iborat boʻlib, ular boʻylab amplitudasi 40 m gacha boʻlgan chap qirrali gorizontal harakatlar sodir boʻlgan.Muruntov koni shimoli-sharqiy yoriq bilan ikki qismga boʻlinadi. . Uning gʻarbida kenglik osti yoriqlari va zonalari, sharqda esa shimoli-sharqiy yoʻnalishdagi yoriqlar keskin ustunlik qiladi. Muruntov konida yirik yoriqlar bilan bir qatorda mayda yoriqlar ham keng tarqalgan. Koʻp sonli yoriqlarni tekshirish (Yu.F.Baskakov, Yu.S.Savchuk, A.D.Shvetsov) kesmaning turli qismlarida va turli geologik holatida ularning shakli oʻxshashligini koʻrsatdi. Qoida tariqasida, yoriqlar cho'milish burchaklaridan qat'i nazar, tirgak yuzalariga perpendikulyar bo'ladi. Ushbu noyob konni o'zlashtirishning 40 yillik davrida ketma-ket bir-birining o'rnini bosuvchi uchta ruda jismlari tuzilishi va ularga mos keladigan oltinning tarqalish sxemalari ilgari surildi: janubga cho'zilgan elektron shaklidagi kvarts tomirlari tizimi, sharqiy-shimoli-sharqiyning tik bo'g'uvchi vena va vena-tomir minerallashgan zonalari uriladi va nihoyat, kesma darajasi 2 g/t bo'lgan, kenglik osti yo'nalishida cho'zilgan katta shtokverk (yoki megastokverk) (4.5-rasm, 4.6-rasm). ). Megastockwork Muruntau dunyodagi noyob oltin konlaridan biridir. Bu yadro kvarts tomirlari, ruda ustunlari, tomirlar bilan tarqalgan va tarqalgan minerallashgan zonalarning murakkab birikmasidir. Muruntov karerida oltinning oʻrtacha miqdori 3,72 g/t. Sirtdagi shtokning umumiy maydoni taxminan 3 kv.km ni tashkil qiladi, chuqurlikda u 1200 m chuqurlikda huni shaklida kuzatilgan.SG-10 qudug'i 2 dan gradusgacha bo'lgan oltin minerallashuvining individual intervallarini aniqladi. 15,2 g/t deyarli 4000 m chuqurlikda 176 Guruch. 4.5. Muruntov va Myutenbay konlari. Sxematik geologik xarita (A.K. Voronkov, G.V. Kasavchenko, A.I. Obraztsov va boshqalar). 1 - dolomitlar va ohaktoshlar; 2 – rang-barang Besapan qatlamlarining metaterrigen jinslari: uglerodli metapelitlarning marker gorizonti va chert linzalari boʻlgan alevolitoshlar va kvarts-slyukali shistlar; 3 – kulrang Besapan qatlamining metaterrigen jinslari: singan qoldiqlari boʻlgan kvarts mayda donador shistlar; (4) Muruntov majmuasining diklari; 5 - burmalar o'qlari: a) antiklinallar, b) sinklinallar: 6 - yoriqlar: a) tik bo'g'uvchi blok hosil qiluvchi va intrablok, b) yumshoq cho'zilgan surishlar va qatlamlararo buzilishlar; 7 – kvars venalari va vena-tomir zonalari: a) oq kvars venalari va zonalari, b) yadroli oltin saqlovchi tomirlar, v) kvarts-turmalin venalari va brechkilar; 8 - tarkibida oltin saqlovchi biotit-ikki dala shpati kvarts metasomatitlarining intensiv rivojlanish hududlari; 9 - oltin konlari va ularning soni; 10 – metaterrigen jinslarning oʻrtacha paydo boʻlish elementlari; 11 - kon ishlari va ularning raqamlari: a) shaxtalar, b) chuqur quduqlar, v) karer konturlari. Aniqlangan rudali chok va ustunlarning umumiy shakli, o‘lchami va to‘planishi notekis qarigan burma-uzlukli tuzilmalarda lokalizatsiya qilingan sekant va subkonformant kvarts-tomir, kvarts-tomir va metasomatik ruda jismlarining birikmalari bilan aniqlanadi. Oltin saqlovchi shtokverka umuman zaif eroziyalangan, uning tarkibiy qismlari morfologik jihatdan har xil egilishlarga ega. rudani boshqaradigan tik cho'kish yoriqlari. boshqa tomondan, Muruntovning sharqiy qirg'og'i ko'r ruda jismlarini qidirish va qidirish uchun juda istiqbolli hisoblanadi. Kon doirasida shtokvork tipidagi to'rtta ruda konlari o'rganilgan. G'arbiy yo'nalishda zaxiralarni ko'paytirish istiqbollari muammoli, 177-rasm. 4.6. Muruntov koni. Konning markaziy qismidagi sxematik kesma (A.I.Obraztsov). 1 – rang-barang besapan: slanets gorizontli metasiltoshlar; 2 - kulrang besapan: singan jinslarning qoldiqlari bilan kvarts nozik kristalli shistlar; 3 - plagioporfiriya to'g'ri; 4 - intraformatsion to'ntarishlar va muvaffaqiyatsizliklar; 5 – blok hosil qiluvchi nosozliklar; 6 - oltinni o'z ichiga olgan yadro tomirlari; 7 - ruda ustunlari; 8 - kambag'al ruda tanalari; 9 - er osti konlari: a) aditlar, b) quduqlar; 10 - karerning konturlari. Taqdim etilgan materiallar minerallashuv joylashuvining o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra, Muruntovni asosan tektonik tuzilmalarga ega bo'lgan konlar guruhiga kiritish mumkin degan xulosaga kelishga imkon beradi. Uning kelib chiqishi tashqi tektonik kuchlar va ruda hosil qilish jarayonlarining faolligi bilan bog'liq. Oltin minerallashuvining eng qulay bilvosita belgilari mineralogik bo'lib, tog' jinslarining rudaga yaqin o'zgarishini va unumdor birlashma tarkibini tavsiflaydi. Ruda konlari koʻrinishidagi yirik ruda konlari intraformatsion surishning osilgan tomonining tektonlashgan zonasida, rang-barang besapan asosi bilan chegaralangan boʻlib, ularning strukturaviy-tektonik oʻrni ruda bilan eng uzoq davom etgan yoriqlar bilan belgilanadi. tarqatish funktsiyalari. Ch.X. Arifulova, K.V. Zaxarevich, N.V. Kotova, V.F. Protsenko, V.A. Xoxlova, M.T. Xona, S.D. Shera, I.M. Yudina, V.M. va N.B. Muruntovdagi Yanishevskiy kechki gersin gidrotermal sikliga mansub ruda-metasomatik jarayonning murakkab rivojlanishini ko'rsatdi. Ruda konlari tuzilmalarida metasomatik jismlarning joylashishini, metasomatitlarning ruda hosilalari va Muruntov majmuasining dazmol jismlari bilan nisbatini hisobga olgan holda oʻzgartirilgan jinslarning ikkita katta guruhi ajratiladi: hududiy rivojlangan togʻaygacha boʻlgan metasomatitlar va keyingi. -dike, mahalliy (4.7-rasm). 178-rasm. 4.7. Muruntov ruda koni. Metasomatik jinslarning tarqalish sxemasi (A.K. Voronkov, M.T. Xon va boshqalar). 1 – karbonatli jinslar; 2 - yashil besapan; 3 - rang-barang besapan; 4 - kulrang besapan; 5 - pastki besapan; (6) Muruntov majmuasining diklari; 7 - xatolar. Metasomatitlar. Dodike: 8 - tashqi zonaning biotitlangan jinslari, 9 - oraliq zonaning biotitli dufeldspat-kvars jinslari, 10 - ichki (yadro) zonaning K-dala shpati-kvars jinslari. Postdike: 11 - kvarts-albit (linzalar, tartibsiz jismlar), 12 - turmalinli kvarts-albit (tomirga o'xshash jismlar); 13 – seritsitolitlar; 14 - oltin konlari; 15 – mezozoygacha boʻlgan jinslarning chiqib ketish konturlari. Biotit-dala shpati-kvars tarkibidagi predik metasomatitlarga ruda konida keng rivojlangan biotitlangan, dala shpati va kremniylangan jinslar, tomirga yaqin kvars-K-dala shpati metasomatitlari, shuningdek, amfibol, biotit, xlorit, karbonat, dala shpati va sulfidalarning tomir tomirlari kiradi. Bu qatlamlar, shuningdek, sinxron va fazoviy bogʻlangan kvarts tomirlar va tomirlar Muruntov konidagi oltin zahiralarining 70-80% ni oʻz ichiga oladi (V.F.Protsenko). Ruda konini oʻrganishning dastlabki davrida maydon metasomatitlari oʻzining strukturaviy va teksturaviy xususiyatlariga koʻra kontakt metamorfizm hosilalari – shoxli va eng past harorat bosqichiga mansub boʻlgan (Sher, Yudin, 1971). Metasomatitlarning rivojlanishi fillonitizatsiya subkonformite zonalariga bog'liq, lekin ko'pincha ulardan tashqarida metatoshlarga o'tadi. Er yuzasida (karerda) metasomatitlar lentikulyar va oval shakldagi yirik "birlashuvchi" jismlarni hosil qiladi, quduqlar kesimlarida 0,5-10 m gacha o'zgargan jinslarning qalinligi qayd etiladi (MS-2 qudug'i). Ruda konining janubi-sharqiy qanotida metasomatizm yamoqli xarakterga ega. 179 Oʻzgargan jinslar oʻziga xos jigarrang-binafsha, pushti, yashil, och-toʻq rang, massiv va chiziqli (“chiziqli”) teksturalari va jasperga oʻxshash koʻrinishi tufayli sirtda aniq