45
4.4. Neftkimyo sanoatida rektifikatsiya jarayoni qurilmalari.
Rektifikatsion qurilmalar asosan ikki turga bo’linadi: 1) pog`onali kontaktli
qurilmalar (tarelkali kolonnalar); 2) Uzluksiz kontaktli qurilmalar (plyonkali va
nasadkali kolonnalar).
Tarelkali, nasadkali va ayrim plyonkali qurilmalar ichki
tuzilishi (tarelka, nasadka) ga ko’ra absorbstion kolonnalarga o’xshash bo’ladi.
Rektifikastion kolonnalarni hisoblash ham har bir tipdagi absorbtsion
qurilmalarni hisoblashdan farq qilmaydi. Faqat
dastlab yuqorigi va pastki
kolonna alohida hisoblanadi, so’ngra rektifikastion qurilmaning umumiy ish
balandligi aniqlanadi. Rektifikastion kolonnalar (absorberlardan farqli)
qo’shimcha issiqlik almashinish qurilmalari (isitgich, qaynatgich, haydash kubi,
deflegmator,
kondensator, sovitgich) bilan ta’minlangan bo’ladi. Bundan
tashqari atrof muhitga tarqaladigan issiqlikning yo’qolishini kamaytirish uchun
rektifikastion kolonnalar issiqlik himoyasi bilan qoplanadi.
Davriy ishlaydigan rektifikatsion kolonnalar
Davriy ishlaydigan rektifikatsion qurilmalar. Kichik ishlab chiqarishlarda
davriy ishlaydigan rektifikatsion qurilmalar qo’llaniladi. Dastlabki aralashma
haydash kubiga beriladi. Kub ichiga isituvchi zmeevik joylashtirilgan bo’lib,
aralashma qaynash haroratigacha isitiladi. Hosil bo’lgan bug`lar
rektifikatsion
kolonnaning oxirgi tarelkasining pastki qismiga o’tadi. Bug` kolonna bo`ylab
ko’tarilgan sari yengil uchuvchan komponent bilan to’yinib boradi.
Deflegmatordan kolonnaga qaytgan bir qism distillyat flegma deb yuritiladi.
Flegma (suyuq faza) kolonnaning eng yuqori tarelkasiga beriladi va pastga qarab
harakat qiladi. Suyuq faza pastga harakat qilishida o’z tarkibidagi engil
uchuvchan komponentni bug` fazasiga beradi. Bug` va suyuq fazalarning bir
necha bor o’zaro kontakti natijasida bug` fazasi yuqoriga
harakat qilgani sari
yengil uchuvchan komponent bilan to’yinib borsa, suyuqlik esa pastga tomon
46
harakat qilgani sari tarkibida qiyin uchuvchan komponentning miqdori oshib
boradi.
O’rnatish va ta’mirlashni osonlashtirish maqsadida
tarelkalar orasidagi
masofa 450 mm dan kam bo’lmagan qiymatda qabul qilingan.
Kolonnaning yuqorigi qismidan bug`lar diflegmatorga o’tadi va u erda
to’la
yoki
qisman
kondensatsiyaga
uchraydi.
Bug`lar
to’la
kondensastiyalanganda hosil bo’lgan suyuqlik ajratgich yordamida ikki qism
(distillyat va flegma)ga ajraladi. Oxirgi mahsulot (distillyat) sovitgichda
sovitilgandan so’ng, yig`ish idishiga yuboriladi. Kubda
qolgan qoldiq suyuqlik
kerakli tarkibiga erishgandagina jarayon to’xtatiladi, qoldiq tushiriladi va jarayon
qaytadan boshlanadi. Qoldiqni tegishli tarkibga ega bo’lishini uning qaynash
temperaturasiga qarab aniqlanadi (4.10-rasm).
