Sensor tarbiya qobiliyatlarni rivojlantirish uchun bolalar
buyumning faqat nimaga ishlatilishini, nomigagina bilishi ye
tarli bo'lib qoimay, balki ular buyumlarni chuqurroq idrok eti-
shi, ularni ushlash, ular bilan muomalada bo'lganda xilma-xil
sezgilar ishtirok
etishi ham juda muhimdir, deb biladi. Tarbi
yachi sensor tarbiyaning ana shu tomonlariga alohida e'tibor
berishi, bolalarga tegishli topshiriqlar berishi: buyumlarni bir
joydan ikkinchi joyga olib qo'yishda ularning og'irligini his qi
lish, buyumni qo'lga olib, uning sirtini sezishi va sifatini - is
siq yoki sovuqligini ana shunga o'xshashlarini aniqlashi kerak.
Bolalarning yoshi ulg'ayib, hayot tajribalari ortishi, sharoit
lar ning o'zgarishi bilan idrok etish jarayoni va unga qo'yiladigan
talab ham murakkablashadi. Navbatchilar tarelkalarning kat-
ta-kichikligi, chuqur yoki yuzaligini, piyola va chinni idishlar-
ning og'irligini, sirtining silliqligini, ushlaganda sovuqroqligi-
ni, plastmassa buyumlarning yengilligini his qiladilar.
Stollar-
ni u yoq bu yoqqa siljitish, stullarni joy-joyiga qo'yish boshqa
harakat sezgilarini uyg'otadi, fazoviy munosabatlarni, kontur
chiziqlar va hokazolarni idrok qilishni talab etadi.
Shunga
asoslanib, sensor tarbiyaning quyidagi vazifalari
belgilanadi:
- Bolalarda perspektiv harakatlarni shakllantirish.
- Buyumlarning xususiyati, sifati, munosabati to'g'risidagi
umumlashgan tasavvurlar sensor etalonlar sistemasini shakl
lantirish.
Sensor etalonlar ijtimoiy-tarixiy tajriba jarayonida hosil qil
ingan namunalardir. Asosiy ranglar, geometrik shakllar, no-
talarda ifodalangan musiqali tovushlarning
turli balandligi
ana shunday etalonlar jumlasiga kiradi. Agar bola etalonlar
va ularning og'zaki ifodalanishi bilan tanish bo'lsa, uning te-
varak-atrofni bilishi oson bo'Iadi, u o'zi uchragan buyumlarni
ma'lum bir etalon bilan taqqoslaydi hamda buyumning rangi,
shakli,
katta-kichikligi, detallarining fazoviy joylashishini ay-
tib beradi.
179
Perseptiv harakatlardan, etalonlar sistemasidan amaliy
faoliyatda va bilish jarayonida mustaqil foydalanish malakasi
ni shakllantirish.
Sensor tarbiyaninng mazmuni o'z ichiga tevarak-atrofda
gi hamma sensor belgilarni qamrab oladi. Bular bolalarning
hamma faoliyatlari orqali amalga oshiriladi va
har xil sensor
asosga egadir.
Maktabgacha ta'lim yoshidagi bola ranglarni farq qilish va
ularning nomini aytishga o'rgatiladi, ularda rang tuslari ha
qida, bo'yoqlarni aralashtirish natijasida yangi rang yoki tus-
lar paydo bo'lishi to'g'risida tasavvur hosil bo'ladi, shuning
dek ular (nutqning tovush tomonlarini, so'zning tovush tu-
zilishini tahlil qilish qobiliyatini) va musiqa tinglash o'quvini
rivojiantirish ham sensor tarbiya mazmuniga kiradi.
Sensor
tarbiya, shuningdek, taktik sezgilarni, buyumlarning sifati-
ni paypaslab, ko'rib farqlash va ularni to'g'ri aytish (silliq, ma-
yin, dag'al, yumshoq, og'ir, yengil, sovuq, issiq va boshqalar]
ko'nikmalarni rivojiantirish ham sensor tarbiya vazifalaridn
biridir.
Bolalar sekin-asta vaqtni
tushuna boshlaydilar hamda
vaqt tushunchasini o'zlashtiradilar, vaqtning ketma-ketligi va
davomliligini anglaydilar. Dastlab bolaning "kecha", "bugun",
"ertaga" tushunchalarini nisbiyligini, vaqtning davomliligini
(bir daqiqa, besh daqiqa, bir soat) tushunib olishi qiyin bo'ladi.
Bunga tajribaning to'planib borishi va biror maqsadga qaratil
gan ta'lim natijasida erishiladi.
Yuqorida aytilganlarga xulosa qilib, sensor tarbiya bolalar
ning hamma faoliyatlarida amalga oshiriladi deb aytish mum
kin.
