|
Namangan davlat universiteti noorganik kimyo kafedrasi analitik kimyo fanidan
|
| bet | 5/7 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 204,5 Kb. | | #231700 |
Bog'liq ATOM SPEKTROSKOPIK ANALIZ USULLARI1.4. Qo’llanilishi
Atom flouressens spektroskopiya namunadagi metall elementlarini aniqlash va ularning tegishli konsentratsiyasini hisoblash uchun ishlatiladigan miqdoriy analitik usuldir.Atom-fluoressensiya tahlili oziq-ovqat, farmasevtika, toksikologiya va atrof-muhitni tadqiq qilishda keng qo’llanilishiga ega.
Atom-fluoressensiya har xil turdagi namunalardagi metall elementlarini aniqlay oladi. Oziq-ovqat, suv va atrof-muhit namunalarida zaharli og’ir metallar darajasini o’lchash uchun eng ko’p ishlatiladi. Atom-fluoressens spektrometriyaning qo’llanilishi biotibbiyot tibbiyot sinovlariga ham taalluqlidir, bu yerda qon va siydik namunalarida metallarni tekshirish uchun foydalanish mumkin.
Tog’-kon va metallurgiyada atom-fluoressens spektroskopiya ruda namunalarida metall konsentratsiyasini aniqlash uchun ishlatiladi, bu rudani qazib olishdan oldin baholashga yordam beradi. Usul yonilg’I sinovida qo’rg’oshin va boshqa ifloslantiruvchi moddalarni tekshirish uchun ham ishlatilishi mumkin.
Atom-fluoressens spektroskopiyasi bir necha o’n yillar davomida elementlar tahlili uchun ishlatilgan. U ko’plab atomic assimilyatsiya usullariga qaraganda yaxshiroq sezgirlikka ega va sezilarli darajada uzunroq chiziqli diapazonni taklif qiladi. Biroq bu afzalliklarga qaramay, u atomlarni adsorbsion va emission usullaridan keng qo’llanilmadi. Atom spektroskopiyasi ( shu jumladan atom-adsorbsion, atom-emission va atom-fluoressens spektroskopiya)reaktiv yopishtiruvchi texnologiyalar doirasida qo’llaniladi.
Atom-fluoressensiyadan foydalanish juda past konsentratsiyalarda individual tahliliy moddalarni aniqlashga qodir bo’lgan maxsus uskunlarni ishlab chiqarish orqali kuchaytirildi. Analitlar gazsimon shaklda kiritilishga moyil bo’lgan va shuning uchun namunani atom hujayraga tashish samaradorligi yuqori.
Atom-fluoressensiyada ishlatiladigan texnika va u bilan bog’liq asboblarning aksariyati atom-adsorbsion spektroskopiyaniki uchun ishlatiladiganga juda o’xshash. Atom-fluoressensiya uchun ishlatiladigan yorug’lik manbai, atom hujayrasi, chiziqli izolyatsiyalash moslamasi, o’qish tizimi va detektor atom-adsorbsion spektroskopiyada ishlatiladiganlarga juda o’xshash, ozroq murakkabligida farq qilishi mumkin.
Atom-fluoressensiya usuli tog’ jinslarini ( quruqlik va oy ), tuproqlarni, tabiiy va chiqindi suvlarni, po’latlarni , qotishmalarni, moylarni, oziq-ovqat mahsulotlarini, biologic obyektlarni ( qon, siydik), turli xil kimyoviy birikmalarini tahlil qilish, atmosferaning yuqori qatlamidagi elementlarni masofadan aniqlash ishlatiladi. Spektral tahlil uzoq vaqtdan beri kimyo va materialshunoslikda elementlarning oz miqdorini aniqlash uchun ishlatilgan. Spektral tahlil usullari standartlashtirilgan, ko’pgina elementlar va ko’plab molekulalarning xarakterli chiziqlari haqidagi ma’lumotlar kompyuter ma’lumotlar bazalrida saqlanadi, bu kimyoviy moddalarni tahlil qilish va aniqlashni sezilarli darajada tezlashtiradi.
