Neftni atmosfera bosimida fraksiyalarga ajratish
Neftni
haydash jarayoni asosan, uni ma’lum haroratgacha qizdirib,
tarkibidagi uglevodorodlarni bug’ holatga o’tkazib, keyin sovutish natijasida suyuq
holatga ya’ni distillyatlar va qoldiq hosil qilishdir. Haydash vaqtida qaynash
haroratlari bilan farq qiladigan ikki komponentdan
tashkil topgan aralashma t
1
qaynash haroratigacha qizdiriladi. Bunda oson qaynaydigan mahsulot bug’lanadi
va tizimdan chiqarilib sovutiladi.
Distillyat va qoldiqni toza holda ajratib olish uchun haydash jarayonini
bir necha marta qaytarish kerak. Buning uchun rektifikatsiya jarayonidan
foydalaniladi. Rektifikatsiya jarayoni maxsus tarelkalar
bilan jihozlangan kolonna
tipidagi vertikal silindrik shakldagi qurilmada olib boriladi. Rektifikatsiya
jarayonida qarama-qarshi harakatlanayotgan bug’ va suyuq fazalar ko’p marta bir-
birlari bilan to’qnashadi, bug’ faza past haroratda qaynaydigan komponent bilan,
suyuq faza yuqori haroratda qaynaydigan komponent bilan boyitiladi.
Neftni birlamchi
haydash atmosfera sharoitida, qoldiq qismi esa
vakuumda haydaladi. Haydashdan hosil bo’lgan distillyatlar tarkibidan engil
komponentlarni ajratish uchun “o’ta qizdirilgan bug’” aralashtiriladi. Suv
bug’ining sarfi atmosfera kolonnasi uchun neftga nisbati 1,5-2,0 % (mass),
bug’latuvchi kolonnada esa 2,0-2,5 % (mass) ni tashkil etadi.
Neftni atmosferali haydash qurilmalarida asosan neftdan yoki neft aralashmasidan
to’rt distillyatli fraktsiyaga va qoldiq mazutga ajratiladi. Uglevodorodli
gazlar va
vodorod sulfidli gazlar yonaki mahsulot hisoblanadi. Qurilmaning texnologik
sxemasi yuqoridagi 4-rasmda tasvirlangan.
Xom-ashyo ikki karra bug’latishda ikki kolonnali (birinchisi oddiy,
ikkinchisi murakkab) qurilma texnologik tizimini ko’rib chiqamiz. Neft birinchi
rektifikatsion kolonnaga kelguncha bir yoki
bir necha oqimda issiqlik
almashtirgichlarda 200-220
0
C haroratda qizdiriladi. Birinchi kolonna yuqori
mahsulotlari engil benzin va kam miqdordagi gaz hisoblanadi. Qolgan distillyatlar
ikkinchi kolonnada olinadi. Har ikkala kolonna uchun umumiy holda quvurli pech
xizmat qiladi.
Oddiy kolonna yuqorisidan ajraluvchi engil benzin bug’lari (oxirgi
qaynash harorati 160
0
C gacha bo’lgan fraksiyalar) 3-havoli sovutgichda
kondensastiyalanadi, so’ngra kondensat va gazlar 4-suvli sovutgichda sovutiladi va
5-gaz separatorida ajratiladi. Bu erdan 7-nasos yordamida
barqarorlashtirish
blogiga yoki ikkilamchi haydashga yuboriladi. Engil benzin bir qismi 2-kolonna
yuqori tarelkasiga sovuq sug’orish sifatida qaytariladi. Qisman benzinsizlantirilgan
neft 2-kolonna pastki qismidan 1-nasos yordamida 6-zmeevikli pechga kiritiladi.
Pechda bug’-suyuqlik holatida (330-360
0
C) qizdirilgan neft asosiy 14-
rektifikatsion kolonnaga beriladi. Pechda qizdirilgan neftning bir qismi 2-
kolonnada restirkulyat sifatida qo’llaniladi. Kolonna yuqorisidagi mahsulot benzin
fraksiyasi bo’lib, uni 2-kolonnadan olingan benzin bilan taqqoslaganda biroz
og’irdir. 14-kolonna bo’ylab chiqayotgan benzin bug’lari, shuningdek, suv
bug’lari 15-havoli sovutgichda kondensatsiyalanadi. 16-suvli sovutgichdan so’ng
17-gaz
separatorida gaz, benzin va suvga ajratiladi. Suyuq benzin fraksiyasi 22-
nasos yordamida ikkilamchi haydashga beriladi, bir qismi esa 14-kolonnani yuqori
tarelkasiga “sovuq sug’orish” sifatida qaytariladi.
