Muhammad al-Xorazmiy
nomidagi Toshkent axborot
texnologiyalari
universiteti Farg'ona filiali
"Kiberxavfsizlik asoslari" fanidan
Bajargan
MUSTAQIL
ISH
Mavzu: Axborot tizimlari va resurslaridan ruxsatsiz foydalanishlarni aniqlash uslubiyati
Bajardi: Qodirov Rivojiddin
Qabul qildi: Sadirova Xursanoy
Reja:
Axborot tizimi(AT).
Dasturiy taʼminot .
Rivojlanish.
Xulosa.
1 . Axborot tizimi(AT)
Axborot tizimi(AT) — axborotni saqlash, qidirish va qayta ishlash uchun moʻljallangan, axborotni taʼminlovchi va tarqatuvchi(ISO/IEC 2382:2015) hamda tegishli tashkiliy resurslar (inson, texnik, moliyaviy va boshqalar) tizimidir[1].
AT axborotga ehtiyojmand odamlarni oʻz vaqtida toʻgʻri maʼlumot bilan taʼminlash[2], yaʼni maʼlum bir predmet doirasidagi aniq axborotga boʻlgan ehtiyojni qondirish, axborot tizimlarining faoliyat koʻrsatish natijasi esa axborot mahsulotlari — hujjatlar, axborot massivlari, maʼlumotlar bazalari va axborot xizmatlaridir[3].
Axborot tizimi tushunchasi
Axborot tizimi tushunchasi kontestga qarab turlicha talqin qilinadi.
Axborot tizimini yetarlicha keng tushunish uning ajralmas tarkibiy qismlari maʼlumotlar, apparat va dasturiy taʼminot, shuningdek, xodimlar va tashkiliy yordam ekanligini anglatadi.
Axborot tizimini tor doirada tushunish uning tarkibini maʼlumotlar, dasturlar va texnik vositalar bilan cheklaydi. Ushbu komponentlarning integratsiyasi axborotni boshqarish jarayonlarini va oxirgi foydalanuvchilarning axborotni olish, oʻzgartirish va saqlashga qaratilgan maqsadli faoliyatini avtomatlashtirish imkonini beradi.
Axborot tizimi(AT) axborotni yigʻish, qayta ishlash, saqlash va tarqatish uchun moʻljallangan rasmiy, ijtimoiy-texnik, tashkiliy tizimdir. Sotsial-texnik nuqtai nazardan, axborot tizimlari toʻrt komponentdan iborat. Bular: vazifa, odamlar, tuzilma (yoki rollar) va texnologiya[5]. Axborot tizimlarini maʼlumotlarni toʻplash, saqlash va qayta ishlash, maʼlumotlarni axborot bilan taʼminlash, bilimga hissa qoʻshish, shuningdek, qaror qabul qilishni osonlashtiradigan raqamli mahsulotlar komponentlarining integratsiyasi sifatida taʼriflash mumkin[6].
Kompyuter axborot tizimi — axborotni qayta ishlovchi yoki sharhlovchi odamlar va kompyuterlardan tashkil topgan tizim.[7][8][9][10] Bu atama baʼzan oddiygina dasturiy taʼminot oʻrnatilgan kompyuter tizimiga murojaat qilish uchun ham ishlatiladi.
„Axborot tizimlari“ shuningdek, odamlar va tashkilotlar maʼlumotlarni toʻplash, filtrlash, qayta ishlash, yaratish va tarqatish uchun foydalanadigan maʼlumotlarga va kompyuter texnikasi hamda dasturiy taʼminotining qoʻshimcha tarmoqlariga tegishli tizimlar haqidagi akademik sohaviy tadqiqotdir.[11] Asosiy eʼtibor aniq chegaraga ega boʻlgan axborot tizimiga, foydalanuvchilar, protsessorlar, saqlash, kirish, chiqish va yuqorida aytib oʻtilgan aloqa tarmoqlariga qaratiladi.
Koʻpgina tashkilotlarda axborot tizimlari va maʼlumotlarni qayta ishlash uchun mas’ul boʻlgan boʻlim yoki funksional soha „axborot xizmatlari“ deb nomlanadi.
Har qanday maxsus axborot tizimi operatsiyalarni, boshqaruvni va qaror qabul qilishni qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan. Axborot tizimi — bu tashkilot foydalanadigan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari(AKT), shuningdek, biznes jarayonlarini qoʻllab-quvvatlashda odamlarning ushbu texnologiya bilan oʻzaro munosabati hamdir.
