|
Tema. Seziw ha`m qabil etiw
|
| bet | 28/55 | | Sana | 16.09.2024 | | Hajmi | 0,79 Mb. | | #271336 |
Bog'liq 3.Лекция умумий психологияTema. Seziw ha`m qabil etiw.
Joba:
1. Seziw haqqinda tu`sinik.
2. Seziwlerdin` klassifikatsiyasi.
3. Seziwnin` nizamliliqlari.
4. Qabil etiw haqqinda tu`sinik.
5. Qabil etiwdin` tu`rleri ha`m qa`siyetleri.
T.T: Seziw, ko`riw seziwleri, esitiw seziwleri, da`m seziwleri, Tiyip seziwler, Ten`be-ten`likti seziwler, Awiriwdi seziwler, absolyut bosag`a, qabil etiw ob`ekti, - ob`ektivatsiya fon.
Seziw barliq psixikaliq qubilislardin` ishinde en` a`piwayisi esaplanadi. Ol adam basinda sub`ektiv bolg`an yamasa erksiz, biraq ta`sir etiwshi onin` is-ha`reketine o`nim qayta islew, orayliq nerv sistemasi a`hmiyetli qozdiriwshi, ishki yamasa sirtqi ortaliqta payda boliwshi. Nerv sistemasina iye barliq tiri ja`nlikler seziw uqibina iye. Sanali seziwlerge keletug`in bolsaq ol tek bas miyi ha`m bas miyi qabig`ina iye tiri janlarda g`ana bar. Misali adam uyqida, narkozda, sananin` nawqasli buziliwlarinda ol du`n`yani sanali qabillaw mu`mkinshiligine iye bolmaydi.
Seziw o`z sapasi ha`m ko`p qiylilig`inda qorshag`an ortaliqtin` qa`siyetlerin adam ushin a`hmiyetli ha`r qiylilig`in sa`wlelendiredi. Seziw organlari yamasa adam analizatorlari tuwilg`annan baslap stimul-qozdiriwshi (fizikaliq, ximiyaliq, mexanikaliq ha`m basqa ta`sirler) formasindag`i energiyanin` ha`r qiyli tu`rlerin qabillaw ha`m qayta islewge maslasqan.
Miyde do`gerek a`tiraptag`i du`n`yanin` sa`wleleniwi qalayinsha ju`z beredi. Miy mudami o`zin qorshap turg`an du`n`yada ha`m organizmnin` o`zinde ne bolip atirg`ani tuwrali signallardi, do`gerek-a`tiraptag`i ortaliqtin` zatlari menen qubilislari tuwrali mag`liwmatlardi alip turadi. Do`gerek a`tiraptag`i du`n`yanin` zatlari menen qubilislari ha`rqiyli qa`siyetlerin sapalari menen ajiralip turadi ha`m miy usi zatlardi ha`m qubilislardi olardin` qa`siyetlerin ja`ne sapalarin sa`wlelendirmesten turip sa`wlelendire almaydi. Seziw en` a`piwayi bilip aliw psixikaliq protsessi boladi.
Seziw- bul do`gerek a`tiraptag`i du`n`nin` zatlarinin` ha`m qubilislarinin` usi payitta adamnin` miyine ta`sir jasap turg`an ayirim qa`siyetlerinin` miy qabig`inda sa`wleleniwi boladi.
Miy informatsiyani sirtqi du`n`yadan, organiznin` o`zinen de alip turg`anliqtan, analizatorlar sirtqi ha`m ishki boladi. Sirtqi analizatorlarda retseptorlar denenin` u`stin`gi betine shig`arilg`an boladi. Ishki analizatorlar ishki organlarda ha`m tkanlarda ornalasqan retseptorlarina iye boladi.
Seziwdin` tu`rleri.
Ba`rinen de burin sirtqi du`n`yadag`i zatlardin` ha`m qubilislardin` qa`siyetlerinin` sa`wleleniwi bolatug`in seziwlerdin` bes tu`rden ibarat toparin- ko`riw, esitiw, da`m, iyis seziw ha`m teri seziwlerden ayirip shig`ariwi lazim. Ekinshi topardi seziwlerdin` organikaliq, ten`be-ten`lik seziwler, ha`reketke keltiriwshi seziwler dep atalatug`in, organizmnin` jag`dayin sa`wlelendiretug`in u`sh tu`ri quraydi. U`shinshi topardi seziwlerdin` eki tiygizip seziw ha`m awiriwdi seziw tu`rleri quraydi, olar ya birneshe seziwlerdin` jiyintig`inan (tiygizip seziw) ya ha`rqiyli tu`rde ju`zege kelgen (awiriwdi seziwler) seziwlerden ibarat boladi. Ishki organlardan tu`setug`in signallar a`dette onsha bilinbeydi, awiriw seziminen basqasi ko`binese an`lanbaydi, biraq orayliq nerv sistemasi ta`repinen qabillanadi ha`m qayta islenedi. Bunday sezimler interotseptiv dep ataladi. Ishki organlardan mag`liwmatlar, og`an ishki ortaliq jag`dayi, yag`niy onda biologiyaliq paydali yamasa ziyanli zatlardin` bar yamasa joq ekenligi, dene temperaturasi, onda bar suyiqliqtin` ximiyaliq qurami, basi ha`m t.b. haqqinda xabarlay otirip, tinimsiz tu`rde miyge kelip tu`sedi. Adamda sonday-aq, waqit, tezletiw, vibratsiya, belgili bir turmisliq a`hmiyetke iye siyrek gezlesetug`in qubilislar haqqinda mag`liwmatlardi qamtiytug`in seziwdin` bir-neshe spetsifikaliq tu`rleri bar. Zamanago`y mag`liwmatlarg`a qarag`anda adamnin` miyi og`an tu`sip turg`an mag`liwmatlar ta`sirinde tinimsiz jetilisip turatug`in genotipik sha`rtlesken ha`m bir o`mirge aling`an (jetisken) programma boyinsha islewshi quramali, o`zi oqitatug`in esaplaw ha`m sonin` menen bir waqitta sa`ykes mashina bolip sanaladi. Bul mag`liwmatti qayta isley otirip adamnin` miyi sheshim qabillaydi, buyriq (komanda) beredi ha`m olardin` orinlaniwin qadag`alaydi.
|
| |
