4. Milliken tajribasi: 1916 yilda o’tkazilgan Milliken tajribalari Eynshteynning nazariy formulasini ajoyib ravishda eksperimental tasdiqladi. Bu yerda ishlatiluvchi katod sferik qoplama – anod ning markaziga o’rnatilgan uncha katta bo’lmagan shar shaklida edi (6-rasm).
6-rasm. Milliken tajribasi sxemasi.
Bunday konfiguratsiyada katoddan ajralgan deyarli barcha elektronlar, tezlashtiruvchi potensiallar farqi mavjud bo’lmaganida ham, anodga yetib boradi. Bundan tashqari bunday fotoelementning bilan o’rtasida qat’iy chiziqli bog’lanish bor ekanligini ko’rsatdi (4-rasm). O’rganilgan bir necha metallar ( , , , ) uchun chizilgan to’g’ri chiziqlarning og’ish burchagini hisoblab, doimiyning qiymati aniqlangan edi. O’lchash natijasida topilgan o’rtacha qiymat =6,6710-34Js bo’lib, boshqa tur tajribalarda aniqlangan qiymatlar bilan bir xil bo’ldi.
5.Lukirskiy-Prilijayev tajribasi: Keyinchalik bu usul P.I.Lukirskiy va S.S.Prilijayev tomonidan 1930 yilda yaxshilandi (7-rasm). Ular fotoeffektni tadqiq qilishda vakuumli sferik kondensator metodidan foydalanishdi. 11 sm radiusli B shisha shar (ichkarisidan kumushlangan) sferik kondensatorning tashqi qoplamasi hisoblanib, u anod vazifasini bajardi.
K katod esa radiusi 1,5 sm bo’lgan shar tadqiq qilinayotgan metall (nikel) dan tayyorlandi va simob lampasi bilan yoritildi. Fotoeffektni vujudga keltiruvchi simob lampasining liniyalari kvars prizmali monoxromator bilan ajratildi. Ushbu tajribalarda fototok kuchining o’rtasida nisbatan qat’iy tushish bor ekanligi kuzatildi.
C trubka kondensator ichidagi havoni vakuumli nasos yordamida so’rib olish uchun xizmat qildi. Katod bilan anod orasidagi kuchlanish V potensiometr yordamida boshqarib turildi. K katod ye kvadrant elektrometrga ulandi. Fototokning kuchi elektrometrda 1,5—2 minut vaqt ichida to’plangan zaryadning qiymati bo’yicha o’lchandi. Bu tokning o’rtacha qiymati anchagina katta aniqlikda 10-13 A ni tashkil qildi. k1 kalit elektrometrni yerga ulab, undan zaryadni yo’qotish uchun xizmat qildi. P.I.Lukirskiy va S.S.Prilejayev tajribasida fotoelektronlar maksimal kinetik energiyasining tushuvchi yorug’lik chastotasiga chiziqli bog’liq ekanligi eksperimental tasdiqlandi va bu bog’lanish grafigining egilish burchagidan Plank doimiysi uchun =6,65810-34 Js qiymat olindi.
7-rasm.
Millikenning o’lchash natijalaridan foydalanib Eynshteyn formulasi yordamida chiqish ishini hisoblab topish mumkin. Chastotaning =0 ga mos keladigan qiymatini, ya’ni Milliken to’g’ri chizig’ining abssissalar o’qi bilan kesishish nuqtasini topamiz: .
|