qayd etilgan. Ba'zan metasomatitlar paydo bo'ladigan kristalli shistlardan ular kuchli dala shpatizatsiyasi va uglerodning "yonishi" tufayli engilroq soyalarda farqlanadi. moddalar. "Minke kitlari" mo'rtlikni va natijada sinish qobiliyatini oshirdi. Metasomatitlarning dala shpati komponenti radiografik jihatdan albit-K-dala shpati sifatida aniqlangan, bu shaxslarning mayda subgrafik o'zaro o'sishi bilan. Optik usullar metasomatizmning tashqi zonasiga yaqinlashganda K-dala shpatining kamayishi va uning ichki qismiga ko'payishini aniqlaydi. Oldindan tiklangan biotit-dala shpati-kvars metasomatitlari hududiy metasomatitlar ustiga qo'shilgan tomir yaqinidagi (yorilishga yaqin) K-dala shpati-kvars o'zgarishlarini va asosan kvarts va K-dala shpati (panjara yoki mikropertit) dan tashkil topgan kulrang va pushti rangdagi asl metasomatitlarni o'z ichiga oladi. , hududiy metasomatitlardan farqli o'laroq). Dodik biotit-dala shpati-kvars metasomatizmi jarayoni Muruntov konida (ayniqsa, markaziy qismida) toʻq rangli minerallarning keng rivojlangan tomir yoʻllari va choʻntaklari – aktinolit, biotit-flogopit, xlorit, shuningdek, karbonat, kvarts va ba'zi rudali minerallar (pirotit, pirit, arsenopirit, sheelit, mahalliy oltin). Izchil shakllangan mineral assotsiatsiyalar fazoda kvarts-xlorit-albit metasomatitlari bilan bog'langan: mahsuldor pirit-arsenopirit kvarts, arsenopiritli kam rudali kvars-pirit-turmalin, sfalerit-galena karbonat-kvars va pirit-kvars-karbon. Qidiruv va ekspluatatsiya ishlari natijalari shuni ko'rsatadiki, Muruntovdagi tijorat oltin zahiralarining asosiy ulushi daladan oldingi erta va yuqori haroratli biotit-ikki dala shpati-kvars metasomatitlari bilan bog'liq bo'lib, oltin rudasi jarayonini "ochadi" va yuqori mahsuldorlikni hosil qiladi. sheelit-oltin-biotit-dala shpati- kvarts rudasi-metasomatik assotsiatsiyasi. Mineral o'zgarishlar bilan chambarchas bog'liq bo'lib, keyinchalik mahalliy dala shpati-kvars metasomatik rimlari bo'lgan tomirlar va albit-xlorit metasomatitlari bo'lgan oltin-sulfid-kvars tomirlar tizimlari mavjud bo'lib, ular ruda ustunlarini shakllantirish orqali metasomatik maydon zonalarining mahsuldorligini oshiradi. Metasomatizm, kvarts hosil bo'lish, mahsuldor birlashmalarning cho'kishi jarayonlarining ketma-ketligi va o'zaro ta'sirini dekodlash ruda konining ustun biotit-dala shpati-kvars (kremniy-ishqoriy) metasomatitlarini pre- va sinor deb tasniflash imkonini beradi. Paragenetik mineral assotsiatsiyalar konda yuzaga kelgan ketma-ket geologik jarayonlar mahsulotlariga mansublik belgilariga va oltinning sanoat minerallashuviga nisbatan mineral komplekslarga guruhlanadi. Cho'kindi-diagenetik mineral birikmalar majmuasi Pestrobesapan formatsiyasining terrigen, bioxemogen va ehtimol vulkanogen protocho'kindi minerallarini va ularning diagenetik litifikatsiya mahsulotlarini birlashtiradi. Terrigen strukturaviy shakllanish majmuasi jinslarida namoyon boʻlgan dala shpati-kvars, uglerodli-xlorit-gidromik-loyli, karbonli-kremniyli, karbonli-karbonatli va karbonli-karbonat-piritli assotsiatsiyalar eng aniq farqlanadi. Metamorfogen mineral assotsiatsiyalar majmuasida y subassotsiatsiyalar ajratiladi: a) uglerodli minerallar (keritdan grafitgacha). Kerogen oltinda 1,1 g/t gacha, antraksolitda - 0,2-0,5 g/t; b) hududiy metamorfizmning xlorit-seritsit va xlorit-muskovit subfaziyalari (biotitgacha bo'lgan bosqich) va xlorit-muskovit-biotit subfasiyalari (biotit bosqichi) bilan fazoviy va genetik jihatdan bog'liq bo'lgan metakristalli sulfidlar. Ruda konining vertikal kesimida ular pirit-pirrotit o'tish chegarasi bilan ajralib turadi. Metamorfogen piritda oltin miqdori 0,7 g/t, arsenopirit 0,05-1,5 g/t. Xalkopirit-pirrotit assotsiatsiyasi 500-3000 m chuqurlikda rivojlangan.Yuqori qismida - magnit bo'lmagan olti burchakli, pastki qismida - magnit monoklinik pirotit. Pirotitda oltin miqdori 0,12 g/t; v) kvarts (ajralish - tarmoqli jinslarda va vena-tomir - megastokvorkda). Uglerod va biotitga boy qora chiziqli jinslar shaklidagi progressiv mahalliy metamorfizmning mineral birlashmalari majmuasi tarkibida mayda kristalli pirit, pirrotit, pentlandit, gersdorfit va boshqalar bilan bogʻliq holda antraksolit, shungit, grafit mavjud. Dikgacha boʻlgan gidrotermal-metazomalar majmuasi - tikanik va kimyoviy-mineral assotsiatsiyalar Muruntovdagi oltin uchun asosiy hosildor boʻlgan ikkita assotsiatsiyani oʻz ichiga oladi. Ular bilan bog'liq bo'lgan oltin miqdori metall balansining 85% ni tashkil qiladi. Navoiy KMKning ekspluatatsion ishi ham xuddi shunday ko‘rsatkichni beradi – 87 foiz. Bular sheelit-oltin-karbonat-xlorit-K-dala shpati-kvars assotsiatsiyasi va biroz keyinroq scheelit-oltin-kvars subassotsiatsiyasidir. Ushbu kompleksning o'ziga xos xususiyati uning tarkibida kumushning amalda yo'qligi. Bu assotsiatsiyalarning venalari va venalari Muruntov toʻgʻon majmuasining sienodiyoritlari va granit-porfirlaridan iborat toʻgʻonlar bilan kesishgan. Dikdan keyingi mineral assotsiatsiyalar majmuasi oltin-arsenopirit-pirit-kvars assotsiatsiyasidan boshlanadi, ular diklarni aniq kesib tashlaydi va o'zgartiradi. Sanoat oltin zahiralarining taxminan 10% ni o'z ichiga oladi. Arsenopiritda oltin miqdori 1 dan 50 g/t gacha, piritda 3-3,5 g/t gacha. Keyinchalik pirit-kvars-albit-turmalin, polisulfid-kvars karbonat, kumush-adularium-karbonat-kvars, stibnit-pirit-kaltsit, kinobar-kvars-dikit, kvarts-karbonat (yakuniy) assotsiatsiyalari tashkil etilgan (asrda). ). Native gipogen oltin uch avlod shaklida ko'rsatilgan. Oltin-I asosiy oltin-sheelit-kvars assotsiatsiyasi bilan bog'liq. Bu kvartsdagi bepul oltindir. Oltin zarralarining asosiy o'lchami 0,01 dan 0,5 mm gacha. Oltinning nozikligi yuqori (740 dan 980 gacha, o'rtacha - 870). Oltin-II sulfidlar uchun epigenetik, maydalangan va juda nozik sinfga kiradi, nozikligi 790 ga yaqin. Oltin-III polisulfid-karbonat-kvars paragenezining bir qismi bo'lib, qoida tariqasida past nozikligi bilan ajralib turadi - dan 350 dan 730 gacha. 181 Muruntau va Mutenbay 1:50 000 masshtabdagi ikkilamchi sochilish halolari asosida litokimyoviy tadqiqot natijalari asosida topilgan. Bu erda o'ziga xos geokimyoviy xususiyat - cheklangan miqdordagi elementlar (oltin, volfram, mishyak), surma, kumush, vismut, marganets, rux, qo'rg'oshin va molibden kamroq xarakterlidir. Togʻ jinslarining qatlamlanishi yoki shistozligi bilan mos keluvchi oltin halolarning eng yuqori xos mahsuldorligi (0,01-0,3 g/t) rang-barang besapanning tektonlashgan yotqiziqlari zonasida, kvarts-dala shpati-biotit metasomatitlarining oraliq va yadro zonalarida qayd etilgan. Halolarning uzunligi 500-2500 m ga etadi, kengligi 50 dan 1000 m gacha.Volfram past kontrastli, asosan subconsonant haloslarni hosil qiladi. Muruntovda volfram halosi (0,001-0,01%) taxminan 2 kv.km maydonga ega bo'lib, maksimal bilan oltin halo deyarli to'liq mos keladi. Arsenik eng keng tarqalgan element hisoblanadi. Biroq, maydoni 0,5-2 kv.km bo'lgan mishyak halolarining maksimal miqdori (0,1-0,3%) odatda oltin rudasi tanalaridan va hatto konlar markazlaridan fazoviy ravishda ajratiladi, bu amaliyotda hisobga olinishi kerak. qidiruv ishlari. Muruntovdagi mishyak halolari kam rivojlangan, ular karerdan ma'dan konining janubi-g'arbiy va shimoli-sharqiy yon tomonlariga aniq ko'chiriladi. Erta mahsuldor geokimyoviy birlashmalarning (oltin, volfram, molibden) aureolalari xos jinslarga mos keladigan tekis