«Startyorni qismlarga ajratish va yig‘ish».
MAVZU DOIRASIDAGI ASOSIY MA’LUMOTLAR:
S
1-расм. DAEWOO стартёри.
1-электромагнит улагич (тортиш релеси); 2-юритма ричаги; 3-ротор; 4-эркин айланиш муфтасининг тишли \илдираги; 5-корпус; 6-стартор корпуси; 7-чыткалар ушлагичи; 8-=оп=о=. 9-щимоялагич; 10, 11-втулка; 12-стопор щал=а; 13-чекловчи шайба.
tartyorning vazifasi - dvigatel tirsakli valini har-hil ob-havo sharoitlarida (sovuq va issiq) me’yoriy burchak tezligi bilan (kabyuratorli dvigatellarda 4060 aylmin, dizel dvigatellarida esa 80100 aylmin,) aylantirib, dvigatelni ishga tushirishdan iborat.
TICO, DAMAS, MATIZ va NEXIA avtomobillarida elektromagnit ulagichli hamda erkin aylanish muftasiga ega bo‘lgan startyorlar ishlatiladi. Startyorning asosiy qismlari elektromagnit ulagich (tortish relesi) 1, yuritma richagi 2, rotor 3, erkin aylanish muftasining tishli g‘ildiragi 4, korpus 5, stator korpusi 6, cho‘tkalarning ushalagichi 7 va qopqoq 8 dan tashkil topgan, 1-rasm.
Zamonaviy avtomobillar startyori: elektromagnit ulagich (tortish relesi) 3, 4, 5, 12, o‘zgarmas to‘k dvigateli 10 va yuritma 6 dan tashkil topgan, 2-rasm.
2-rasm. Elektromagnit ulagichli startyor sxemasi:
1-akkuumlyator batareyasi, 2-o‘chirgich, 3-elektromagnit cho‘lg‘ami; 4-yakor,
5-prujina, 6-richag, 7-tishli g‘ildirak, 8-val, 9-maxovikning tishli gardishi,
10-elektrdvigatel, 11-elektrdvigatel kontaktlari, 12-mis shayba.
O‘chirgich 2 ulanganida akkumulyator batareyasidan elektromagnit cho‘lg‘amiga 3 12V kuchlanishda o‘zgarmas to‘k o‘tib, elektromagnit maydonini hosil qilib, yakorni 4 chap tarafga tortadi. Natijada yakorga 4 ulangan richag 6, prujina 5 kuchini yengib, tishli g‘ildirakni 7 o‘ng tarafga suradi. Tishli g‘ildirak 7 maxovikning tishli gardishi 9 bilan tishlatish jarayonida, mis shayba 12, elektrodvigatel kontaktlarini 11 ulab, elektrdvigatelning 8 me’yoriy aylanish chastotasida aylantiradi. Dvigatel ishga tushgandan so‘ng haydovchi uzgich 2 orqali eletromagnitning cho‘lg‘amini 3 uzadi. Natijada elektromagnit maydoni yo‘qolishi hisobiga prujina 5 yakorni 4 o‘ng tarafga surib kontaktlarni 11 uzadi va yuritma mexanizmining tishli gardishidan ajratadi.
Zamonaviy avtomobillarda dvigatel ishga tushganidan keyin staterni avtomatik o‘chirish yoki dvigatel ishlab turganida staterni ishga tushirishdan saqlash maqsadida maxsus tizim o‘rnatiladi. Bu tizim boshqarish elektron bloki va dvigatelni ishga tushganligi haqida xabar beruvchi datchiklarni (masalan, tirsakli valni me’yorlash, aylanish chastotasida aylanayotganligi haqida xabar beruvchi) oladi. Datchiklar boshqaruv blokiga dvigatelning tirsakli vali me’yoriy aylanishlar chastotasida aylanayotganligi haqida xabar berganida, staterni boshqarish bloki elektromagnit cho‘lg‘amini 3 akkumulyator batareyasidan 1 uzib, statyorni ishga tushishdan saqlaydi.
Statyordagi burovchi moment tirsakli valning tishli gardishiga 9 uzatmaning tishli g‘ildiragi 7 orqali uzatiladi. Tirsakli valga uzatiladigan burovchi momentni oshirish maqsadida tishli g‘ildirak 7 va tishli gardishlarning 9 uzatish soni 1015 oralig‘ida bo‘ladi.
Startyorning tishli g‘ildiragi 7 tirsali val tishli gardishi 9 bilan tishlashishda faqat dvigatelni ishga tushirish jarayonida bo‘lishi kerak. Bu talabni bajarish maqsadida tishli g‘ildirak 7 ichki tishli shlisaga, val 8 esa tashqi tishli shlisaga ega bo‘lib, tishli g‘ildirakni 7 valda 8 o‘q bo‘ylab ikki tarafga erkin siljishni ta’minlaydi.
Dvigatel ishga tushib, tirsakli val aylanish chastotasi 100 aylmin, ortganida, tirsakli valning aylanish chastotasi tishli g‘ildirakga 7 uzatilib, uni 1000015000 aylmin, bilan aylanishga majburlaydi. Statyorning yakorini qisqa muddatli katta aylanish chastotasida ishlashi ham startyorni ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin.
Shu sababli startyor yakorini muhofalash maqsadida valdagi 8 kuch shesternyaga 8 erkin aylanish muftasi orqali uzatiladi.
Erkin aylanish muftasi burovchi momentni faqat bir yo‘nalishda yakor validan 8 maxovikning tishli gardishiga 9 uzatadi.
Tirsakli val aylanish chastotasi me’yoridan ortib ketganida erkin aylanish muftasi burovchi momentni tirsakli valdan statyor valiga 8 o‘tishiga yo‘l qo‘ymaydi va erkin aylanish muftasi erkin aylana boshlaydi. Bu turdagi erkin aylanish muftasi poyga velosipedlarida ham qo‘llanilgan. Velosiped tepkilarini bosib oldinga xarakatlanganida, tepkiga qo‘yilgan kuchni zanjirli uzatma orqali orqa g‘ildirakga uzatadi. Tepkini orqa tarafga xarakatlanish yo‘nalishiga bosilganida esa tepkilar erkin aylana boshlaydi.
Avtomobillar startyorida asosan ikki turdagi, plunjerli va plunjersiz muftalar ishlatiladi, 3-rasm.
3-rasm. Erkin aylanish muftasi.
|
