3- Ishlab chiqarishda yechiladigan ergonomik vazifalar.
Ergonomika, har qanday fan kabi, quyidagilar bilan tavsiflanadi:
- tadqiqot ob'ekti;
- o'rganish mavzusi;
- ilmiy tadqiqotlar asoslari;
- fan oldida turgan vazifalar;
- tadqiqot va muammolarni hal qilish usullari.
Ergonomik tadqiqotlarining maqsadi — xodimning ishlab chiqarishdagi tabiiy, ijtimoiy-psixologik va texnik-tashkiliy sharoitlarga moslashuvini osonlashtirishdan iborat.
Ergonomika diqqat markazida ishlab chiqarishdagi aniq sharoitlarda inson faoliyati, ishlab chiqarish muhitini inson organizmi xususiyatlari va imkoniyatlariga moslashtirish yoʻllari va usullarini topish turadi.
Ergonomika oʻz tadqiqotlari asosida mehnat sharoitlarini yaxshilash va mehnat jarayonini qayta tashkil etish boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqadi.
Ergonomikaning paydo bo'lishi va rivojlanish tendentsiyalari.
Jamiyatning izchil rivojlanishining asosiy va hal qiluvchi kuchi mehnat, moddiy ishlab chiqarishdir. Mehnat jarayonida odam maqsadli ravishda materiallar, energiya va axborotni qayta ishlaydi, ish qobiliyatini, ishlab chiqarish tajribasini, tabiat kuchlarini o'zlashtirish qobiliyatini yaxshilaydi, tabiiy qobiliyatini, miya va sezgi organlarini rivojlantiradi.
4- Mehnat xavfsizligining ergonomik asoslari.
Ergonomikadagi mashinalar:
- ishlab chiqarish uskunalari (mashinalar, mexanizmlar, asboblar, mashinalar va texnologik jarayonlarni boshqarish uskunalari, transport vositalari, aloqa, aloqa va boshqalar);
- ishlab chiqarish bo'lmagan uskunalar (kommunal va maishiy texnika, harakatlanish texnologiyasi, ta'lim va madaniyat texnologiyasi va boshqalar);
- harbiy texnika (tanklar, raketalar, samolyotlar, er usti va suv osti kemalari va boshqalar).
Ergonomikaning sifat ko'rsatkichlari:
nazorat qilish qobiliyati bilan:
a) O'rtacha vaqt yoki odam operatorining bandlik darajasi ma'lum bir birlikning bajarilishi texnologik jarayon;
b) ma'lum bir sifatga ega texnologik jarayon birligini bajaruvchi inson operatorining ehtimoli;
v) unumdorlik yoki mehnat birligiga to'g'ri keladigan vaqt tezligi;
xizmat ko'rsatish qobiliyati bo'yicha:
a) uskunani undan foydalanishga tayyorlash uchun odamning o'rtacha ish vaqti;
b) uskunalarni tiklash yoki profilaktika qilish bilan band bo'lgan o'rtacha ish vaqti;
assimilyatsiya orqali:
a) inson operatorining kasbiy tayyorgarligining o'rtacha kalendar vaqti;
b) uskunaga texnik xizmat ko'rsatish uchun zarur bo'lgan shaxsning malaka darajasi.
O 'ziga xos ayrim insonlar va sanoat mahsuloti sifati orasida 3 ta asosiy uyg'unlik, moslik mavjud:
1. Antropometrik uyg‘unlik, moslik (anatomik xususivatlarni hisobga olish-o'lchami, massasi, fizik kuchi, harakat imkoniyati va boshq.)
2. Fiziologik uyg'unlik, moslik (ko'rish, eshitish, ta'm bilish xususiyati-taktli-vaznli, temperaturali, og'riq sezuvchanligi va insonning hid bilishi).
3. Estetik uyg'unlik, moslik (garmoniya-uyg‘unlashtirish, proporsiva-mutanosiblik, rang, masshtab-nisbat).
Ergonomik loyihalashtirish 2 xildan iborat.
l. Korrektiv-tuzatishii, o‘zgartirishli ergonomika - ayrim sabablarga ko‘ra faoliyatni o'ng'aylashtirish ustida ishlash. Kamchiligi - bir xil talablar bir-biriga bog'liq bo'lmay qoladi, haqiqatda esa hamma omillar bir paytda va bir-biriga bog‘liq holda harakat qiladi. Shuning uchun ayrim omillarni o'ng’aylashtirish real hayotiy sharoitlarga mos kelmay qoladi. Korrektiv-tuzatishli ergonomika fanning boshlang'ich rivojianish bosqichi hisoblanadi va ayrim omillarni o'rganishga ruxsat berib, turli mutaxassislarni birlashtiradi.
2. Proyektiv loyihalashtiriluvchi ergonomika - inson faoliyatini kompleks-bir butun tadqiq etib, insonga ta’sir etuvchi barcha umumiy omillarni aniqlavdi.
Proyektiv loyihalashtiriluvchi ergonomika uchun nafaqat berilmish “inson omillari", balki inson faoliyatining maxsus tadqiqotlari, uni tahlil qilish usullari, ishlovchi odamning holatini baholash ham lozim bo'ladi.
Ergonomika mehnat qurollari va sharoitini hamda maishiy turmushni insonga moslashtirisb haqidagi fandir.
Ergonomika insonning mehnatga bo‘lgan faoliyat imkoniyatini kompleks-bir butun tarzda, ya’ni inson va texnikaning o'zaro ta’sirini antropologik, biomexanik, ruhiy-fiziologik va ruhiy jihat, nuqtayi nazarida o'rganadi.
Ergonomika qanday ishlaydi?
Eng yaxshi amaliyotni loyihalashga erishish uchun, ergonomistlar turli fanlardan olingan ma'lumotlar va texnikadan foydalanadilar:
Antropometriya: tana o'lchamlari, shakllari; populyatsiyalar va variatsiyalar.
Biyomekanika: mushaklar, qo'llar, kuchlar, kuch.
Atrof muhit fizikasi: shovqin, yorug'lik, issiqlik, sovuq, radiatsiya, tebranish, tana tizimlari: eshitish, ko'rish, sezish.
Amaliy psixologiya: qobiliyat, o'rganish, xatolar, farqlar.
Ijtimoiy psixologiya: guruhlar, aloqa, o'rganish, xulq-atvor.
|