qatlamga ega bo'lsa, keyingilariniki (rux, qo'rg'oshin, surma, mis) tik sekantga ega. Chuqurlik bilan (1 km gacha) barcha elementlarning aureolalari joylari torayadi. Muruntovning eng past qismlarida 2-3 km chuqurlikdagi (SG-10 burgʻulash qudugʻi) Tuskazgʻon qatlamlariga xos boʻlgan uran, molibden, vanadiy topilgan. Gipsometrik jihatdan yuqori, pastki ichki zonalarda - volfram, kobalt, molibden; oraliqlarda - oltin, mishyak, mis, qo'rg'oshin; yuqori periferikda - kumush, surma, qo'rg'oshin, sink. Shuni ta'kidlash kerakki, Muruntov konini kaliy, uran va toriyning aerogamma-spektrometrik halolari aniq belgilaydi. Muruntov ruda konining chuqur strukturasining xususiyatlari geologik va genetik modellarni yaratishda muhim ahamiyatga ega bo'lib, ular modelning geologik elementlarini chuqurlikda kuzatish imkonini beradi. Bu erda chuqurligi 4294 m bo'lgan SG-10 o'ta chuqur qudug'idan olingan yangi ma'lumotlar, shuningdek, 1800-2200 m chuqurlikdagi MS-1,2,3 sun'iy yo'ldosh quduqlari katta ahamiyatga ega.SG-10 qudug'i. quyidagi stratigrafik birliklarni aniqladi: kulrang besapan - 450-1700 m;qora (pastki) besapan - 1700-3500 m; Besapan va Yuqori Taskazg'on tuzilmalari zonalari bilan bog'liq bo'lgan terrigen jinslarning chuqur oltin tarkibi haqidagi noyob ma'lumotlar alohida qiziqish uyg'otadi.
sekant yoriqlar, chuqurlik oralig'ida: 2397,6-2404,9 m (15,2 g / t), 367,8-3673,7 m (2,0 g / t) va 3958-3959 (8,0 g / t) T). Shunday qilib, Muruntovdagi oltin minerallashuv chuqurligining umumiy diapazoni deyarli 4 km ni tashkil qiladi. Magnetometrik va mineralogik tadqiqotlar yuqoridan pastga zonal o'tishni qayd etdi: pirit-ferromagnit monoklinik pirrotit-antiferromagnit olti burchakli pirrotit-ilmenit. Uzluksiz tuzilmalar zonalarida magnit temir karbidlari, kohenit va Hagg karbitlari termomagnit usullar bilan o'rnatildi. 182 ta mineralning zonal oʻtishlari odatda metamorfik rayonlashtirish va ayrim geologik chegaralarga toʻgʻri keladi. Quduq bo'ylab haroratning taqsimlanishi kvaziziy chiziqli xarakterga ega bo'lib, "neytral qatlam" (17,1 m) darajasida 25,70S dan tubida (4294 m) 1520C gacha o'zgarib turadi. Geotermal gradientning qiymati 100 m poya qalinligi uchun 2,3 dan 4,10C gacha, o‘rtacha 3,160C. Quduq bo'limi SG-10 devongacha bo'lgan yirik antiklinal - Taskazgan mavjudligini tasdiqlaydi. Quduq oʻzining shimoliy qanotida, periklinal yopilish yaqinida oʻrnatilgan boʻlib, antiklinal strukturaning eksenel qismini kesib oʻtgan va janubiy yon bagʻriga kirgan. Quduqdagi Muruntov intruzivining ta'sir aureolasida kontaktli metamorfizmning uch fatsiyasini ajratib ko'rsatish mumkin. SG-10: biotit - 300 m oraliqdan yuqori, muskovit andaluzit va andaluzit-kordiyerit. Oxirgi ikkitasi leykogranitlar bilan aloqa qilishdan oldin tugunli slanetslarning oraliq zonasini (3200-3925 m) va ichki shoxli zonani (3925-4005 m) tashkil qiladi. Butun uchastkaning mineral komplekslari va birlashmalari quduq yadrosida o'rnatilganlarga to'g'ri keladi. SG-10, skarnoid shakllanishlar (aktinolit, diopsid, grossular, klinozoisit) bundan mustasno, quyi Besapan jinslarida 2600 m dan chuqurroq joylashgan. Chuqurroq assotsiatsiyalar oltin-arsenopirit-kvars va polisulfid-karbonat-kvarsdir. SG-10 qudug'i va MS-1,2,3 sun'iy yo'ldosh quduqlari Muruntovning sharqiy yon bag'rida juda ko'p oltin rudalari oralig'ini, shu jumladan oltinning yuqori navlari va qalinligi sezilarli bo'lganlarini aniqladi. Ular Muruntov koni oltin konlarining yashirin davomi bo'lishi mumkin. Rb-Sr usuli (Kostitsyn, 1991) bo'yicha geoxronologik sanash ma'lumotlari Muruntovning metaterrigen kompleksida mintaqaviy metamorfizm jarayonlari 520-420 M (O1-S1) davrida sodir bo'lganligini ko'rsatadi; mahalliy dislokatsiya metamorfizmi ordovikdan triasgacha bo'lgan strukturaning shakllanishining barcha bosqichlari bilan bog'liq holda o'zini namoyon qildi; mahalliy plutonik metamorfizm, asta-sekin kremniy-ishqoriy metasomatizm bilan almashtirildi, yoshi 310-275 M (C2-3); biotit-dala shpati-kvars metasomatizmi 285-250 M (P) ichida rivojlangan; mahsuldor sheelit-oltin-kvars assotsiatsiyasi bilan bog'liq bo'lgan qizg'in oltin minerallashuvining eng ehtimol yoshi 274-255 mln; mahsuldor oltin rudasi jarayoni (bisulfid kvars tomirlari) 230,2 ± 3,5 million yil (T2) burilishida yakunlandi; kumush-adulariya-kvars tomirlarining yoshi 224-219 million yil (T2-T3) edi. Ruda konining magmatik jinslarining Rb-Sr izoxronini aniqlash intruziv hosil bo'lish davrining nisbatan qisqa davomiyligini ko'rsatadi ~ 13 mln. K-Ar usuliga ko'ra, xurmolarni, ayniqsa postmagmatik qoplamalar bilan o'zgartirilgan tog' jinslarini "yoshartirish" mumkin. Biotit-dala shpati-kvars metasomatitlarining hosil bo'lishidan kech kumush-adulariya-kvars tomirlarigacha bo'lgan ruda hosil bo'lishining umumiy yosh oralig'i taxminan 65 mln. 183 Keyingi ishda (Kostitsyn, 1996) ma'danli Besapan qatlamining yashilshist metamorfizmi yoshi 401 ± 11 mln. Muruntov konida mahsuldor gidrotermik faoliyatning asosiy bosqichi ikkinchi bosqichdagi magmatik jinslarning paydo bo'lishi bilan vaqtga to'g'ri keladi - 273,1 ± 1,6 million yil va birinchi bosqichdagi granitoidlarning kirib borishi vaqtidan ajratilgan - 286,1 ± 1,2 million yil. . Erta mahsuldor metasomatitlarning ikkinchi bosqich diklari bilan o'rnatilgan vaqtinchalik aloqasi ikkinchi bosqich magmatizmi va erta metasomatizmning energiya manbai birligini ko'rsatadi. Keyinchalik ma'dan moddalarining qayta cho'kishi alohida impulslarda, 257,6±2,2, 230,2±3,5 va 219,4±4,2 milodda sodir bo'ldi, ular o'sha paytda mintaqadagi tektonik faollik impulslari tufayli yuzaga kelgan. Muruntovning shakllanishi muvaffaqiyatli kombinatsiyani aniqladi uning geologik tuzilishini belgilovchi turli omillar (Golovanov, 1999): 1) Besapan (O2-S1) uglerodli metaterrigen ketma-ketligi bilan chegaralanish; 2) yuqori tartibli katlamalar bilan murakkablashgan katta antiklinal burmaning qanotida joylashishi; 3) devon karbonat va intra-Besapan surish ekranlarining mavjudligi; 4) "rangli" tarkibli devon osti qatlamlarining tektonik qatlamlanishi; 5) ikkinchisining keskin egiluvchan egilishi; 6) turli yoshdagi uchta uzilishli yoriqlar tizimining kesishishi - subkenlik, shimoli-sharqiy va shimoli-g'arbiy; 7) ruda konining chegaralarini va uning blokli tuzilishini belgilaydigan chuqur o'tkazuvchanlikni maydalash va kesishning bo'ylama zonalarining rudani nazorat qilish qiymati; 8) shtokvork jismlarning konturlarini tashkil etgan murakkab blok ichidagi tektonika; 9) unumdor bloklarni o'rnatadigan va chuqur qatlamli drenajni ta'kidlaydigan suv omborlarini ishlab chiqish; 10) haddan tashqari intruziv holatdagi holat; 11) asosiy tijorat oltin zahiralarini dodik zonali biotit-dala shpati-kvars metasomatitlari bilan bog'lash; 12) hosildor oltin-sheelit-kvars minerallar birlashmasi (umumiy oltin balansining 87%), bunda tabiiy oltinning katta massasi sulfid hosil bo'lish cho'qqisidan oldin sodir bo'ladi (bu oltinning yuqori miqdori, pastligining sababidir. kumush tarkibi va Muruntov rudalarining mishyak miqdori); 13) mintaqaviy geokimyoviy anomaliya fonida hosil bo'lishi, uning paydo bo'lishi metaterrigen jinslarning uglerod va oltin bilan boyitishi bilan bog'liq; Oltin, volfram va mishyakning ikkilamchi dispersiyali halolari, bundan tashqari, oltin va volframning halolari (0,001-0,01%) bir-biriga to'g'ri keladi va mishyak halolari (0,1-0,3%) juda oddiy rivojlanishga ega va karerdan karerga ko'chiriladi.
