42-rasm. Kuchlanishli avtonom inventorining tarmoqqa ulanishi mumkin
bo‘lgan usullari:
a – quvvat oqimlarining parallel boshqarish STATKON;
b – quvvat oqimlarini ketma-ket boshqarish; v – quvvat oqimlarini universal
boshqarish.
Ikkinchi
turdagi qurilma, liniyaning qarsxiligini o‘zgartirish imkonini beradigan,
agar kuchlanish inventorini, yuqorida ko‘rilganidek,
yoki ixtiyoriy boshqa
boshqariladigan reaktiv quvvat manbalarini liniyaga transformator orqali ulanadigan (42
b rasm) Bunda liniyada boshqariladigan ∆
U
k
kuchlanish kiritiladi. Bu kuchlani liniyadagi
tokka nisbatan ya’ni sig‘im(«-») va induktivlikka («+») ekvivalent ulanib ±90 el. gradga
siljishi mumkin.
U
k
kattalikning o‘zgarishida liniyaning umumiy qarsxiligi, o‘z navbatida
uning quvvat o‘tkazishi ko‘payishi yoki kamayishi mumkin. Bu o‘zgarish tizimning
holatiga bog‘liq ravishda boshqariladi. Liniyaga qo‘shimcha induktivlikni kiritish
liniyadagi oortiqcha zaryad quvvatini kompensatsiyalash
uchun kichik quvvatli
holatlarda foydali sanalishi mumkin. Bunday boshqarishni
quvvat oqimlarini ketma-ket
boshqarish
(QOKB) deb nomlash qabul qilingan.
Uchinchi turdagi qurilma, liniyaga kombinatsiyalangan ta’sir etishga ega bo‘lgan,
ikkita (parallel
I
1
va ketma-ket
I
2
) inventordan tashkil topgan, o‘zgarmas tokka umumiy
kondensator orqali bog‘langan qurilma kiradi (42 v rasm). Inventorlar o‘rtasiga aloqani
qo‘sxilishi ularga o‘zaro aloqa va liniya bilan aktiv quvvat almashininishni ta’minlab
beradi. Bunday boshqarishni quvvat oqimini universal boshqarish (QOUB) deb nomlash
qabul qilingan.
I
2
inventori liniyaga ketma-ket ulangan transformator orqali
U
k
kuchlanishni kiritish
yo‘li bilan bu boshqaruvning asosiy vazifasini bajaradi Bu kuchlanishni amplitudasi
o‘zgargani kabi liniyadagi tokka nisbatan fazani ham o‘zgartiradi. Uning amplituda va
fazasi bu inventorning aktiv va reaktiv quvvati orqali aniqlanadi.
I
2
tiristorli inventorga
beriladigan boshqariluvchi impulslarning o‘zgarishi hisobiga, liniya oxiridagi kuchlanish
o‘rtasidagi burchak va undan o‘tuvchi aktiv quvvat o‘zgarishi qarab ∆
U
k
faza vektorini
0 dan 360 el.grad diapazonda o‘zgartira oladi.
I
1
parallel inventor
I
2
inventorga o‘zgarmas tokli aloqa bo‘ylab aktiv quvvat uzatiadi
yoki oladi. Bundan tashqari, u reaktiv quvvatni ishlab chiqarish va iste’mol
qilishi
hisobiga, ushbu liniyaga ulangan tarmoq kuchlanishini barqarorligini ta’minlashi
liniyaning mustaqil bo‘ylama kompensatsiyalovchisi hisoblanadi.
Shunday qilib, QOUB o‘ziga bir onda uchta apparat xususiyatlarini
mujassamlashtiradi: reaktiv quvvatning statik kompensatori, bo‘ylama kompensatsiya va
faza siljituvchi transformator qurilmasi, liniya parametrlarini bo‘ylama va
ko‘ndalangkompensatsiyalash
va
liniya
oxiridagi
kuchlanishlarning
faza
kuchlanishlarining siljishini kompensatsiyalash reaktiv
quvvat oqimini boshqarish
imkonini berganidek aktiv quvvat oqimini boshqarish imkonini ham beradi. Shuning
uchun, QOUB liniyadagi quvvat chayqalishini sezilarli dempfirlash imkonini beradi va
kuchsiz tizimlararo aloqada quvvat oqimini boshqarish uchun qo‘llaniladi.
Bo‘ylama kompensatsiyalovchi qurilmasi mavjud liniyalarda liniyaning
o‘tkazuvchanlik xususiyatini boshqarishda kondensator
batareyasining qarsxiligini
o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Buning uchun kondeksator batareyasi bir necha
ketma-ket ulangan, tiristorli kalit bilan shuntlangan seksiyalarga ajratiladi (43 rasm).
Normal rejimda bu kalitlar yopiq, ya’ni kondensator batareyasining bir qismi ishda
chiqqan. Liniyaning o‘tkazuvchanligini oshirish zarur bo‘lganda masalan, avariyadan
keyingi
rejimlarda, bu kalitlarning bir qismi yoki barchasi tiristorlarga yuboriladigan
boshqariladigan impulslarni to‘xtatish yo‘li bilan uzib qo‘yiladi. Natijada, liniyaga
kirgizilgan sig‘imiy qarsxilik ortadi va bu liniyaning o‘tkazuvchanlik xususiyati oshadi.
43 rasm. Bo‘ylama kompensatsiyani boshqarish qurilmasi.
a – kompensatsiyalanuvchi liniyaning sxemasi; b – tiristorli kalit yordamida
bo‘ylama kompensatsiyani boshqarish
Bugungi kungacha yig‘ilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, egiluvchan liniya
apparaturalarini qo‘llash energotizim xarakteristikasini o‘zgartirish va bir qator
holatlarda, oxirgi yillardagi
bir qator qiyin iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy muammolar
bilan bog‘liqbo‘lgan, yangi liniya qurmasdan quvvat oqimi ortadigan liniyalarda quvvat
o‘tkazishni ta’minlash imkonini bermoqda.