Baʼzi mualliflarning axborot tizimlari, kompyuter tizimlari va biznes jarayonlari haqidagi qarashlari farq qiladi. Axborot tizimlari odatda AKT komponentini oʻz ichiga olsa ham faqat AKT bilan bogʻliq boʻlmay, aksincha axborot texnologiyalaridan yakuniy foydalanishga qaratilgan. Axborot tizimlari, shuningdek, biznes jarayonlaridan ham farq qiladi. Axborot tizimlari biznes jarayonlarining bajarilishini nazorat qilishga yordam beradi.
Alter axborot tizimini maxsus ish tizimi sifatida koʻrishning afzalliklari haqida bahs yuritgan. Ish tizimi — bu odamlar yoki mashinalar mijozlar uchun muayyan mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarish uchun resurslardan foydalangan holda jarayonlar va faoliyatlarni amalga oshiradigan tizim. Axborot tizimi — bu ish tizimi boʻlib, uning faoliyati axborotni olish, uzatish, saqlash, manipulyatsiya qilish va koʻrsatishga bagʻishlangan.
Shunday qilib, axborot tizimlari bir tomondan maʼlumotlar tizimlari va boshqa tomondan faoliyat tizimlari bilan oʻzaro bogʻliqdir. Axborot tizimi — bu maʼlumotlar ijtimoiy xotira shakli sifatida ifodalanadigan va qayta ishlanadigan aloqa tizimi shakli. Axborot tizimini, shuningdek, inson qarorlarini qabul qilish va harakatlarini qoʻllab-quvvatlaydigan yarim rasmiy til deb hisoblash mumkin. Axborot tizimlari tashkiliy informatikani oʻrganishning asosiy yoʻnalishi hisoblanadi.
Umumiy koʻrinish
Silver va boshqalar(1995) dasturiy taʼminot, apparat, maʻlumotlar, odamlar va protseduralarni oʻz ichiga olgan AT haqida ikkita fikrni taqdim etadi.
Hisoblash mashinalari assotsiatsiyasi „Axborot tizimlari mutaxassislari biznes va boshqa korxonalarning axborot ehtiyojlarini qondirish uchun axborot texnologiyalari yechimlari va biznes jarayonlarini integratsiyalashga eʼtibor qaratishadi“ deb taʼriflaydi.
Axborot tizimlarining tranzaktsiyalarni qayta ishlash tizimlari, qarorlarni qoʻllab-quvvatlash tizimlari, bilimlarni boshqarish tizimlari, taʼlimni boshqarish tizimlari, maʼlumotlar bazasini boshqarish tizimlari va ofis axborot tizimlari kabi turlari mavjud. Aksariyat axborot tizimlari uchun muhim ahamiyatga ega boʻlgan tizim bu axborot texnologiyalari boʻlib, ular odatda inson miyasi mos boʻlmagan vazifalarni, masalan, katta hajmdagi maʼlumotlarni qayta ishlash, murakkab hisob-kitoblarni bajarish va bir vaqtning oʻzida koʻplab jarayonlarni boshqarishni bajarish uchun moʻljallangan.
Axborot texnologiyalari rahbarlar uchun mavjud boʻlgan juda muhim va moslashuvchan manbadir. Koʻpgina kompaniyalar bosh ijrochi direktor (bosh direktor), bosh moliya direktori (CFO), bosh operatsion direktor (COO) va bosh texnik direktor (CTO) bilan birga ijroiya kengashida oʻtiradigan bosh axborot direktori (CIO) lavozimini yaratdilar. Bosh texnik direktor (CTO) bosh axborot direktori(CIO) vazifasini ham bajarishi mumkin. Axborot xavfsizligi boʻyicha bosh mutaxassis (CISO) axborot xavfsizligini boshqarishga eʼtibor qaratadi.
Axborot tizimini yaratish uchun quyidagi olti komponent birlashishi kerak:
Uskuna. Uskuna atamasi mashina va jihozlarni anglatadi. Zamonaviy axborot tizimida ushbu turkumga kompyuterning oʻzi va uning barcha yordamchi uskunalari kiradi. Yordamchi uskunalarga kirish va chiqish qurilmalari, saqlash qurilmalari va aloqa qurilmalari kiradi. Kompyuterdan oldingi axborot tizimlari apparat daftar kitoblari va siyohni oʻz ichiga olishi mumkin.
| 