Koʻkpatas koni Navoiy viloyatining Uchquduq tumanida, Uchquduq shahridan 36 km shimoli-sharqda va qayta ishlash zavodidan 22 km uzoqlikda joylashgan boʻlib, u bilan avtomobil va temir yoʻl orqali bogʻlangan. Dala maydoni keng rivojlangan bo'sh qumli cho'l bo'lib, unga qarshi Bukantau tog'larining baland tog'lari ajralib turadi. Mutlaq balandliklari 280-400 m.Rudok iqlimi keskin kontinental. Yillik yog'ingarchilik 110 mm dan oshmaydi. Sharqiy, janubi-sharqiy yo'nalishdagi doimiy shamollar bilan tavsiflanadi, ko'pincha bo'ron tezligiga etadi va qum bo'ronlari bilan birga keladi. Koʻkpatas ruda konida oltin minerallashuvi mavjudligini birinchi boʻlib Yu.V. Finkelshteyn 1960 yilda H.R. Rahmatullaev o'sha yili bu yerda tabiiy oltin topdi. 1963 yilda L.Z. Paley oltin minerallashuvining sanoat ahamiyatini isbotladi va ohaktoshlar va slanetslar chegarasidagi muhim maydon oltin uchun istiqbolli deb baholandi. 1963-66 yillar davomida. Koʻkpatasning gidravlik yorigʻi (R.V.Tsoy) konning sanoat ahamiyatiga ega boʻlgan asosiy oltin rudalari (Janubiy 1, Gʻarbiy I-III, Sharqiy, Yaqin va boshqalar)ni aniqladi. Konni dastlabki razvedka ishlari natijasida (R.V.Tsoy, V.K.Dervoedov, V.F.Gvizdon va b.) 1966—69 y. konning sanoat qiymati isbotlandi va TsVETMETproekt instituti tomonidan ishlab chiqilgan vaqtinchalik sharoitlarda oksidlangan va sulfidli rudalarni batafsil qidirishni tashkil etishning maqsadga muvofiqligi bo'yicha TED ishlab chiqildi. 1969-73 yillarda. Ko'kpatas konida 1.07.1973 yildagi zahiralarni hisoblab, SSSR Davlat zahiralari qo'mitasi tomonidan tasdiqlangan holda 1-bosqichning batafsil qidiruvi amalga oshirildi. 1965-69 yillarda. Koʻkpatas ruda koni doirasida Yu.A. Maykov (Ko‘kpatas PRP), A.D. Shvetsov, V.V. Ovechkin (SAIGIMS) 1:10 000 miqyosda geologik tadqiqotni yakunladi va ish davomida aniqlangan ruda paydo bo'lishini dastlabki baholadi. 281 Xuddi shu yillarda (1965—67) E.A. Markova va V.A. Xorvat (SAIGIMS) rudalarning moddiy tarkibi va metasomatik jarayonlarning umumiy xususiyatlarini o'rgangan. 1965 yildan 1973 yilgacha TsNIGRI ruda konida (D.A. Dorofeev, E.A. Zvereva, V.F. Gureev, A.I. Gavrilov va boshqalar) oltin minerallashuvini mahalliylashtirish shartlarini aniqlash va qidirish va baholash mezonlarini ishlab chiqish maqsadida tadqiqot ishlari olib borildi. 1965-71 yillarda. IRGIREDMET rudalarni texnologik tiplashtirish ustida ish olib bordi (A.M. Glotov va boshqalar). 1966-70 yillarda. K.I. Atabekyants (IM GRE) yashirin minerallashuvni izlashning geokimyoviy mezonlarini aniqlash uchun endogen tarqalish halolarini o'rganishni o'tkazdi. 1975-1979 yillar oralig'ida konni batafsil razvedka qilishning ikkinchi bosqichi yakunlandi (V.A.Pazdzerskiy, V.A.Aleksashechkin) va zaxiralar SSSR Davlat zaxiralari qo'mitasi tomonidan ma'qullangan holda 1.07.79 yil holatiga hisoblab chiqilgan. 1980-87 yillarda. SSSR Davlat zahiralari qo'mitasida zaxiralarni muhofaza qilish va konni sanoatni rivojlantirish uchun topshirish bilan III bosqichning batafsil qidiruvi amalga oshirildi. 1995 yildan NKMK konning oksidlangan rudalarini qurilgan GMZ-3 asosida qazib olishni boshladi. Sulfidli rudalarni qazib olish rejalashtirilgan. Rossiyaning INTEGRA YoAJ kompaniyasi bilan birgalikda rudalarni rentgen-radiometrik saralashning innovatsion integratsiyalashgan tizimi ishlab chiqildi. Bu loyihada belgilangan rudalarning yarmini qayta ishlash hisobiga yillik loyihaviy oltin ishlab chiqarishga erishish imkonini beradi. Bir gramm metallning tannarxi 25 foizga, kapital qo‘yilmalar esa 32 foizga kamayadi. Kon 20 dan ortiq istiqbolli hududlarni birlashtiradi, ulardan eng yiriklari Yujniy I, Blijniy va Prikontaktovy. Er uchastkalari ma'dan konining maydoni bo'ylab ko'proq yoki kamroq teng taqsimlangan, ular orasidagi masofa 2-3 km dan oshmaydi. Konda jami 78 ta ruda konlari o‘rganilgan va hisoblangan. Koʻkpatas ruda koni (4.38-rasm) bir qator dambalar bilan kirib kelgan karbonatli, choʻkindi vulkanogen va kremniyli slanetsli tuzilmalar majmuasidan tashkil topgan. Quyi karbonat davrining karbonat konlari (Jusquduq qatlamlari) Koʻkpatas antiklinalining oʻzagida joylashgan boʻlib, uchastkaning gʻarbiy qismi hududida tizzasimon chandiq hosil qiladi. Ular boksit gorizonti boʻlgan uchastkaning tagida mikrogranulyar, massiv, naqshli ohaktoshlar bilan ifodalangan.
