1-ma’ruza.
Kirish. Kirish. Fanning maqsad va vazifalari. Energetika taraqqiyotida elektr
uzatish liniyalarining konstruktiv-mexanik qismlari axamiyati.
EE ni
uzoq masofaga uzatish asosan, keng tarqalgan ikkita yo‘nalish bo‘yicha
amalga oshiriladi.
•
ochiq turdagi liniya (havoli)
•
Yopiq turdagi liniya (kabelli)
Umuman olganda elektr uzatish yo‘li (EUY) degenda “elektr stansiya yoki
podstansiyadan chiqadigan elektr energiyani uzoq masofaga uzatadigan elektr liniya”
tushuniladi. Bu yerda EUY deganda aniqrog‘i “o‘tkazgich, kabel, izolyatsion element va
ko‘tarib turuvchi konstruksiyalar,
elektr energiyani ikkita energotizim o‘rtasida uzatish
uchun mo‘ljallangan elektr qurilma” tushunamiz. Oxirgi muloxazalardan ma’lum
bo‘lmoqdaki, EUY ning klassifikatsiyasi
faqatgina bir jihati bilan, ya’ni konstruktiv
tuzilishiga ko‘ra farqlanar ekan. Biroq bular liniyani barcha xarakteristikalarini aniqlash
uchun yetarli emas. Hozirgi zamonda EUY klassifikatsiyasi 1-jadvalda
keltirilgan
parametrlar asosida belgilanadi.
1-jadval
Elektr uzatish yo‘lining klassifikatsiyasi
Belgilanishi
Liniya turi
Turliligi
Tok turi
bo‘yicha
O‘zgarmas tok
—
Uch fazali
o‘zgaruvchan tok
—
Ko‘p fazali
o‘zgaruvchan tok
Olti fazali
O‘n ikki fazali
Nominal
kuchlanishi bo‘yicha
Past kuchlanishli (1
kV gacha)
—
Yuqori kuchlanishi
(1kV dan yuqori)
O‘K (3-35 kV)
YuK (110-220 kV)
O‘YuK (330-750 kV)
UYuK (1000 kV dan
yuqori)
Havoli
—
Konstruktiv
tuzilishiga ko‘ra
Kabel
—
Zanjirlar soniga
ko‘ra
Bir
zanjirli
—
Ikki zanjirli
—
Ko‘p zanjirli
—
Topologik
xarakteristikasiga
ko‘ra
Radial
—
Magistral
—
Shaxobchalanuvchi
—
Bajaradigan
funksiyasiga ko‘ra
Taqsimlovchi
—
Iste’mol qiluvchi
—
Sistemalarni
bog‘lovchi
—
Birinchi qatorda tok turi bo‘yicha EUY ni turliligi qo‘rsatilgan. Mos holda liniyalar
o‘zgarmas tok hamda uch va ko‘p fazali o‘zgaruvchan tok turlari bo‘yicha ajratilgan.
O‘zgarmas tokli liniyalar boshqa turdagi liniyalar bilan uzatilayotgan quvvatni ancha
uzoq masofaga uzata olishi bilan farqlanadi. Bunda so‘ngi o‘zgartiruvchi
podstansiya
qurilmalarining tan narxi EUY ning umumiy tan narxining anchagina qismini tashkil
qiladi. Hozirgi zamonda uch fazali o‘zgaruvchan tokli liniyalar
HL larining asosiy
qismini tashkil qiladi. Ko‘p (olti va o‘n ikki ) fazali o‘zgaruvchan tok liniyalari hozirgi
zamonda noan’anaviy kategoriyaga ega bo‘lgan turkumga kiradi.
EUY ni konstruksiyasi va elektrik xarakteristikasini turliligini aniqlovchi eng asosiy
parametr bu
U
nom
nominal kuchlanish
hisoblanadi. Past kuchlanishli liniyalarga nominal
kuchlanishi 1 kV dan past bo‘lgan liniyalar kiradi. Yuqori kuchlanishli liniyalarga
kuchlanishi
U
nom
> 1
kV dan yuqori liniyalar kiradi, ular ham o‘z navbatida nominal
kuchlanishi
U
nom
= 3—35 kV bo‘lgan o‘rta kuchlanish (O‘K), nominal kuchlanishi
U
nom
= 110— 220 kV bo‘lgan yuqori kuchlanish (YuK), nominal kuchlanishi
U
nom
= 330—
750 kV bo‘lgan o‘ta yuqori kuchlanish (O‘YuK)
va nominal kuchlanishi
U
nom
> 1000 kV
bo‘lgan ultra yuqori kuchlanishlarga (UYuK) bo‘linadi.
Konstruktiv ishlanishiga ko‘ra liniyalar havo va kabelli liniyalarga bo‘linadi. Havo
liniyalari bu –«o‘tkazgichni yer sathidan tayanchlar, izolyatorlar
va liniya armaturalari
yordamida tutib turiladigan » liniyalardir. O‘z navbatida kabelli elektr uzatish yo‘li
deganda, bir yoki bir nechta kabellardan tayyorlangan, bevosita yerostiga yotqiziladigan
yoki kabelli inshootlar(kollektorlar,tunnellar, kanallar, bloklar va h.k lar)ga
o‘tkaziladigan kabelllar tushuniladi.
