9.2. Neftni turg`unlashtirish
Neftni gazsizlantirish deganda normal sharoitda gaz holatida bo`lgan neft
tarkibidagi yengil uglevodorodlarni ajratib olish va ularni neft –
kimyo sanoatiga
ishlatish uchun abyuborish tushuniladi. Neft tarkibidagi yengil uglevodorodlarni
ajratish (separatsiya) va rektifikatsiya usullari yordamida amalga oshiriladi.
Ajratish usulida neft aralashmalarini bir yoki bir necha bor bug`latish va bosimini
kamaytirish natijasida undan yengil uglevodorodlarni
va ular bilan birga boshqa
gazlarni ajratiladi.
Rektifikatsiya usulida neftni bir yoki bir necha bor qizdirish va sovutish
(kondensatsiyalash) natijasida undan aniq uglevodorod fraktsiyasi olinadi. Kon
maydonida neftni turg`unlashtirish ajratish usulida amalga oshiriladi.
Yuqori bosimdagi neft oqimi ajratgichga tushganda, uning bosimi kamayadi.
Natijada yuqori bosimda suyuq holatda bo`lgan yengil uglevodorodlar gaz holatiga
o`tib, suyuq neftdan ajraladi.
9.3.Neftni qatlam suvi va mineral bug`lardan tozalash.
Neft va suv aralashmasi emulsiya ko`rinishida bo`ladi.
Ularning
aralashmadagi hajm miqdoriga ko`ra neftning suvdagi emulsiyasi (n/s) yoki
suvning neftdagi (s/n) emulsiyasi hosil bo`lishi mumkin. Asosan amaliyotda (0,5x)
suvning neftdagi (s/n) emulsiyasi hosil bo`ladi.
Hosil bo`lgan neft – suv emulsiyasi turg`un holatda bo`lib, ularni
turg`unligini buzush va ajratish uchun emulsiya
tarkibiga deemulgatorlar
(emulsiyani parchalovchi kimyoviy moddalar) qo`shiladi.
Hosil bo`lgan va hosil bo`layotgan emulsiyani buzishda diemulgator sifatida
emulgatorlarga nisbatan aktiv bo`lgan SFM (sirt faol modda) lardan foydalaniladi.
Emulsiyani buzish uchun qo`llaniladigan demulgatorlarni ikki guruhga
ajratamiz. Ionagen va ionagen bo`lmagan moddalar.
Birinchi guruhga
kam samarali deemulgatorlar, NCHK (neytralizovanny
cherny kontakt) va NKG (neytralizovanny kisly gudron) bular hozirgi kunda ishlab
chiqarilmaydi.
Ionagen bo`lmagan deemulgatorlarga diproksamin – 157, proksamin – 385,
dissolvan – 4411, siparol, poliakrilamidlar kiradi.
Neftni suvsizlantirish mexanik, termik, kimyoviy, filtrlash, issiqlik kimyoviy
emulsiyani parchalash, elektrik usullari yordamida amalga oshiriladi.
Mexanik usul: bu tindirishga asoslangan bo`lib, u tindiruvchi qurilmalarda
olib boriladi. Neft – suv aralashmasi tindiruvchi qurilmaga yig`iladi
va u yerda
ajralish sodir bo`ladi, ya‘ni neft suvdan yengil bo`lganligi uchun aralashma yuziga
ajralib chiqib neft qatlami hosil bo`ladi. Hosil bo`lgan neft va suv qatlamlari
alohida ajratib olinadi.Issiqlik usulda – tindirishgacha bo`lgan davrda,
aralashma
qizdiriladi yoki issiqlik bilan ishlanadi. Bunda suv zarrachalarining yuza ta‘sirining
mahkamligi kamayib, neftning qovushqoqligi pasayadi. Natijada suv zarrachalari
kattalashib, cho`kish tezligi oshadi.
Kimyoviy usuli asosiy usullardan bo`lib, bunda tindirish jarayonigacha neft
– suv aralashmasining tarkibiga deemulgatorlar qo`shiladi. Qo`shilgan
deemulgatorlar turg`un neft – suv emulsiyasini parchalaydi.
Natijada tindirish
qurilmalarida neft va suvning ajralishi uchun sharoit yaratiladi. Issiqlik kimyoviy
deemulsiya usulida neft – suv aralashmasi tarkibiga deemulgatorlar qo`shish bilan
birga, ular issiqlik bilan ham ishlanadi. Bunda suv tomchilarining sirt yuza ta‘siri
kuchlari kamayib, emulsiya turg`unlari buziladi. Bu o`z
navbatida tindirish
jarayonida suv va neftning ajralish jarayonini yuqori darajada sodir bo`lishiga olib
keladi.
Nazorat savollari:
1. Neftni kompleks tayyorlash qurilmasida qanday ishlar amalga oshiriladi?
2. Neftni turg`unlashtirish deganda nimani tushunasiz?
3. Rektifikatsiya jarayonini izohlab bering.
4. Neftni suvsizlantirish qanday usullarda amalga oshiriladi?
5. Issiqlik va mexanik usulda neftni tozalash.
6.
Neft va gazni konlarda tayyorlash uchun qanday asbob-uskunalardan
foydalaniladi va bu asbob – uskunalar nima vazifalarni bajaradi?