Karbonat konlari oʻrta karbonli davrining choʻkindi-vulkanogen tuzilmalari (Qorashoq qatlamlari) bilan mos kelmaydigan tarzda qoplangan. Ikkinchisi to'rtta litologik birlikka bo'linadi. Birinchi birlik, asosan, linzalari detrital va kalsedon chertslari, dolomitlar, organogen ohaktoshlar, zich kvarts qumtoshlari va mafik effuzivlari bo'lgan tüf brekchilaridan tashkil topgan. A'zoning qalinligi 60-80 m.Ikkinchi a'zosi linzalari va oraliq qatlamlari bo'lgan qirqib olingan tufsimon alevrozlar, kamroq ohaktoshlar va dolomitlar bilan ifodalanadi. Qalinligi 40 dan 110 m gacha oʻzgarib turadi.Uchinchi aʼzosi asosan vulkanomik qumtoshlar va kalsedon va pilozit chaqmoqtoshlarining oraliq qatlamlari boʻlgan slanetslardan tashkil topgan. Aʼzosining qalinligi 60 dan 200 m gacha.Toʻrtinchi aʼzo qumtoshlardan, uglerodli-argilli slanetslarning yupqa qatlamlari boʻlgan alevolitoshlardan va kalsedon chaqmoqtoshlaridan tashkil topgan. Aʼzoning qalinligi 130–150 m.Yuqorida tavsiflangan aʼzolarning umumiy qalinligi 400–500 m.li ohaktoshlar, dolomitlar, turli tarkibli slanetslar, alevolitoshlar va qumtoshlar. Kon ichidagi qatlam qalinligi 220 m (tugallanmagan). Mineralizatsiya sodir bo'lgan qatlamlarning nisbati muhokama mavzusidir. 282-rasm. 4.38. Ko‘kpatas ruda koni. Sxematik geologik xarita. 1 – Sautbay gabbro-siyenit-granosiyenit kompleksi (P1): spessartitlar (a), diorit porfiritlari (b), kersantitlar va vogezitlar (c). Ko‘kpatas kvars-diorit-granit majmuasi (C2): 2 – kvars porfirlari, 3 – granodioritlar, adamellitlar; 4 – Bukantau gipermafik-gabbro-plagiogranit kompleksi (C2): mafik, gipermafik; 5 – Koʻkpatas qatlamlari (R2-3): mikrokvartsitlar, ohaktoshlar, dolomitlar, slanetslar, alevolitlar, qumtoshlar; 6 – Qorashax formatsiyasi (S2): qumtoshlar, alevolitoshlar, slanetslar, tuf alevoli, tuf brekchilari; 7 - Jusquduq syuitasi (C1): ohaktoshlar; (8) stratigrafik birliklarning chegaralari: (a) konkordant, (b) diskordant; 9 – nosozliklar (a), surish (b); 10 - ruda tanasi (a), kvarts tomirlari (b) va rudali maydonlar (c): 1 - Sulfid, 2 - Dik, 3 - Kumush I, 4 - G'arbiy I, II, 5 - Markaziy, 6 - Sharqiy I, 7 – G‘arbiy III, 8 – Antimonit, 9 – Qorashoxo, 10 – Janubiy I, 11 – Janubiy II, 12 – Yo‘l yoqasi, 13 – O‘rta. 283 Yuqorida tavsiflangan syuitalarning yotqiziqlariga oʻrta karbon va perm davri intruziyalari kirib kelgan. Quyi Perm Sautbai gabbro-siyenit-granosiyenit majmuasining dayk hosilalari asosan diorit porfiritlari, kersantitlar, spessartitlar va boshqalar bilan ifodalangan Yujniy I va II uchastkalari hududida rivojlangan. burchaklar. Joylarning plikativ tuzilmalari (Janubiy I va II) yoriqlar bilan murakkablashgan Ko‘kpatas antiklinalining janubi-sharqiy yon bag‘rida joylashgani bilan belgilanadi. Hududning eng qadimiy uzluksiz inshooti tirqish boʻlib, uning boʻylab Koʻkpatas syuitasining yotqiziqlari Qorashax syuitasi qoyalariga surilgan. Surish tekisligining tushishi shimoli-sharqda, 30-400 burchak ostida. Quyi Perm davriga oid dayklar tirgakni kesib o'tib, unga qisman kirib boradi va uning tekisligi bo'ylab ergashadi. Hududlarda past kenglik yo'nalishidagi yoriqlar asosiy tuzilmalar hisoblanadi. Ular va ikkinchi darajali yorilishlar oldindan ruda bo'lib, minerallashuvni lokalizatsiya qilishda muhim rol o'ynaydi. Magmatik faollikning so'nggi bosqichlarida faol namoyon bo'lgan subkenglik yoriqlari oraliq tarkibli to'siqlar va ruda jismlarining katta qismini o'z ichiga oladi. Ular asosan shimolga choʻkuvchi janubiy choʻkma va tik yoriqlar va yoriqlar siljishi bilan yumshoq teskari yoriqlarga (surishlarga) boʻlinadi. Ular bo'ylab siljish bir necha o'n metrdan oshmaydi. Qorashax qatlam qatlamlarida oltin saqlovchi pirit va arsenopiritning kremniylanish zonalari va nozik tarqalishi bilan ifodalangan deyarli barcha ma'lum oltin rudalari subkentitudinal yoriqlar bilan bog'liq. 31, 32, 60, 58, 30 (Janubiy I) va 36, 37, 44, 46, 61 (Janubiy II) ruda konlari uchastkalarning ruda zonasi konturi doirasida aniqlangan va oʻrganilgan. Ko'kpatas ruda konining geologik va strukturaviy holati Ko'kpatas-Bo'ztov antiklinalining strukturaviy egilishining markaziy qismiga chegaralanganligi bilan belgilanadi va shimoli-g'arbiy zarbaning chuqur yoriqlari bilan boshqariladi. Asosiy rudani nazorat qiluvchi elementlar
ruda koni - shimoliy-sharqiy yoʻnalishdagi yoriqlar bilan kenglik yoriqlarining kesishgan joylari, Koʻkpatas siitasining kremniyli-karbonatli konlari bilan Qorashax siitasi vulkanogen-choʻkindi hosilalarining kontaktga yaqin qismlari. Ko‘kpatas konining o‘zi (Janubiy I va II uchastkalari) Ko‘kpatas antiklinalining janubi-sharqiy qanoti bilan chegaralangan bo‘lib, u Ko‘kpatas to‘dasining kremniyli-karbonatli jinslarini siqib chiqishi natijasida paydo bo‘lgan egilish burmalari bilan murakkablashgan. Qorashax siitasining vulkanogen-choʻkindi oʻrta karbonli tuzilmalari hamda ruda boshqaruvchi va rudali tuzilmalar rolini oʻynagan shimoli-gʻarbiy va past kenglik yoʻnalishidagi yoriqlarga (4.39, 4.40-rasm). Ruda jismlarining strukturaviy holati ikkinchisining Qorashax syuitasining choʻkindi-vulkanogen tuzilmalaridagi maydalash zonalari qatlamlaridagi egiluvchan egilish joylariga cheklanishi, yorilish kuchayishi va boshqalar bilan belgilanadi (4.41-rasm). Ruda jismlarining morfologiyasi qatlam va lentikulyar yotqiziqlar, boʻrtma va choʻkma boʻylab choʻzilgan, oraliq qatlamlari va chiqindi jinslar maydonlari, shu jumladan, koʻplab toʻsiqlar bilan ifodalanadi. Ruda jismlari, asosan, yumshoq (450 ga qadar), kamdan-kam hollarda tik (60-700 ) chuqurlikda bo'lib, ularning aksariyati yer yuzasiga chiqadi. Konda 60 dan ortiq rudalar jamlangan. Konlarning qalinligi bir necha metrdan oʻnlab metrgacha (oʻrtacha 15-20 m), urilish boʻylab uzunligi 400 dan 1700 m gacha.Oltinning oʻrtacha miqdori 3,8 g/t. Ruda jismlarining chegaralari shartli bo'lib, namuna olish natijalariga ko'ra belgilanadi. 284-rasm. 4.39. Ko‘kpatas koni, Janubiy I uchastkasi.Sxematik geologik xaritasi. 1 – Sautbay kompleksi: spesartitlar (a), dioritlar (b), kersantitlar (c); 2 – Koʻkpatas qatlamlari: mikrokvartsitlar, qumtoshlar, alevolitlar; 3 – Qorashax shakllanishi: qumtoshlar, slanetslar, tuf alevoli, tuf brekchilari; 4 – Jusquduq (Gʻarbiy Oqjetpes, A.K. Buxarin boʻyicha) syuitasi: ohaktoshlar; 5 - ziddiyatli aloqa; 6 - nosozliklar; 7 - surish; 8 – ruda jismlari (a) va zonalar (b). Ko‘kpatas ruda konida minerallashuvni o‘z ichiga olgan jinslarning o‘zgarishi turli jarayonlar natijasida yuzaga kelgan. Mintaqaviy metamorfizm argilli shistlarning kremniy-seritsitlarga aylanishiga, amfibolit tipidagi jinslardan xlorit-aktinolit shistlarining paydo bo'lishiga, ultramafik jinslarning serpantinlanishiga va asbestlanishiga olib keldi. 