|
No`kis 2023 mazmuni
|
| bet | 29/55 | | Sana | 16.09.2024 | | Hajmi | 0,79 Mb. | | #271336 |
Bog'liq 3.Лекция умумий психологияKo`riw seziwleri- jaqtini ha`m ren`li seziwler- adamnin` sirtqi du`n`yani bilip aliwinda jetekshi rol`di atqaradi.
Esitiw seziwleri- ses dereginen jan-jaqqa tarap ketetug`in hawa, bo`lekshelerinin` uzin boyinsha o`zgerip turiwi esitiw analizatorinin` qozdiriwshisi boladi.
Da`m seziwleri- tu`kirikti yamasa suwda erigen zatlardin` da`m retseptorlarinan ta`sir jasawdan kelip shig`adi.
Iyis seziwler- murin boslig`inda ornalasqan iyisshil kletkalar iyis seziw organlari boladi.
Teri seziwleri- eki tu`rin- taktillik (bir na`rsenin tiygenin seziw) ha`m temperaturaliq (issinin` ha`m suwiqti seziw) seziwler dep ayirip shig`adi.
Organikaliq seziwler- ashliqti, sho`ldi, toqliqti, ju`rek ayniwdi, buwliqqanliqti h.t.b. seziw jatadi.
Ten`be-ten`likti seziwler. Bastin` ha`reketi ha`m jag`dayi tuwrali xabar berip turatug`in ishki qulaqtin` vestibulyarliq apparati ten`be ten`likti seziw organi boladi.
Ha`reket etiwdi seziwler- bul dene bo`leklerinin` ha`reketin ha`m jag`dayin seziw boladi.
Tiyip seziwler- zatlarda quramalap ko`rgen, yag`niy olarg`a ha`reket etip turg`an qoldi tiygizgen waqitta teri ha`m ha`reket etiwshi seziwlerdin` jiyintig`inan birigiwinen ibarat boladi.
Awiriwdi seziwler-ha`rqiyli (terinin` u`stin`gi betinde ha`m ishki organlarda ja`ne bulshiq etlerde ornalasqan arnawla retseptorlari G`awiriw noqatlariG` bar) ta`biyatqa iye boladi.
Seziwlerdin` uliwma nizamliqlari.
Qozdiriwshinin` en` da`slep biliner-bilinbes seziwdi payda etetug`in en` kishi mug`darin seziwdin` absolyut bosag`asi dep ataydi. Analizatordin` ta`sirlengishligin, onin` ha`lsiz qozdiriwshilardi an`g`ariw uqibin bahalaw za`ru`rligi jiyi-jiyi payda boladi. Bunin` ushin usi analizatordin` absolyut ta`sirlengishligi degen tu`sinikten paydalaniladi. Analizatordi bayqay alatug`in qozdiriwshilar qanshama ha`lsiz bolg`an sayin olar sonshama ta`sirlengish bola beredi. Basqasha etip aytqanda seziw absolyut bosag`asi qanshama pa`s bolg`an sayin, analizatordin` absolyut ta`sirlengishligi ta`biyiy tu`rde sonshama joqari bola beredi.
Adam seziwdin` biliner bilinbes o`zgeriwin bayqawi ushin qozdiriwshinin` ku`shi qanshama bo`lekke artiwi tiyis ekenligin ko`rsetetug`in belgili da`rejedegi mug`dardi ayirmashiliq bosag`asi dep ataydi.
Analizatorlardin` ta`sirlengishliginin` olardin` ha`reket etiwshi qozdiriwshilarg`a iykemlesiwinin` ta`siriyri astinda o`zgeriwin adaptatsiya yamasa iykemlesiw dep ataladi.
QABIL ETIW. Sirtqi qubilislar bizin` organimizg`a ta`sir ete otirip, seziw tu`rinde sub`ektiv effekt payda etedi. Seziw uqibi biz ha`m basqa barliq tiri jang`a tuwilg`annan berilgen. Du`n`yani obrazlar tu`rinde qabil etiw uqibi tek adam ha`m joqari haywanlarg`a ta`n, bul olarda turmisliq ta`jiriybede qa`liplesedi ha`m jetilisedi.
Adamnin` analizatorlarina ta`sir jasaytug`in zatlardin` ha`m qubilislardin` miy qabig`inda sa`wleleniwin qabil etiw dep ataladi. Seziw protsesinen ayirmashiliq adam qabil etken waqitta zatlardin` ha`m qubilislardin` ayirim qa`siyetlerin emes, al do`gerek a`tiraptag`i du`n`yanin` zatlarin ha`m qubilislarin bir pu`tin halinda bilip alatug`ininda boladi. Ma`selen, biz qara ren`degi, qattiliqtin` ha`m tuwri mu`yeshliktin` jiyindisin emes, al klass doskasin qabil etemiz. Biz qabil ete otirip, sezimler toparin ayirip shig`arip ha`m olardi bir pu`tin obrazg`a biriktirip qoymastan, al usi obrazin tu`sinip alamiz, oni tu`sinemiz, bunin` ushin o`zimizdin` etkendegi ta`jriybemizdi qollanamiz.
Qabil etiwdin` tiykarin nervlik baylanislardin` quramali sistemasi quraydi. Da`slep biytanis zatti qabil ete otirip (ma`selen, limondi) bala onin` do`n`gelek formasin ha`m sari ren`in (ko`riw analizatori arqali), onin` o`zine ta`n xosh iyisti seziw analizatori arqali, jumsaq, gedir-budir u`stin`gi betin (teri ha`m ha`reket etiwshi analizatorlar arqali), onin` tu`rshik da`min (da`m seziw analizatori arqali) sezedi. Solay etip, zat usi jag`dayda limon, quramali, kompleks tu`rdegi qozdiriwshi boladi. Basqasha etip aytqanda, qabil etiwdin` tiykarin analizatorlar araliq baylanislar dep atalatug`in baylanislar, ha`rqiyli analizatorlar arasindag`i baylanislar quraydi.
|
| |
