Mustaqil ish mavzu: gps tizimi va uning ishlash prinsiplari Bajardi: 3- bosqich gkk guruh talabasi Eshov Jonibek Qabul qildi: M. H. Bobokalonov Samarqand 2024 reja

GPS texnologiyasi Yer yuzining istalgan joyida turib shu nuqtaning geografik koordinatasini GPS priyomnigi yordamida aniqlash imkonini beradi. GPS tizimi 1970 yillarda tez rivojlanib bordi. (Bu tizimdan oldin TRANSIT-yo‘ldoshli tizimi qo‘llanilgan bo‘lib, u aniqlik jihatidan ancha past bo‘lgan). Dastlab bu tizimni faqat navigatsiya maqsadlarida qo‘llash ko‘zda tutilgan edi, lekin 1976-78 yillarda Massachuset texnologiya institutida olib borilgan tadqiqotlar natijasi shuni ko‘rsatdiki GPSni qo‘llaganda koordinatalarni millimetr aniqlikda topish mumkinligi aniqlangan, shundan so‘ng bu tizim geodezik o‘lchashlarni bajarishda keng qo‘llanila boshlandi.

GPSning ishlash prinsipi umumiy holda quyidagicha. Yer oldi fazosida Yer sun’iy yo‘ldoshlaridan iborat bo‘lgan to‘r hosil qilingan. Bu to‘r butun Yer yuzasini bir tekislikda «qoplab» turadi. Yer yo‘ldoshlarining orbitasi juda yuqori aniqlikda hisoblanadi. Shuning uchun ham har bir yo‘ldoshning koordinatasini ixtiyoriy vaqtda bilish mumkin. Yo‘ldoshga o‘rnatilgan radiouzatgichlar Yer yuzasiga yo‘naltirilgan uzluksiz signallar yuborib turadilar. Bu signallarni koordinatalari aniqlanayotgan nuqtaga o‘rnatilgan GPS qabul qilish moslamasi (priyomnik) qabul qiladi. GPS va priyomnik apparatlari majmuasiga etalon soat ham kiradi. Bu soatning sutka davomida chastotasini stabilligi ga teng. Barcha Yer yo‘ldoshlariga o‘rnatilgan soatlar sinxronlashtirilgan va «vaqt tizimi»ga bog‘langan. GPS-priyomnikni vaqt etaloni aniqligi unchalik yuqori emas (priyomnik narxini juda ham oshirib yubormaslik maqsadida aniqlik keragidan oshirib yuborilmagan). Bu etalon o‘lchash ishlari olib borilayotgan qisqa vaqt davomida chastotalarni stabilligini ta’minlab bersa yetarlidir.