|
No`kis 2023 mazmuni
|
| bet | 32/55 | | Sana | 16.09.2024 | | Hajmi | 0,79 Mb. | | #271336 |
Bog'liq 3.Лекция умумий психологияEste saqlaw ha`m umitiw. Este saqlaw bul yadlap alg`an na`rseni yadta tutiw, yag`niy miydegi izlerdi ha`m baylanislardi saqlaw boladi. Umitiw- yadtan joq boliw, shig`iw, yag`niy izlerdin` gu`n`girtlenip ketiw, saplasiw, o`shiw, baylanislardin` irkiliw protsessi boladi. Xarakteri jag`inan bir-birine qarama qarsi usi eki protses tu`p ma`nisi jag`inan bir protsesstin` ha`r qiyli sipatlamasi boladi. Biz materialdi este tutiw tuwrali ol umtilmag`an waqitta so`z etemiz, al umitiw bul materialdi este jaman tutiw boladi. Sonliqtanda este saqlaw bul umitiwg`a qarsi gu`res ju`rgiziwden basqa na`rse emes.
Taniw ha`m eske tu`siriw. Eske tu`siriw -sanada yad eleslerinin`, burin ug`ing`an pikirlerdin` payda boliwi, yad bolip ketken is-ha`reketlerdin` a`melge asiriliwi boladi, onin` tiykarin izlerdin` janlaniwi, olarda qozdiriwshiliqtin` payda boliwi quraydi. Taniw ta`kirar qabil etken waqitta tanisliq seziminin` payda boliwi. Eske tu`siriw qatan` oylaw menen baylanisqan ha`m jigerlilik jag`dayinan belgili bir ku`sh jumsawdi talap etetug`in en` aktiv tu`rdegi eske tu`siriw boladi.
Adamnin` yadinin` (este saqlawinin`) tu`rlerinin` klassifikatsiyasi ushin birneshe tiykarlar bar. Olardin` biri- materialdi saqlaw, waqti boyinsha este saqlawdin` bo`liniwi, ekinshisi- materialdin` analizatorg`a este saqlaw, saqlaw ha`m a`melge asiriw protsessi. Birinshi jag`dayda sol waqittag`i, qisqa waqitliq, operativ, uzaq waqitliq ha`m genetikaliq este saqlawdi ko`rsetedi. Ekinshi jag`dayda ha`reket, ko`riw, esitiw, iyis seziw, seziw, emotsional ha`m este saqlawdin` basqa tu`rleri haqqinda so`z baradi. Ko`rip shig`ip este saqlawdin` atap o`tken tu`rlerinin` tiykarg`ilarina qisqasha aniqlama beremiz.
Qisqa waqit este saqlaw- mag`liwmatlardi qisqa waqit aralig`inda saqlaw usili esaplanadi. Mnemikaliq izlerdin` saqlaniwi bunda bir neshe on sekundttan artiq bolmaydi. Qisqa waqit este saqlawda toliq emes, al qabillang`annin` tek uliwmalasqan obrazi, onin` en` ko`birek elementleri saqlanadi. Bul este saqlaw sanali tu`rde aldin- ala este saqlaw maqsetisiz, biraq materialdi keyin ala ko`z aldina keltiriw maqseti menen jumis isleydi.
Qisqa waqitli este saqlaw adamnin` aktual dep ataliwshi sanasi menen baylanisli.
Operativ este saqlaw dep, mag`liwmatti bir neshe sekundttan bir neshe ku`nge shekemgi diapazonda, aldin ala berilgen, belgili bir mu`ddet dawaminda saqlawg`a mo`lsherlengen este saqlawdi aytadi. Bul este saqlawdin` mag`liwmatin saqlaw mu`ddeti adam aldinda turg`an ma`sele menen aniqlanadi ha`m usi ma`seleni sheshiwge arnalg`an. Bunnan son` mag`liwmat operativ este saqlawdan o`ship ketiwi mu`mkin. Este saqlawdin` bul tu`ri o`z qa`siyetleri ha`m mag`liwmatti saqlaw dawamlilig`i boyinsha qisqa waqitli ha`m uzaq waqitlinin` arasindag`i jag`daydi iyeleydi.
Uzaq waqitliq- bul mag`liwmatti derlik sheklenbegen mu`ddetke saqlawg`a uqipli este saqlaw. Uzaq waqitliq este saqlaw saqlag`ishina tu`sken mag`liwmat, ko`p ma`rte jog`altiwlarsiz ko`z aldina keltiriledi. Sonday-aq, bul mag`liwmatlardi ko`p ma`rte ha`m sistemali ko`z aldina keltiriw onin` uzaq waqitliq este saqlawda izin bekkemleydi. Keyingisi adamnin` qashanlardur yadlag`anin qa`legen waqitta esine tu`siriw uqibin beredi. Uzaq waqitliq este saqlawdan paydalang`anda eske tu`siriw ushin oylaw ha`m erk ku`shi kerek, sonliqtan da, onin` praktikada ha`reket etiwi a`dette usi eki protsess penen baylanisli.
Genetikaliq este saqlawda mag`liwmat genotipte saqlanadi, miyras bolip o`tedi ha`m ko`z aldina keltiriledi. Bunday este saqlawda mag`liwmatti este saqlawdin` tiykarg`i biologiyaliq mexanizmi mutatsiyalar ha`m usinin` menen baylanisli genliq du`zilistin` o`zgeriwi esaplanadi. Adamda genetikaliq este saqlaw-biz u`yreniw ha`m ta`rbiyalaw arqali ta`sir ko`rsete almaytug`in birden-bir este saqlaw.