Havo muhitining holatini kuzatishning juda samarali usuli lazer spektroskopiyadir. Bu havodagi zarrachalarning hajmi va konsentratsiyasini o’lchash, ularning shaklini aniqlash, shuningdek, atmosferaning yuqori qatlamidagi suv bug’ining harorati va bosimi to’g’risida ma’lumotlarni olish imkonini beradi. Bunday tadqiqotlar lidar( infraqizil diapazonning lazer joylashuvi) usuli bilan amalga oshiriladi.
Spektroskopiyada fanning ko’plab sohalarida fundamental xarakterga ega bo’lgan ma’lumotlarni olish uvhun keng imkoniyatlar ochdi. Shunday qilib, astronomiyada koinot rivojlanishing dastlabki bosqichida yulduzlar moddasi va yulduzlararo fazoda joylashgan atomlar, ionlar, radikallar va molekulalar to’g’risida teleskoplar yordamida to’plangan spectral ma’lumotlar bizning yulduzlarning shakllanishi va evolyutsiyasi kabi murakkab kosmologik jarayonlar haqidagi bilimlarimizni chuqurlashtirishga yordam berdi.
Hozirgacha biologik obyektlarning tuzilishini aniqlashda moddalarning optik faolligini o’lchashning spektroskopik usuli keng qo’llanilgan. Avvalgidek, biologic molekulalarni o’rganishda ularning yutilish spektrlari va floresansi o’lchanadi. Lazer qo’zg’alishi ostida lyuminestsent bo’lgan bo’yoqlar hujayralardagi pH va ion kuchlarini aniqlash, shuningdek, oqsillarning o’ziga xos joylarini o’rganish uchun ishlatiladi. Ramanning rezonansli tarqalishi yorda,ida hujayralar tuzilishi tekshiriladi va oqsil va DNK molekulalarining konformatsiyasi aniqlanadi. Fotosintez va ko’rish biokimyosini o’rganishda spektroskopiya muhim rol o’ynaydi. Lazer spektroskopiyasi tibbiyotda tobora ko’proq qo’llanilmoqda. Diodli lazerlar oksimetrda, spektrning IR- ga yaqin mintaqasida ikki xil chastotadagi nurlanishni yutish orqali qonning kislorod bilan to’yinganligini aniqlaydigan qurilmada qo’llaniladi. Saraton, arterial kasalliklar va boshqa bir qator kasallik diagnostikasi uchun lazer induktsiyali floresan va Raman sochilishidan foydalanish imkoniyatlari o’rganilmoqda.
Miqdoriy spektral analiz amalda XX asrning boshlaridan qo’llanila boshlandi, bunda analiz uchun spektral chiziklarning nisbiy intensivliklaridan foydalanish birinchi marta taklif etildi.boshka sharoitlar bir xil bulganida spektr chiziqlarning intensivligi qo’zg’otuvchi manbadagi qo’zg’olgan atomlar miqdori bilan aniqlanadi, bu miqdor faqatgina elementning namunadagi kontsentratsiyasiga emas, balki qo’zg’otish sharoitlariga ham bog’liqdir. Qattiq holdagi namuna komponentini plazmaga o’tkazish, suyuqlanish, bug’lanish va sublimatsiya jarayonlarining sodir bo’lishi Bilan bog’liq. Plazmaning tarkibiga temperatura va namunadagi komponentlarning suyuqlanish issiqliklari, ularning diffuziyalanish koeffitsentlari, bug’ bosimi, qo’zg’otish manbaining temperaturasi va boshqa omillar ta‘sir ko’rsatadi. Shu sababli plazmadagi moddaning tarkibi boshlang’ich zichlangan namunaning tarkibidan anchagina farq qiladi. Qo’zg’otish sharoitlarining yetarlicha barqaror emasligi plazmaning tarkibi va temperaturasining o’zgarishiga sabab bo’ladi va spektr chiziqlarining intensivligi o’zgarishiga, demak, analiz natijalarining turlicha chiqishiga olib keladi. Qo’zg’otish manbai barqaror ishlab turganida spektr chiziqlari intensivligining namunadagi elementning kontsentratsiyasiga bog’liqligi quyidagi tenglama orqali tarkibiy aniqlanadi:
|
| |
