Kirish
So’nggi yillarda iqtisodiyotni rivojlantirishda ilg’or texnologiyalar va
innovatsiyalarning ahamiyati oshib bormoqda. Eng
yangi texnologiyalar ishlab
chiqarish va biznes jarayonlarining samaradorligini oshirishi mumkin. Eng yangi
texnologiyalar inson faoliyatining barcha yangi sohalari va sohalariga kirib borishi
bilan an’anaviy yondashuvlar va ish uslublari o’zgaradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) paydo bo’lishi va
tarqalishi global iqtisodiyotga shu qadar ta’sir ko’rsatdiki, yangi bir hodisa -
raqamli iqtisodiyot paydo bo’ldi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta’siri ostida odamlarning turmush
tarzi o’zgara boshladi, foydalanuvchilar o’rtasidagi aloqalar o’zgardi - turli
jug’rofiy
mintaqalar, faoliyat sohalari va boshqalardagi odamlar o’rtasida aloqa
o’rnatish imkoniyati paydo bo’ldi. Bu raqamli iqtisodiyotning asosi bo’lgan
axborot aloqalarining jadal o’sishi.
Raqamli texnologiyalarning ta’siri global miqyosda ham, mahalliy darajada
ham seziladi. Raqamli iqtisodiyot yangi ishlab chiqarishlarning kombinatsiyasi
sifatida global iqtisodiyotning tez o’sib borayotgan qismidir.
Yangi texnologiyalar yaxshi tashkil etilgan xo’jalik yurituvchi subektlar
faoliyatining ba’zi jihatlariga o’zgartiruvchi ta’sir ko’rsatadi, bu asosan ishlaydigan
mexanizmlarni - aloqa vositalarini yoki sanoat mashinalarini raqamli yoki raqamli
mexanizmlarga almashtirish, shuningdek ularni yanada
modernizatsiya qilishdan
iborat.
Raqamli iqtisodiyotning o’sishi raqamli va mobil texnologiyalar bilan
bevosita bog’liq bo’lgan bir qator bozorlarning o’sishi bilan bog’liq.
Texnologiyalar rivojlanishining hozirgi bosqichida va bozorlarning hozirgi holati
sharoitida raqamli iqtisodiyotni maqsad sifatida emas, balki iqtisodiy faoliyat
samaradorligini oshirish vositasi sifatida ko’rib chiqish kerak.
Zamonaviy raqamli iqtisodiyot yangi biznes modellarini
taklif qiladi va
boshqaruv mexanizmlarini o’zgaruvchan voqyelikni aks ettirish uchun o’zgartirish
zarurligini ta’kidlaydi.
Prezident Sh.M.Mirziyoyevning 2016-yilda O’zbekiston rahbariyatiga
kelishi bilan, respublikamiz iqtisodiyoti tub o’zgarishlarga uchradi. Iqtisodiyot
ochiq, jadal, innovatsion rivojlanishga aylandi.
Biroq, tan olish kerakki, jahon iqtisodiyotining globallashuvi va texnologik
taraqqiyot sharoitida O’zbekistonning keyingi iqtisodiy
rivojlanishini raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirmasdan tasavvur qilish qiyin.
Afsuski, respublikada bu sohada ikkita katta muammo mavjud:
telekommunikatsiya infratuzilmasi va mutaxassislarning etishmasligi. Bu
respublikamiz iqtisodiyotining raqamli aylanishiga jiddiy to’sqinlik qilishi va
natijada raqamli iqtisodiyot sohasidagi sustlashishi mumkin.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun qo’shimcha shart-sharoitlarni
yaratish,
shuningdek,
2017-2021
yillarda
O’zbekiston
Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasining
maqsadlariga muvofiq quyidagilar qabul qilindi:
•
«O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida» 2018 yil 3 iyuldagi PQ - 3832-sonli Farmoni.
•
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish
maqsadida raqamli infratuzilmani yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari
to’g’risida» 2018 yil 21 noyabrdagi PQ - 4022-son qarori.
•
O’zbekistan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 07.03.03 yildagi PQ-3832-
sonli «O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-
tadbirlari
to’g’risida»
hamda
zamonaviy
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalangan holda amaliy ko’nikmalarga ega bo’lgan
blokcheyn texnologiyalarini ishlab chiqish va ulardan foydalanishda malakali
kadrlar tayyorlash.
An’anaviy iqtisodiyotni raqamli iqtisodiyotga aylantirishda muvaffaqiyatga
erishish uchun malakali kadrlar tayyorlashsiz muammoli ekanligi ma’lum bo’ldi.
Shuning uchun O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan Sh.M.
Mirziyoyevning 2018 yil 3 iyuldagi PQ-3832-sonli buyrug’i
asosida Toshkent
davlat iqtisodiyot universitetida bakalavrlarni tayyorlash uchun raqamli iqtisodiyot
fakulteti ochildi va Samarqand davlat universiteti iqtisodiyot va biznes fakulteti
negizida raqamli iqtisodiyot sohasida malakali kadrlar tayyorlash bo’yicha
magistratura ochildi.
Raqamli iqtisodiyot - dunyo iqtisodiyotida yangi yo’nalish. Iqtisodiyoti
rivojlangan davlatlar bu yo’nalishda sezilarli yutuqlarga erishgan bo’lsa, boshqalari
bu yo’nalishda ilgarilab borishmoqda.
Shu sababli, o’z iqtisodiyotlarini raqamli iqtisodiyotga aylantirishga
kirishgan deyarli barcha mamlakatlar bir xil muammoga duch kelmoqdalar -
raqamli iqtisodiyotda milliy tillarda malakali kadrlar
tayyorlash uchun zarur
bo’lgan o’quv va ilmiy adabiyotlarning etishmasligi.
Raqamli iqtisodiyot bo’yicha xorijiy ma’lumot manbalari va nazariy o’quv
va ilmiy materiallarga asoslangan ushbu darslik mualliflari bu bo’shliqni biroz
to’ldirishga harakat qilishdi.
Raqamli iqtisodiyotning paydo bo’lishi zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari (AKT) va Global Internet tarmog’isiztasavvur qilib bo’lmaydi.
"Raqamli iqtisodiyot", AKT va Internet tushunchalari bir-biri bilan uzviy
bog’liqdir.
Hozirgi kunda mavjud bo’lgan Internet dastavval 1995-yilda vujudga
kelgan. O’sha paytdan boshlab Internet orqali taqdim etiladigan turli xil xizmatlar -
fayllarni uzatish, masofadan kirish (TELNET), elektron pochta, qidiruv
tizimlari,
forumlar, ijtimoiy tarmoqlar va boshqalar bilan to’ldirilgan "virtual dunyo" ning
paydo bo’lishi haqida gapirish mumkin. Bugungi kunda Internet ulkan
ko’ngilochar, ta’lim, savdo, moliyaviy va siyosiy sohadir.
"Raqamli
iqtisodiyot"
atamasi ikki
olimning
nomlari bilan bog’liq-
kanadalik iqtisodchi Don Tapskott va amerikalik axborot texnologiya (IT)
mutaxassisi Nicholas Negroponte.
1995-yilda
"Being
Digital" kitobida Nikolas Negroponte "raqamli
iqtisodiyot" atamasini qo`llagan. Ilmiy asarida uchta kesishidagan media
tarmoqlarga (ommaviy axborot vositalar, (OAV) aloqa vositalari va kompyuterlar)