Ko`riw este saqlawi- ko`riw obrazlarin saqlaw ha`m ko`z aldina keltiriw menen baylanisli. Ol qa`legen ka`sip iyeleri, a`sirese injener ha`m su`wretshiler ushin a`hmiyetli. Esitiw arqali este saqlaw- bul ha`r qiyli misali muzikali, so`ylew seslerin jaqsi este saqlaw ha`m da`l aniq ko`z aldina keltiriw. Ol filologlarg`a, shet tillerin u`yreniwshilerge, akustik ha`m muzikantlarg`a kerek. So`ylew este saqlawinin` ayriqsha tu`rin so`z, oy ha`m logika menen tig`iz baylanisli bolg`an so`zlik-logikaliqti quraydi. Este saqlawdin` bul tu`ri sonin` menen xarakterlenedi, bunda og`an iye adam waqiyalar ma`nisin, pikir aytiw yamasa qanday-da bir tastiyiqlawdin` logikasin, oqip atirg`an teksttin` ma`nisin h.t.b. tez ha`m aniq este saqlap qaladi. Bul ma`nisti ol o`z so`zi menen, biraq da`l aniq aytip bere aladi. Este saqlawdin` bul tu`rine ilimpazlar, ta`jiriybeli lektorlar joqari oqiw orinlari ha`m mektep mug`allimleri iye.
Ha`reket este saqlawi este saqlaw ha`m saqlawdi, al kerek bolg`anda ha`r qiyli quramali ha`reketlerdi da`l aniq eleslete aliwdi quraydi. Ol ha`reket, a`sirese miynet ha`m sport ko`nlikpeleri ha`m uqiplarin qa`liplestiriwde qatnasadi.
Adamnin` qol ha`reketin jetilistiriw este saqlawdin` usi tu`ri menen tikkeley baylanisli.
Emotsional este saqlaw- bul bastan keshirgenlerdi este saqlaw. Ol este saqlawdin` barliq tu`rlerinin` jumisinda, biraq a`sirese adamlar arasindag`i qatnasta ko`rinedi. Materialdi bekkem yadta saqlawda emotsional este saqlawg`a tikkeley tiykarlang`an, adamda emotsional uwayim (bastan keshiriw) payda etken na`rse qiyinshiliqsiz uzaq waqitqa este qaladi.
Iyis, da`m ha`m este saqlawdin` basqa tu`rleri adam turmisinda ayiriqsha rol` atqarmaydi ha`m joqarida atap o`tken este saqlawlarg`a salistirg`anda olardin` mu`mkinshilikleri sheklengen.
Materialdi este saqlaw ha`m ko`z aldina keltiriw protsessinde erktin` qatnasi xarakteri boyinsha este saqlawdi erksiz ha`m erkli dep ekige bo`ledi. Birinshi jag`dayda avtomat ta`rizde ju`z beretug`in este saqlaw ha`m ko`z aldina keltiriwdi na`zerde tutadi. Ekinshi jag`dayda bolsa bunday ma`sele a`lbette bar, al este saqlaw ha`m ko`z aldina keltiriw protsessinin` o`zi erklik ku`shti talap etedi.
Qiyal. Qiyal- basqa psixikaliq protsesslerden bo`lek turatug`in ha`m sonin` menen birge qabillaw, oylaw ha`m este saqlap qaliw arasindag`i araliq jag`daydi iyeleytug`in, adam psixikasinin` ayriqsha formasi. Psixikaliq protsesstin` bul formasinin` spetsifikasi sonnan ibarat, qiyal barliq psixikaliq protsessler ha`m jag`daylar ishinde en` G`psixikaliqG` bolip, tek adam ushin xarakterli ha`m tan` qalarliq usil menen adam organizminin` is-ha`reketi menen baylanisli.
Bul fenomennin` sirlilig`ina keletug`in bolsaq, usi ku`nge shekem qiyal mexanizmi, sonnan onin` anatomiya-fiziologiyaliq tiykari haqqinda hesh na`rse ma`lim emes. Adam miyinin` qaysi jerinde qiyal sheklenedi. Bizlerge belgili qaysi nerv organikaliq struktura menen baylanisli. Bul a`hmiyetli sorawlarg`a biz konkret hesh na`rse ayta almaymiz.
Qiyal ja`rdeminde adam do`retedi, o`z is-ha`reketin jobalastiradi ha`m oni basqaradi. Adamnin` derlik barliq materialliq ha`m ruwxiy ma`deniyati adamnin` qiyali ha`m do`retiwshiligi o`nimi esaplanadi. Qiyal adamg`a jag`dayda bag`darlaniw ha`m praktikaliq ha`reketlerdin` tikkeley bolmag`an aralasiwisiz ma`selelerdi sheshiw mu`mkinshiligin beretug`in ko`rgizbeli-obrazli oylawdin` tiykari esaplanadi. Ol turmistin` praktikaliq ha`reket ya mu`mkin bolmag`anda yamasa qiyin bolg`anda, yaki uliwma maqsetke muwapiq bolmag`an jag`daylarda ja`rdem beredi.
Qiyaldin` qabillawdan ayirmashilig`i sonnan ibarat, onin` obrazlari barliq waqitta da haqiyqatliqqa tuwri kelmeydi, onda fantaziya, oylap tabiw elementleri bar. Eger qiyal sanag`a hesh biri yamasa haqiyqatliqqa tuwri kelmeytug`in kartinalardi salsa ol fantaziya dep ataladi. Eger, sonin` menen birge, qiyal keleshekke bag`darlansa-ol arziw yamasa a`rman dep ataladi. Jan`adan elesletiwshi qiyal etiw- bul adam ushin jan`a bolg`an ob`ektlerdi olardin` su`wretleniwine, sizilmasina, sxemasina qaray ko`z aldina keltiriw boladi.
|
| |