285-rasm. 4.40. Koʻkpatas koni, Yujniy uchastkasi I. Gorizontning geologik rejasi 160 m. Sautbay majmuasi: 1 – spesartitlar, 2 – dioritlar, 3 – kersantitlar; 4 – Koʻkpatas qatlamlari: mikrokvartsitlar, qumtoshlar, alevolitlar; 5 – Qorashax shakllanishi: qumtoshlar, alevolitlar, slanetslar, tuf alevoli, tuf brekchilari; 6 - nosozliklar; 7 - surish. Er osti kon ishlari: 8 - reja bo'yicha, 9 - uchastka bo'yicha; 10 – ruda jismlari (a) va zonalar (b). H.R. Rahmatullaev (1964), D.A. Dorofeev va boshqalar (1971) granitoid massivi va toʻgʻridan-toʻgʻri togʻ jinslarining kirib kelishi bilan bogʻliq kontakt metamorfizmini qayd etgan; xususan, ba'zi lamprofir diklarning endokontakt zonalarida biotitning paydo bo'lishi tasvirlangan. Oltinning minerallashuvi bilan ruda konidagi mintaqaviy va kontaktli metamorfizm jarayonlari oʻrtasida bevosita bogʻliqlik yoʻq. 286 Bir qator tadqiqotchilarning (X.R.Rahmatullaev, A.M.Gavrilov, E.A.Markova, V.A.Xorvat) maʼlumotlariga koʻra, oltinning minerallashuvi natijasida rudali jinslarda rudadan oldingi gidrotermik oʻzgarishlar ham yotqizilgan. Preore metasomatitlari genetik jihatdan ko'plab oltin konlarida keng tarqalgan listvenit-berezitlarning shakllanishiga bog'liq bo'lishi mumkin. Aluminosilikat jinslar (slanets)dagi metasomatik oʻzgarishlar piritlanish, karbonatlanish, seritizatsiya, xlorlanish va kremniylanishda namoyon boʻladi. Slanetslarda ikkita alteratsiya zonasi mavjud: tashqisi pirit-karbonat va ichkisi seritsit-karbonat. Tashqi zonaning qalinligi 50 m, ichki zonasi - bir necha metrga etadi. Karbonat jinslarining o'zgarishi ohaktoshlarning dolomitlanishi va silislanishi bilan ifodalanadi va gidrotermal jarayonning bir (rudadan oldingi) bosqichi bilan bog'liq. Mineral tarkibi va texnologik xususiyatlariga ko'ra Ko'kpatas konida rudalar ikki xil: oksidlangan va sulfidli. Kondagi oksidlanish zonasi tiniq, oʻtkir boʻlib, yer osti suvlari darajasiga qarab yer yuzasidan 35-60 m gacha choʻziladi. Bu erda sulfidlar va karbonatlar temir gidroksidlari va qisman almashtiriladi yuvilgan. Temir gidroksidlarining miqdori 5,2% ga etadi. Ular goetit, gidrogoetit, yarozit, skorotit, pititsit va psilomelan bilan ifodalanadi. Gidromika, kaolinit oksidlanish zonasi uchun juda xarakterlidir. Temirning zich va bo'sh gidromikalarida taxminan 2 mm o'lchamdagi plyonka yoki yirtiq shaklidagi tabiiy oltinning paydo bo'lishi qayd etiladi, bu oksidlanish zonasida oltinning qo'pollashishini ko'rsatadi. Oksidlangan va sulfidli rudalar orasidagi chegara katta yoriqlar bo'ylab sezilarli darajada chuqurlashadi. U vizual ravishda yaxshi qaytariladi va oltingugurt uchun fazaviy tahlil ma'lumotlariga ko'ra, oksidlangan rudalar keskin sulfidga aylanadi. Konda aralash rudalar deyarli yo'q. Sulfid rudalari pirit-arsenopirit minerallashuviga ega, tomirda tarqalgan teksturaga ega bo'lgan sulfidlangan qumli slanets jinslarga o'xshaydi. Ulardagi sulfidlarning miqdori 3-4 dan 9-10% gacha o'zgarib turadi. Rudalardagi oltin, asosan, arsenopirit va piritda tarqalgan disseminatsiya shaklida mavjud. 287 Rudalarning mineral tarkibi quyidagilar bilan ifodalanadi: ruda - oltin saqlovchi pirit va arsenopirit, pirrotit, antimonit, xalkopirit, markazit, sfalerit, tetraedrit, burnonit, sheelit, bravoit, pentlandit, oltin sulfo tuzlari; metall bo'lmagan - kvarts, ankerit, dolomit, kaltsit, seritsit, xlorit, dala shpati, biotit, siderit, karbonli moddalar. Rudali minerallardan pirit va arsenopirit, nometall minerallardan kvarts, kaltsit, dolomit ustunlik qiladi. Mahalliy oltin kamdan-kam uchraydi va faqat tetraedrit, burnonit, jamesonit, galena va gersdorfit bilan bog'langan holda paydo bo'ladi. Konda mineral hosil boʻlishining uch bosqichi mavjud: rudadan oldingi, oltin rudasi, rudadan keyingi. Rudadan oldingi bosqichda xarakterli minerallar: kvarts, dala shpati, sheelit, molibdenit, pirit va tabiiy oltin bilan oltin-noyob metallar mineral assotsiatsiyasi hosil bo'lgan. Oltin rudasi bosqichi toʻrtta paragenetik mineral assotsiatsiyalar bilan ifodalanadi: 1) tipomorf minerallarga ega boʻlgan oltin-pirit-arsenopirit (asosiy oltin saqlovchi) — tarkibida oltin saqlovchi pirit va arsenopirit, ankerit, seritsit; 2) xalkopirit-pirrotit, yuqorida tavsiflangan minerallardan tashqari, pirit, sfalerit va markazitni o'z ichiga oladi; 3) xarakterli minerallarga ega polisulfid-kvars-dolomit - kvarts, dolomit, seritsit, sfalerit, galen, kubanit, tetraedrit, jamsonit, burnonit, pirit, arsenopirit, vismut minerallari; 4) kvarts, kaltsit, antimonit, bertierit, pirit, bravoit, pirargirit, miargirit, mahalliy surma va kumushni o'z ichiga olgan kvarts-kaltsit-antimonit (kech, kumush uchun mahsuldor). Ko‘kpatas konining asosiy qimmatli tarkibiy qismi tabiiy oltin hisoblanadi. Oksidlanish zonasining oltini (gipergen) va gipogen tabiiy oltinning uch avlodi tashkil etilgan: I avlod - oltin-pirit-arsenopirit mineral assotsiatsiyasi tarkibida, asosiy minerallar - pirit va arsenopirit bilan chegaralangan. Oltin nozik, kamdan-kam hollarda juda nozik, ko'rinadi. II avlod - polisulfid-kvars-dolomit mineral birlashmasi tarkibida; ko'pincha kvartsdagi yoriqlar bo'ylab to'planishlar hosil qiladi yoki rudali minerallar - pirit, tetraedrit va boshqalarda o'smalar beradi. Oltin zarralarining o'lchami 0,00n-0,0n mm, alohida hollarda - 0,4 mm gacha. III avlod kvarts-kaltsit-antimonit mineral assotsiatsiyasining bir qismidir. Ko'pincha stibnit bilan paragenezda, kamroq tez-tez fahlore bilan sodir bo'ladi. Oltin zarrachalarining shakllari oval, teshilgan, ksenomorf, izometrik, tomchisimon. Ranglar - yorqin sariq, qizil-sariq (gipergen), yashil-sariq. Noziklik yuqori, 833 dan 992 gacha, o'rtacha 910 birlik. Alohida hollarda, 605 noziklikdagi oltin qayd etiladi, bu elektrga mos keladi. Konda ruda hosil boʻlish jarayoni rudadan keyingi kvarts-karbonatli mineral assotsiatsiyaning choʻkishi bilan yakunlanadi, bu assotsiatsiyada yuqoridagilardan tashqari dolomit, ankerit, xlorit va pirit mavjud. Ko'kpatas konining rudalari uchun mayda, o'rta va gipidiomorf donali tuzilmalar juda xarakterlidir, granoblastik, relikt, porfirit tuzilmalar kamroq tarqalgan. Rudalarning teksturalari orasida tarqalgan, tomirli, yoyilgan-tomirli, dogʻli, breksiyalangan, dendritik, massiv, qatlamli, radiatsiyalilar kamroq uchraydi. 288 Texnologik xususiyatlariga ko'ra Ko'kpatas konining rudalari oksidlangan va sulfidlilarga bo'linadi. Natijada oksidlangan rudalarni qayta ishlashning eng oqilona sxemasi amalga oshirilgan texnologik tadqiqotlar 85-87% darajasida oltin olish imkonini beruvchi sorbsion-sianid deb tan olindi. Birlamchi sulfidli rudalar, texnologik sinovlarga ko‘ra, o‘tga chidamli bo‘lib, tarkibida oltin (3,5-6,4 g/t), kumush (0,78-1,0%), qo‘rg‘oshin (0,001-0,01%), mis (0,003%), rux (0,006-0,01) mavjud. %). Birlamchi rudalarning yarim sanoat sinovlari ularni qayta ishlashning eng oqilona sxemasini - flotatsiyani o'rnatdi, bu oltin miqdori 38 g / t, mishyak - 9,06% va sulfid oltingugurt - 32,4% bo'lgan konsentratni olish imkonini beradi. Konsentratda oltin qazib olish 91,4% ni tashkil qiladi. Mishyak sulfid kontsentratlarini avtoklav jarayoni yordamida yoki xom konsentratni mat va chiqindi shlaklarga eritish yoki kontsentratni oldindan kaltsiylash orqali qayta ishlash mumkin. Oltinni qazib olish orqali, qayta ishlash usuliga qarab, 70 dan 85% gacha. Eng yangi va samarali texnologiyalar reestri kengaymoqda. “Jenkor” kompaniyasi (Janubiy Afrika) bilan birgalikda Ko‘kpatas konidagi rudalarda sulfid-mishyak rudalaridan oltin ajratib olishning ekologik toza va samarali biooksid texnologiyasi muvaffaqiyatli sinovdan o‘tkazildi. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, Ko'kpatas koni oltin arsenopirit-pirit (sulfid, mishyak) mineral turiga kiradi. Minerallanishni geokimyoviy rayonlashtirish turli darajadagi indikator elementlarning quyidagi komplekslari bilan ifodalanadi: quyi ruda (quyi) darajasi - volfram, kobalt; ruda - mishyak, oltin, kumush; yuqori ruda - mis, rux, surma, nikel. Asosiy foydali komponent oltin, yon mahsulotlar - kumush va oltingugurt, zararli nopoklik - mishyak. Minerallanishning vertikal diapazoni, quduq ma'lumotlariga ko'ra, 400-500 m dan ortiq.Eroziya ruda tanasining yuqori gorizontlarini taxminan 50-100 m gacha vayron qilgan.Ochiq usulda qazib olish uchun gidrogeologik va tog'-kon sharoitlari qulay. Gidrogeologik sharoitlar oddiy; Hududda doimiy oqim yo'q. Kon qazish ishlari er osti suvlari darajasini aniqlamadi. U 100-120 m chuqurlikdagi quduqlarni burg'ulash yo'li bilan o'rnatildi.Konchilik sharoitlari ham oddiy. Ruda bilan qoplangan jinslar yo'q yoki qalinligi kichik; foydali komponentning kichik tarqalishi bilan cho'kish va zarba bo'ylab ruda jismlarining uzunligi sezilarli. Rudali jinslar odatda barqaror bo'lib, mavjud bo'linish bo'yicha ular qattiqlik koeffitsienti Protodyakonov shkalasi bo'yicha 4-10, o'rtacha - 7, mineralizatsiyaning joylashishiga ta'sir qiluvchi asosiy rudani nazorat qiluvchi omillar - strukturaviy , magmatik va litologik. Strukturaviy omil: 1) ruda boshqaruvchi va rudali konstruksiya rolini oʻynagan shimoli-gʻarbiy va past kenglik yoriqlarining kesishish tugunlari; 2) Qorashax syuitasining choʻkindi-vulkanogen tuzilmalarida qatlamlarning egilishga oʻxshash egilishlari, ezilishi, yorilishi kuchaygan joylari va zonalari va boshqalar. 289 Magmatik omil: 1) oʻrta karbonli Koʻkpatass kvars-diorit-granodiorit majmuasining (oltin, kumush va boshqalarga ixtisoslashgan) fond shaklidagi va qoʻrgʻonsimon tanasining rivojlanish zonalari, ular bilan hududning oltin minerallashuvining paragenetik aloqasi mavjud. taxmin qilinadi; 2) kumush minerallashuvining paragenetik aloqasi taxmin qilingan Quyi Perm Sautbai gabbro-siyenit-granosiyenit majmuasi (kumushga ixtisoslashgan va boshqalar)ning olivin-piroksen lamprofirlarining diklar va dikka o'xshash tanasining rivojlanish zonalari. Litologik omil: 1) o'rta karbonli ko'kpatass kvarts-diorit-granofir kompleksining rivojlanishi va sayoz paydo bo'lishi hududida o'rta karbonning cho'kindi-vulkanogen ketma-ketligi va breksitlanish, yorilish va maydalanish zonalari, tomir va tomirlarni joylashtirish uchun qulay. tomir orqali tarqalgan oltin minerallashuvi; 2) Quyi Perm Sautbai gabbro-siyenitli granosiyenit kompleksining olivin-piroksen lamprofirlarining dambalar va dambaga o'xshash jismlarining rivojlanish zonalarida o'rta karbonli cho'kindi vulkanogen konlari bilan aloqada bo'lgan quyi karbon davrining karbonat ketma-ketligi. kumush minerallashuvining lokalizatsiyasi. Konning genezisi va minerallashuv Yoshi juda ziddiyatli. ULAR. Xamraboev (1969) konning oltin minerallashuvini soʻnggi karbonning erta perm granitoyidlari (Koʻkpatas majmuasi?) bilan bogʻlaydi, E.I. Izox - quyi-o'rta karbonli (Bokalinskiy majmuasi) natriyli granitoid jinslari bilan, V.I. Zonov va boshqalar (1968) mintaqadagi kichik intruziyalarning (Sautbai majmuasi) eng yosh dik komplekslari bilan paragenetik, V.G. Garkovets va boshqalar (1977) minerallashuvni murakkab singenetik-epigenetik Qizilqum tipiga bog‘lagan, buning uchun proterozoy davri aniqlangan. Koʻpchilik tadqiqotchilar (D.A. Dorofeev, V.V. Ovechkin, A.D. Shvetsov, V.A. Xorvat va boshqalar) oltin minerallashuvining lamprofir va porfirit diklari (Sautbay majmuasi) ustidagi superpozitsiyasiga asoslangan holda minerallashuvni soʻnggi paleozoy gidrotermal deb hisoblaydilar. Ayrim tadqiqotchilarning fikricha, dambalarning kirib kelishi minerallashuv hosil bo'lishidan oldin sodir bo'lgan. H.R. Rahmatullaev (1972) oltin minerallashuvining daykdan keyingi davriga shubha bilan qaraydi. Oʻrta karbonli Kokpatass kvars-diorit-granosiyenit kompleksining kirib kelishi natijasida postmagmatik gidrotermal faollik natijasida minerallashuv hosil boʻlishi foydasiga quyidagi faktlar guvohlik beradi: - oltin minerallashuvining maʼlum tizimlar (sublatitudinal) yoriqlari bilan lokalizatsiyasini nazorat qilish. ularning ichida keng rivojlangan gidrotermalit zonalari bilan; Ko‘kpatas kvars-diorit-granodiorit majmuasi jinslarida oltin, mishyak, surma, volfram, vismut, nikel, xrom, molibden, kumush, kobalt, mis va qo‘rg‘oshinning yuqori klark konsentratsiyasi, bu bilan oltin minerallashuvining paragenetik aloqasi bor. kon va butun ruda hududi taxmin qilinadi. So‘zlariga ko‘ra, Z.A. Yudalevich (1984), hosil bo'lish davrida oltinning minerallashuvi Ko'kpatas majmuasining diorit va granodiyorit kompozitsiyalari tanasining shakllanishiga juda yaqin bo'lib, o'rta karbon davri TsNIGRI laboratoriyasi tomonidan tasdiqlangan (kaliy-argon usuli, biotitlar, 302). -330 ± 15 million yil); - Sautbay majmuasi dambalarining rudadan keyingi yoshi, ya'ni: ruda zonalari va konlari ichidagi dambalarda biron bir alohida o'zgarishlarning yo'qligi, barcha mineral neoformatsiyalarning (kvars, karbonat va xlorit tomirlar) to'g'ridan-to'g'ri bog'liqligi. Ko‘kpatas intruziv majmuasining kirib kelishi va dambalarda bo‘laklarning mavjudligi arsenopirit va piritning mayda fenokristallari bo‘lgan 290 venali kvarsni drenajlaydi (X.R.Rahmatullaev, 1972; V.A. Pazdzerskiy va boshqalar, 1974). Yuqorida aytilganlarning barchasi konning oltin minerallashuvi o‘rta karbondan keyingi davrga ega bo‘lib, o‘rta chuqurlik sharoitida shakllangan, postmagmatik gidrotermal tipga mansub va paragenetik jihatdan o‘rta karbonli Ko‘kpatas intruziv majmuasi bilan bog‘langan degan xulosaga kelish imkonini beradi. Rudalardagi oltin va kumushning anomal darajada yuqori (2,5; 9,1) nisbatlarini (Badalov va Shuvalov, 1972; Pazdzerskiy, 1974), shuningdek, Qorashax qatlam jinslarida oltin miqdori ortganligini hisobga olib, gidrotermik eritmalarni oltin bilan qisman boyitish. asosiy jinslardan ruxsat etiladi. 4.1.3.2. DOGIZTOU KONI Dogʻiztov koni maʼmuriy jihatdan Navoiy viloyatining Konimex tumani hududida joylashgan. Eng yaqin aholi punkti va temir yoʻl stansiyasi – 140-uzatma (Daugiztau GRE bazasi) – janubdan 6 km, Zarafshon – 42 km shimolda, Navoiy – 160 km janubda joylashgan. Maydon shaharlar bilan asfaltlangan yo‘llar, shuningdek, Navoiy-Uchquduq temir yo‘li orqali bog‘langan. Kondan 2,5 km uzoqlikda Navoiy-Uchquduq yuqori voltli elektr uzatish liniyasi oʻtadi. Konda 220/35/6 kVt quvvatga ega pasayuvchi podstansiya ishlaydi. Amudaryo-Zarafshon quvuridan dalaga diametri 325 mm bo'lgan shoxcha ishlaydi. Dala hududining relyefi past togʻ koʻtarilishlari va togʻlararo tekislangan boʻshliqlardan iborat plato. Nishablar tekislangan, muloyimlik bilan egilib, vaqtinchalik oqimlar bilan o'ralgan. Mutlaq belgilar 320 dan 340 m gacha, nisbiy balandliklar 60–80 m. Kurbatov (1967) Qizilqum xududining burmalangan asosi jinslarida gipergen oʻzgarishlar jarayonlarini oʻrganishda. Ruda konida 1:50000 (E.L.Spiridonov, G.I.Juravlev, M.I.Tosbaltaev, K.M.Zan va V.V.Shkarupa, 1969—71) miqyosda davlat oʻrganish va qidiruv ishlari olib borilganda bir qator oltin rudasi paydo boʻlishi batafsil aniqlangan, talab qilingan. qidiruv va baholash ishlari. 1970-72 yillarda. Baholash ishlari Daugiztau konida (G.V.Kasavchenko, A.A.Feklistov, E.V.Tarasov) olib borildi va 1972—73 y. - dastlabki qidiruv (G.V.Kasavchenko, E.V. Tarasov, R.Yu.Mikkonen, A.A.Feklistov), buning natijasida VNIIPROZoloto instituti 1973 yilda amalga oshirilgan batafsil qidiruvni o'rnatishning maqsadga muvofiqligi to'g'risida TED ishlab chiqdi.
