Noan’anaviy ta`lim texnologiyasi haqida tushuncha bering.
An`anaviy va noan`anaviy o`qitish modellari. An`anaviy dars o`tishning asosiy tarkibiy
qismlari. An`anaviy darsning afzalliklari. Noan`anaviy darsning tafsilotlari.
An`anaviy dars — muayyan muddatga mo`ljallangan, ta`lim jarayoni ko`proq o`qituvchi
shaxsiga qaratilgan, mavzuga kirish, yoritish, mustahkamlash va yakunlash bosqichlaridan iborat
ta`lim modelidir. O`quv materiali yangi va ancha murakkab bo`lganda, an`anaviy dars — ko`p
hollarda ta`lim jarayonining birdan — bir metodi bo`lib qolmoqda.
Ma`lumki, an`anaviy darsda ta`lim jarayonining markazida o`qituvchi turadi. SHu bois, ba`zida
an`anaviy darsni markazida o`qituvchi turgan o`qitish usuli deb ham atashadi.
An`anaviy dars o`tish modelida ko`proq ma`ruza, savol —javob, amaliy mashq kabi metodlardan
foydalaniladi. SHu sabab, bu hollarda an`anaviy dars samaradorligi ancha past bo`lib,
o`quvchilar ta`lim jarayonining passiv ishtirokchilariga aylanib qoladilar.
An`anaviy dars o`tishda mashg`ulotning bosqichlarini quyidagicha rejalashtirish mumkin.
1. Kirish. O`tilgan materialni takrorlash; darsning maqsadini tushuntirish; yangi darsning
mavzusi va mashg`ulot rejasi bilan tanishtirish.
2. YAngi mavzuni yoritish. YAngi mavzuni kichik — kichik bo`lakchalarga bo`lib berish; rang
—barang misollarni imkoni boricha ko`rgazmali taqdim qilish; mavzudan chetlashmaslik;
materialning murakkab tomonlarini qayta tushuntirish; o`quvchilarning tushunganlik darajasini
tekshirib borish; teskari aloqani ta`minlash.
3. «Teta—poya» mashq. Biror misol (yoki masalani) o`quvchilar bilan qadamba — qadam hal
qilish va tahlil qilish:
4. Yo`naltirib turiluvchi mashq. O`quvchilar mashq (yoki masalani) mustaqil bajarishadi,
o`qituvchi esa ularni nazorat qilib, tuzatish kiritib boradi.
5. Mustaqil bajariladigan mashq. O`quvchilar mashqni mustaqil holda o`qituvchi yordamisiz
bajarishadi.
6. O`quvchilarning tushunganlik darajasini tekshirish. Nazorat savollari bilan murojaat etish va
mavzuni o`zlashtirish darajasini aniqlash.
7. YAkunlash. Dars mavzusining asosiy tushunchalarini va o`quv maqsadlarini jamlash.
Ko`rinib turibdiki, an`anaviy dars mashg`ulotida barcha dars bosqichlari qadamba-qadam
amalga oshiriladi va hech qanday g`ayrioddiylik mavjud emas. Bu o`quvchini darsga bo`lgan
ishtiyoqining sustligini va dars o`tishdagi bir xillikni ta`minlaydi. SHunday bo`lsada, an`anaviy
o`qitishda o`ziga xos ijobiy va salbiy xususiyatlar mavjuddir. Zero, an`anaviy ta`lim metodlari
quyidagi afzalliklarga ega:
Ma`lum ko`nikmalarga ega bo`lgan va aniq ma`lum tushunchalarni, fanni o`rganishda
foydali ekanligi. Bu an`anaviy ta`limda ilmiylik tamoyilining amal qilayotganligi va
o`quvchida tizimli bilimlarning hosil bo`layotganligidir.
O`qituvchi tomonidan o`qitish jarayonini va o`qitish muhitini yuqori darajada nazorat
qilinishi, ta`limning tarbiyaviy xarakterini ifodalaydi. Bunda talabalar sust ishtirok etsalar
ham, dars mashg`ulotida ular yuqori intizom na`munalari ko`rsatadilar.
Vaqtdan unumli foydalanish natijasida barcha mashg`ulot bosqichlarining to`liq amalga
oshishi va vaqt taqsimotining izchillik bilan namoyon bo`lishi kuzatiladi.
An`anaviy ta`lim metodlari bugungi kunda qator kamchiliklarga ham egaki, bu o`quv
jarayonida noan`anaviy ta`lim metodlarini qo`llash ehtiyojlarini paydo qiladi. Bu kamchiliklar
quyidagilardir.
O`quvchilar passiv ishtirokchi bo`lib qoladilar, dars mashg`uloti markazida hamda asosiy
boshqaruvchilik rolida o`qituvchining turganligi bunday passivlikka olib keladi.
O`qituvchining to`la nazorati barcha o`quvchilar uchun motivatsiyani vujudga
keltirmaydi. CHunki, o`quvchilar tomonidan amalga oshirilayotgan barcha xatti-
harakatlar qat`iy talab asosida sodir bo`ladi. Bu o`quvchida ijodiy tashabbusni
uyg`otmaydi.
O`quvchilar o`qituvchi bilan bevosita muloqotga kirisha olmaydilar. CHunki, har bir dars
bosqichi muayyan qoidalarga asoslanganligi va bu bosqichlar o`qituvchining ixtiyorida
sodir bo`layotganligi muloqotning har xil shakllarini namoyon bo`lishiga ehtiyoj
tug`dirmaydi.
Eslab qolish darajasi hamma o`quvchilarda bir —xil bo`lmaganligi sababli, sinf bo`yicha
o`zlashtirish darajasi past bo`lib qolishi mumkin. YA`ni, an`anaviy ta`limda
mashg`ulotga va bilish jarayoniga o`quvchilarni qiziqtiruvchi har xil uslublarni, xotirani
mustahkomlovchi o`yinli texnologiyalarni qo`llash imkoniyatlaridan foydalanilmasligi
mazkur oqibatlarni keltirib chiqaradi.
Mustaqil o`rganish va mustaqil qarorlar qabul qilish uchun sharoitlar yaratilmaydi.
Talabani ijodiy fikrlashga undovchi kuchning mavjud emasligi tabiiy ravishda yangi
g`oyalarni ishlab chiqish uchun sharoitlarni yuzaga keltirmaydi.
O`qitishning noan`anaviy modellarini shartli ravishda 3 ga ajratish mumkin.
Bu modellar asosan o`quvchi shaxsiga qaratilgan bo`lib, ularni boshqacha qilib markazda
o`quvchi turgan ta`lim modellari deb ham atashadi.
|
