Nochiziqli avtomatik boshqarish sistemalari
Nochiziqli sistemalarning hususiyatlari. Nochiziqli sistemalarning statik xarakteristikalari. Nochiziqli sistemalarda mavjud bo‘ladigan muvozanat holatlari.
Umumiy tushunchalar. Chiziqsiz bo'g'inlarning asosiy xususiyatlari
ABNda o'rganilgan chiziqli tizimlar aslida haqiqiy tizimlarni
chiziqlash natijasida olinadi, amaldagi tizimda har doim u yoki bu shaklda nochiziqli bog'liqliklar mavjud bo’ladi. Biroq, nochiziqli bog'lanishlar ta’siri tizimga sezilarli darajada bo’lganligi sababli bir yoki bir nechta bog'lanishlarni chiziqlantirishning iloji bo'lmaydigan yoki muhim istalgan xususiyatlarga ega bo'lish uchun tizimga maxsus nochziqli element kiritilgan bo’lishi mumkin.
Chiziqli bo'lmagan tizim bu chiziqli bo'lmagan differentsial yoki algebraik tenglamalar bilan tavsiflangan tizimdir. Odatda nochiziqli tizim bitta (kam hollarda ikki-uchta) chiziqli bo'lmagan bo’g’in, ya'ni nochiziqli differentsial tenglama bilan tavsiflangan bo’g’in mavjudligi sababli xosil bo’ladi
Nochiziqli bo’g’inlar quyidagilar:
rele xususiyatli bo’g’in (1.1-rasm);
bo’lakli-chiziqli xususiyatga ega bo'lgan bo’g’in (1.2-rasm);
ixtiyoriy ko’rinishdagi egrichiziqli xususiyatga ega bo'lgan bo’g’in (1.3-rasm);
tenglamaga kiritilgan o'zgaruvchilar ko’paytmasi yoki ularning hosilalari ko’paytmasi tufayli nochiziqli bo'lgan bo’g’in;
ishi mantiqiy operatsiyalarni bajarish bilan bog'liq bo'lgan bo’g’in
Keltirilgan xususiyatlardan ba'zilarini ko'rib chiqamiz.
Rele xususiyatlari:
a) ideal rele;
б) nosezgir zo’nali uch pozitsiyali rele; в) gisterezisli ikki pozitsiyali rele;
г) nosezgir zo’nali va gisterizisli uch pozitsiyali bo’g’in.
Rasm 1.1 Rele xususiyatlari
|
1.2-rasm. Bo’lakli-chiziqli xususiyatga ega bo'lgan bo’g’in
1.3-rasm. Ixtiyoriy korinishdagi egrichiziqli xususiyatga ega bo'lgan bo’g’in
Ixtiyoriy ko’rinishdagi egrichiziqli xususiyatlar:
a) to'yingan tizimlarning xarakteristikasi;
б) gisterezisli elektromagnit moslamalarning xarakteristikasi;
в) rektifikatorning xarakteristikasi
|
Bundan tashqari, nochiziqli statik xususiyatlarning boshqa turlari ham mavjud.
Rasmlarda ko'rib chiqilgan statik xususiyatlar tufayli yuzaga keladigan statikadagi
nochiziqliklardan tashqari, differentsial tenglamaning nochziqligi tufayli dinamikada ham nochziqliklar mavjud.
Chiziqli bo'lmagan tizimni tavsiflovchi differentsial tenglamalar to'plami odatda bir nechta chiziqli tenglamalarni va bitta (kamdan-kam hollarda ikki yoki uchta) chiziqli bo'lmagan tenglamani o'z ichiga oladi.