Namangan Institute of Engineering and Technology
nammti.uz
10.25.2023
Pg.484
4.
Д. Гукин IBM совместимый персоналный Компьютер. М.,Мир,1993 г.
5.
В.Э. Фигурнов IBM PC для пользователя. М.,Инфра-М.,1995 г.
DASTURLASHDA OB’EKTLAR VA MUNOSABATLAR. DASTURIY VOSITALARNING ISHLAB
CHIQILISHIGA OB’EKTLI YONDOSHUVNING MOHIYATI
R.G.Raximov
Namangan muhandislik-texnologiya instituti
Annotatsiya. Bir o‘rinda ularni muayyan ob’ektlarning ayrim xususiyatlari
haqidagi axborot
olish yoki modelli olamning ayrim ob’ektlari o‘rtasidagi qandaydir natijalar qiziqtirib qolishi mumkin.
Bunday talablarni qondirish maqsadida foydalanuvchilarni qiziqtirgan funksiyalarni bajaruvchi
tegishli DV lar yoki foydalanuvchilarni qiziqtirgan munosabatlar haqidagi
axborotni chiqarib bera
oladigan axborot tizimlari ishlab chiqiladi.
Kalit so‘zlar: dastutlash, ob’ekt, model,
munosabat, xususiyat,
funksiya, munosabat,
dekompozitsiyasi.
Bizni o‘rab turgan olam ob’ektlar hamda ular o‘rtasidagi munosabatlardan iborat. V.Dal
lug‘atiga ko‘ra ob’ekt (predmet) bu his-tuyg‘u vositasida yoki aqlan
idrok etiladigan barcha
narsalardir (ya’ni moddiy ob’ekt yoki aqliy ob’ekt). Shunday qilib,
ob’ekt o‘zida biron-bir mohiyatni
aks ettiradi hamda vaqt o‘tishi bilan o‘zi bilan biron-bir munosabatlarga kirishgan boshqa bir ob’ekt
ta’sirida o‘zgarishi mumkin bo‘lgan qandaydir holatga ega bo‘ladi. U ichki tuzilishga ega bo‘lishi,
ya’ni, aytaylik, o‘zlari ham o‘zaro qandaydir munosabatlarga kirishgan boshqa ob’ektlardan tashkil
topishi mumkin. Bundan kelib chiqqan holda, dunyoning ob’ektlardan iborat
tabaqaviy tuzilishini
qurib chiqish mumkin. Biroq, bizni o‘rab turgan olamni har gal konkret ko‘rib chiqadigan bo‘lsak,
ayrim ob’ektlar bo‘linmas bo‘lib chiqadi, bunda ko‘rib chiqish maqsadlari bilan bog‘liq holda bunday
(bo‘linmas) ob’ektlar tabaqaning turli darajalariga mansub bo‘lishi mumkin.
Munosabat ayrim
ob’ektlarni bog‘laydi: bu ob’ektlarning o‘zaro bog‘lanishi biron-bir xususiyatga
ega deb hisoblash
mumkin. Agar munosabat n ta ob’ektni bog‘layotgan bo‘lsa, bu holda bunday munosabat n o‘rinli
(n-li) deb ataladi. Biron-bir konkret munosabat bilan bog‘lanishi mumkin bo‘lgan ob’ektlarning
birlashgan har bitta o‘rinda turli ob’ektlar (biroq aniq ob’ektlar) mavjud bo‘lishi mumkin (bunday
hollarda ular
ma’lum sinfga mansub ob’ektlar deb ataladi). Bir o‘rinli munosabat
ob’ektning oddiy
xususiyati deb ataladi. Ob’ektlarning ko‘p o‘rinli munosabatlarini
ob’ektning assotsiatsiyali
xususiyati (agar ushbu ob’ekt ushbu munosabatda ishtirok etsa) deb ataymiz. Ob’ektning
holati
ushbu ob’ektning oddiy yoki assotsiatsiyali xususiyatlarining ma’nolari (qiymatlari) ga ko‘ra
o‘rganilishi mumkin. Biron-bir umumiy xususiyatlarga ega bo‘lgan barcha ob’ektlar to‘plami
ob’ektlar sinfi deb ataladi.
Bizni o‘ragan olamni idrok etish yoki o‘zgartirish jarayonida biz hamma vaqt ushbu olamning
u yoki bu soddalashtirilgan modelini olib qaraymiz hamda unga bizni o‘ragan olamdan o‘zimizni
qiziqtirgan biron-bir sinflarning ob’ektlari va munosabatlarini kiritamiz.
Ichki tuzilishga ega bo‘lgan har bir ob’ekt o‘zining modelli olamidan iborat bo‘lib, ushbu
tuzilmaning ob’ektlari va ularni bog‘lab turgan munosabatlarni o‘z ichiga oladi. Shunday qilib, atrof
olamni modelli olamlarning tabaqaviy tuzilmasi (aniqrog‘i, shunga yaqinroq)
sifatida olib qarash
mumkin.
Hozirgi paytda bizni o‘rab turgan olamni idrok etish yoki o‘zgartirish jarayonida turli xildagi
axborotni ishlash uchun kompyuter texnikasi keng qo‘llanadi. Buning bilan bog‘liq holda ob’ektlar
va munosabatlarning kompyuter (axborotli) taqdimoti qo‘llanadi. Har bir ob’ekt
axboriy jihatdan
ushbu ob’ektning holatini aks ettiruvchi biron-bir tuzilma vositasida taqdim etilishi mumkin. Bu
