|
Naqd pul muomalasi va uni tashkil etish asoslari
|
| bet | 1/3 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 1,58 Mb. | | #237978 |
Bog'liq PUL MUOMALASI VA UNI TASHKIL ETISH ASOSLARI - Parmanova Zarifa Napasovna
- SBI-52 gurux talabasi
PUL MUOMALASI VA UNI TASHKIL ETISH ASOSLARI
Reja:
Pul muomalasi
Pul muomalasi tashkil etish asoslari
Naqd pul pul muomalasi tashkil etish
Pul muomilasi qonuni - muomila uchun zarur bo’lgan pul miqdorini belgilaydigan, tovar-pul munosabatlarini o’zida aks ettiradigan qonundir. Bu qonunga ko’ra muomila davrida muomilaga zarur bo’lgan pul miqdori barcha tovarlar so’mmasiga to’ђri proporsional pul aylanishi tezligiga teskari proporsional o’zgaradi.
Xozirgi sharoitda muomila uchun zurur bo’lgan pul miqdoriga quyidagi omillar ta’sir etadi.
- 1. Sotiladigan tovarlar miqdori (ko’p bo’lsa ko’p va aksincha)
- 2. Tovarlarni baho darajasi (yuqori bo’lsa ko’p va aksincha)
- 3. Kreditni rivojlanish darjasi (rivojlangan bo’lsa naqd pul kam talab etiladi.)
- 4. Naqd pulsiz xisob kitoblarni rivojlanish darajasi
- 5. Pulni aylanish tezligi
Pul muassasi pul muomilasining muhim kursatkichi hisoblanadi. Pul
massasi xo’jalik aylanishidagi naqd pulli xisob-kitoblarni, ya’ni aholi korxonalar, tashkilot va muassalarga tegishli xarid tulov vositalarining yalpi hajmini o’zida ifodalaydi.
Pul muomilasining belgilangan muddat va davr uchun, miqdoriy uzgarishlarini bilish uchun, shuningdek pul massasi, xajmi va o’sish sur’atlarini tartibga solish buyicha tadbirlarni ishlab chiqish uchun turli xil ko’rsatkichlar (pul agregatlari) foydalaniladi.
O’zbekistonda pul massasi quyidagi tarkibiy qismlaridan (pul agregatlari to’planadi) iborat.
Mo = naqd pullar
M1= Mo + schetlardagi pul qoldiђi + mahalliy byudjet mablaђlari+ byujet, jamoa va boshqa tashkilot mablaђlari.
M2= M1+xalq bankidagi muddatli jamђarmalar
Xozirgi ko’pgina davlatlarda pul muomilasini tartibga solishda ochiq bozorda operasiyalar utkazish usulidan foydalanilmoqda. Bu hozirgi ko’p qullaniladigan monitor siyosatni bir usuli bo’lib, u tijorat banklarining likvidlik darajasiga tez ta’sir utkazadigan egiluvchan (moslanuvchan) amaliy va operativ usul hisoblanadi. Bu usulni boshqalardan farqi shundaki, uni zaruriyatga qarab va hohlagan miqdorda utkazish mumkin. Bu mexanizm bozorni rivojlanish tendeniyasiga qarab pul muomilasini barqarorlashtira olishi mumkin. Bunda oldi-sotdi obyekti davlat qimmatli qoђozlari va markaziy bank chiqargan qarz majburiyatlari bo’lishi mumkin.
Pul muomilasini tashkil etishda aholini daromadlari va xarajatlari balansi ham urganiladi va u quyidagi shaklga ega.
I-Daromadlar
1. Ish xaqi
2. Jamoa xo’jaligi va shaxsiy tamorqadan daromad.
3. Pensiya, stipendiya va nafaqalar
4. Moliya-kredit tizimidan tushumlar
5. Dividendlarni olish va boshqa tushumlar
2021 yilda chakana savdo hajmi o`sishining 2020 yildagi 5,7 foizdan 12 foizgacha, pullik xizmatlar ko`rsatish hajmining 3 foizdan 19,2 foizgacha tezlashishi, shuningdek, ish haqi, pensiya, nafaqa va boshqa ijtimoiy to`lovlar miqdorining oshib borishi naqd pulga bo`lgan talab va taklifni shakllanishida asosiy omillardan bo`ldi.
Natijada, 2021 yilda banklar orqali naqd pul aylanmasi hajmi 2020 yilga nisbatan 40,8 foizga oshib, 507,2 trln. so`mga yetdi va uning tarkibiy shakllanishida o`tgan yillarga nisbatan deyarli o`zgarish kuzatilmadi.
Naqd pul aylanmasida bank kassalariga naqd pul tushumlari hajmi 251,7 trln. so`mni, bank kassalari va bankomatlardan chiqim qilingan naqd pullar 255,5 trln. so`mni tashkil etdi.
Naqd pul tushumlarining yalpi ichki mahsulotga nisbati 2019 yildagi 26,9 foizdan 2021 yilda 34,3 foizgacha oshishi kuzatildi. Mazkur ko`rsatkichning oshib borayotganligi, o`z navbatida aholi va tadbirkorlik subyektlarining bank xizmatlaridan foydalanish darajasi ortib borayotganligi bilan izohlanishi mumkin.
Shu bilan birga, 2021 yilda, o`rtacha nominal ish haqining 20 foizga o`sishi, nafaqa va boshqa ijtimoiy to`lovlar miqdorining 2 marta 10 foizdan oshirilishi hamda to`lov tizimlari infratuzilmasiga inovatsion texnologiyalarning joriy etib borilayotganligi bank kartalariga mablag`lar kelib tushish hajmini 1,7 barobarga oshib, qariyb 300 trln.so`mga yetishiga ta’sir etuvchi omillardan bo`ldi.
Ushbu davrda aholi tomonidan bank kartalaridan naqdlashtirib olingan mablag`lar 95 trln. so`mni (31,7 foiz) tashkil etdi.
|
| |