ADABIYOT
Abduazimova Z.M., Abdullaev R.N. Nurda Muruntov ruda konining stratigrafiyasi
yangi ma'lumotlar // Uzbek.geol.jurnal. - 1998. - No 4.
Abdullaev X.M. O'rta Osiyo scheelit skarnlarining geologiyasi. - Toshkent: Fanlar akademiyasi nashriyoti
O'zSSR, 1947 yil.
Abdullaev X.M. Diklar va mineralizatsiya. - M.: Gosgeolizdat, 1957. - 232 b.
Abdullaev X.M. Markaziy Osiyoning magmatizmi va minerallashuvi. - Toshkent: O‘zbekiston SSR Fanlar akademiyasi nashriyoti,
1960 yil.
Abdullaev X.M. Yig'ilgan asarlar. T.VI - Metallogeniya - geologik asos
foydali qazilma konlarini qidirish. – Toshkent: Fan, 1967. – 302 b.
Abdullaev X.M., Vasilkovskiy N.P., Vainer L.A., Islomov O.I. Tarix bo'yicha insholar
Markaziy Osiyoni geologik o'rganish. - Toshkent: Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi nashriyoti, 1956 y.
Abdullaev X.M., Adelung A.S. boshqalar magmatizm va metallogeniyaning asosiy belgilari
Chotqol-Kuramin tog'lari. – Toshkent: Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi nashriyoti, 1958 y.
Abramovich E.L. Qalqonotaning qatlamli qo'rg'oshin konlari va
ularni o'rganish metodologiyasi. - Toshkent: Fan, 1968 yil.
Abramovich E.L., Pleshchenko I.V. Oʻrta paleozoy karbonat hosilalari
Shimoliy Karamazar va ularning polimetall ruda salohiyati // Paleozoygacha va paleozoy
O'zbekistonning cho'kindi konlari. - Toshkent: Fan, 1973 yil.
Abramovich E.L., Pleshchenko I.V., Panin V.M. Mahalliylashtirish shartlari va naqshlari
karbonatli qatlamlarda qatlamli polimetall mineralizatsiyani joylashtirish
// Foydali qazilma konlari doktrinasining hozirgi holati. - Toshkent: Muxlis,
1975 yil.
Abramovich I.I., Klushin I.G. Burmali rayonlarning geodinamikasi va metallogeniyasi. - L.:
Nedra, 1987. - 247 p.
Averin Yu.A. Chadak ruda konining geologiyasi // Ruda shakllanishi va asosiy xususiyatlari
O‘zbekistonda oltin metallogeniyasi. - Toshkent: Fan, 1969.
Akbarov H.A. Polimetall ruda konlarining geologik va strukturaviy turlari va
Markaziy Osiyo konlari. - Toshkent: Fan, 1975 yil.
Akbarov X.A., Umarxoʻjaev M.U., Ismatullaeva L.A. Geologik va strukturaviy turlari
Chotqol-Kuramin mintaqasidagi ruda konlari va konlarining pozitsiyalari // Strukturaviy
rudalarni joylashtirish shartlari, ularni prognozlash, baholash va qidirish usullari. - Toshkent: Muxlis,
1978.
Akbarov X.A., Umarxoʻjaev M.U., Ismatullaeva L.A. Geologik va strukturaviy sharoitlar
Tyan-Shanning polimetall ruda konlarida mineralizatsiyani joylashtirish. - Toshkent: Muxlis,
1981 yil.
Andreeva O.V. Metasomatik jarayonlarning fizik va kimyoviy qonuniyatlari
pirit-polimetall konlari (Tishinskoye va
Xandiza): Muallifning avtoreferati. dis... samimiy. g.-m. Fanlar. - M., 1973 yil.
Antonov A.E., Islomov F.I. Lashkerek ruda konining strukturaviy xususiyatlari /
Zap. o'zbek WMO bo'limi. – Toshkent: Fan, 1979. – 32-son.
Antonov A.E., Arapov V.A., Babaev K.L., Paley L.Z. Oltinni qidirish holati va
Markaziy Osiyoda kumush minerallashuvi va keyingi tadqiqot muammolari // Aktual
Markaziy Osiyodagi oltin va kumushning geologiyasi, mineralogiyasi va geokimyosi masalalari. - Toshkent, 1982.
Antonov A.E., Chetirbotskaya I.I. O'rtada kumushning namoyon bo'lishini tiplashtirish tamoyillari to'g'risida
Osiyo // O'sha yerda.
Arapov V.A. Olmaliqda minerallashuvning ayrim qonuniyatlari
ruda koni / Tr. Glavgeologiya O'zSSR. – Toshkent, 1962. – Nashr. 2.
Arapov V.A. Chotqol-Kuramin mintaqasining vulqonizmi va tektonikligi. - Toshkent: Muxlis,
1983. - 205 b.
Arapov V.A., Mixaylov V.V. va boshqalar.Paleozoy vulkanotektonik halqasi
Hisorning janubi-gʻarbiy shoxlari tuzilishi // Oʻzb. geo. jurnal - 1971. - 1-son.
Arifjonov T.X., Baymuhamedov A.X. Chakil-Kalyanskiy metallogeniyasining xususiyatlari
tog'lar // Tyan-Shan rivojlanishining orogen bosqichlarining metallogeniyasi / Ishlar. hisobot 9 Butunittifoq. metallogen.
uchrashuv - Toshkent, 1979 yil.
Arifulov Ch.X., Romanov V.I., Vishnevskaya N.A. Qayta tiklangan oltin konlari
"Qizilqum" tipidagi konlar // Rudalar va metallar. - 1994. - No 3-5.
Arxangelskaya V.V., Wolfson F.I. Geotektonik pozitsiyalar va sistematika
stratiform qo'rg'oshin-rux konlari. - M.: Nauka, 1977.
Axmedjanov M.A., Borisov O.M. O'rta va mezozoygacha bo'lgan shakllanishlarning tektonikasi
Janubiy Tyan-Shan. – Toshkent: Fan, 1977.
Axmedjanov M.A., Baratov R.B., Bakirov A.B. va boshqalar.Oʻrta Osiyo prekembriy davri. - L.:
Fan, 1982.
Ahmedov N.A. Birining oltin minerallashuvining joylashuvining asosiy xususiyatlari
Markaziy Osiyo konlari // O'zb. geo. jurnal - 198. - No 4.
Ahmedov N.A. Gʻarbiy Oʻzbekistonning ruda konlaridan biridagi yoriqlar
va ularning oltin minerallashuviga aloqadorligi // O'zb. geo. jurnal - 1985. - No 4.
Ahmedov N.A. Nurota viloyati olmos tarkibining istiqbollari // Bosh
Geologiya va O'zbekiston Respublikasi mineral-xom ashyo bazasini rivojlantirish muammolari / Tr. IMR. -
Toshkent, 1997. – Kitob. 1.
Ahmedov N.A. G‘arbiy va Janubiy O‘zbekistonning mineral-xom ashyo bazasini yaratish va ishlab chiqaruvchi kuchlarini rivojlantirishda “Samarqandgeologiya” davlat geologiya korxonasining o‘rni // Mat-ly.
649
konf. “O‘zbekiston oltin konlari: geologiyasi va sanoat turlari” / Tr. IMR. - Toshkent, 1998. -
|
