Foydalanilgan adabiyotlar
1. Malyuk A.A. Axborot xavfsizligi: axborot xavfsizligining kontseptual va uslubiy asoslari.
2. S. G‘aniyev, M. Karimov, K.Tashev Axborot xavfsizligi (Axborot-kommunikatsion tizimlar
xavfsizligi)
3. Sultanov, R. O., Yusupov, M. R. (2020). Ta'limda matematika fanini o'qitishdagi muammolar
va ularning yechimida axborot kommunikatsiya texnologiyalarining ahamiyati. O`zMU xabarlari,
2(1/2/1), 144-147.
4. Султанов, Р. О. (2020). Idea блокли шифрлаш алгоритмини акомиллаштириш
методлари. Academic Research in Educational Sciences, 1(3), 397-404.
5. Kamolov, E. R., Raximov, S. M., Sultanov, R. O., Maxmudov, M.A., (2021). Innovative method
of developing creative thinking of students. Экономика и социум, 1(80).
6. Sultanov, R., Xalmetova, M.(2021). Ikki g`ildirakli transport robotlari harakatini dasturlash.
Academic Research in Educational Sciences, 2(2), 108-114.
7. Хуррамов, А.Ж., Ражабов, О.Т., Султонов, Р.О.,(2021). Ta’lim jarayonida animatsiya va
kompyuter grafikasidan foydalanish. Academic research in educational sciences, 2(11), 1382-1388.
8. Sultanov, R.O., (2021). O’qitishning raqamli texnologiyasi masalalari. Academic research
ineducational sciences, 2(CSPI conference 3), 804-807.
KOMPYUTER TIZIMLARIDA AXBOROTNI HIMOYA QILISH
A.B.Mirzamaxmudov
Namangan muhandislik-texnologiya instituti
Namangan Institute of Engineering and Technology
nammti.uz
10.25.2023
Pg.450
Annotatsiya. Tezisda bugungi kundagi zamonaviy kompyuter tizimlarida axborot
xavfsizligining taminlash usullari, shifrlah algoritmlari va kompyuter tarmoqlarida axborot
xavfsizligini ta’minlash chora tadbirlari muhokama qilinadi.
Kalit so‘zlar: AKT, axborot xavfsizligi, kompyuter tizimlari, dasturiy ta’minot, himoya
mexanizmlari, shifrlash algoritmlari, DES, PGP.
Kompyuter tizimlari ko'pincha Internetga ulangan. Kompyuter tizimlarini himoya qilish uchun,
qoida tariqasida xavfsizlik devorlari (firewall) qo'llaniladi. Xavfsizlik devori - tarmoqni ikki qismga
bo'lish imkonini beruvchi (chegara mahalliy tarmoq va Internet o'rtasida joylashgan) va paketlarni
bir qismdan ikkinchisiga o'tkazish shartlarini belgilovchi qoidalar to'plamini shakllantirishga imkon
beruvchi kirishni boshqarish vositasi. Ekranlar ham apparat, ham dasturiy ta'minotda amalga
oshirilishi mumkin.
Kompyuter tizimlarida axborotni himoya qilish texnologiyalarining to'plangan tajribasi shuni
ko'rsatadiki, faqat axborotni himoya qilishning kompleks yondashuvi zamonaviy xavfsizlik talablarini
ta'minlashi mumkin.
Integratsiyalashgan yondashuv himoya qilishning barcha usullari va vositalarini kompleks
ishlab chiqishni nazarda tutadi.
Kompyuter tizimlarida axborot xavfsizligini ta'minlashning asosiy usullari va vositalarini
qisqacha ko'rib chiqamiz.
Axborot xavfsizligi usullari quyidagilarga bo'linadi:
· to'siqlar
· kirish nazorati
· niqoblash
· tartibga solish
· majburlash
· motivatsiya
To'siq - tajovuzkorning himoyalangan ma'lumotlarga (kompyuter, tarmoq uskunalari) yo'lini
jismoniy blokirovka qilish usuli
Kirish nazorati - bu barcha tizim resurslaridan foydalanishni tartibga solish orqali axborotni
himoya qilish usuli. Kirish nazorati quyidagi xavfsizlik xususiyatlarini o'z ichiga oladi:
- har bir ob'ektga shaxsiy identifikatorni belgilash orqali tizim foydalanuvchilari, xodimlari va
resurslarini identifikatsiyalash;
- ob'ekt yoki predmetni ularga taqdim etilgan identifikator orqali aniqlash;
- so'ralgan resurslar uchun ruxsatnomalarni tekshirish;
- himoyalangan resurslarga qo'ng'iroqlarni ro'yxatga olish;
- ruxsatsiz harakatlarga urinishlarga javob
Maskalash - ma'lumotni kriptografik yopish (shifrlash) orqali himoya qilish usuli. Hozirgi
vaqtda bu usul eng ishonchli hisoblanadi.
Uchta asosiy algoritm ma'lum: DES algoritmi, zamonaviy Clipper (Capston) algoritmi va
ommaviy tashabbus deb ataladigan algoritm - PGP algoritmi.
DES (Data Encryption Standard) shifrlash algoritmi 1970-yillarning boshida ishlab chiqilgan.
Shifrlash algoritmi kalit uzunligi 64 ta belgidan iborat bo'lgan integral sxema sifatida amalga oshirildi
(56 belgi to'g'ridan-to'g'ri shifrlash algoritmi uchun va 8 tasi xatolarni aniqlash uchun ishlatiladi).
O'sha paytdagi algoritmlarni hisoblash shifrlash kaliti 72 kvadrillion kombinatsiyaga ega
bo'lishi mumkinligini ko'rsatdi. DES algoritmi AQSHda 1977-yilda axborotni qayta ishlashning federal
standarti sifatida qabul qilingan va 80-yillarning o
ʻ
rtalarida u xalqaro standart sifatida tasdiqlangan
bo
ʻ
lib, har besh yilda bir marta tasdiqlash protsedurasidan o
ʻ
tadi. Axborotni himoya qilish darajasini
baholash uchun tahlilchilar quyidagi faktni keltiradilar: 1 million dollarlik zamonaviy kompyuter
|
