7. MAVZU. QON KETİSh VA YuMShOQ TUQİMALARNİNG ShİKASTLANİShİ .
Reja:
1) Qon ketish turlari haqida malumot
2) wtkir qon ketganda shoshilinch yordam kwrsatish.
3) Qon guruhlarini aniqlash.
4) Bemorlarni qon quyishga tayorlash va uning asoratlari.
5) Yumshoq twqimalarning shikastlanishi
Qon ketish qon tomirlari devortininig shikastlanishi, biror kasallik natijasida emirilishi yoki uning wtkaszuvchanligi oshib ketishi sababli kelib chiqadi.
Shikastlangan tomirning xususiyati va turiga qarab qon oqishininig qwyidagi turlari farq qilinadi.
1. Arterial qon ketishi- qon ketishninig eng havfli turi bwlib bu arterial qon tomirlari shikastlanganida yuqori bosim ostida pulssimon qizil alvon rangli qon otilib chiqishi bilan xarakterlanadi.. Bunda bemorda qisqa muddat ichida kwp miqdorda yo`qotilganligi uchun kamqonlik kelib chiqadi.
2 Venoz qon ketishi- bu vena qon tomiri jarohatlanganda yuzaga chiqadi.Bunda qon bir tekisda , birmuncha sekin oqadi va uning rangi twq qizil bwladi. Bunda markaziy qon tomitrinnig jarohatga yaqin joyini bosganda qon oqishi tuxtaydi.
3. Kappilyar qon ketishi - bu kappilyaralr jarohatlanishidan yuzaga kelib , jarohatning yuzaki qonashi bilan farqlanadi. Qon kurinishi jihatidan arterial va venoz qon orasidagi wrtacha wrinni egallaydi. Odatda kappolyardan qon ketishi uz-uzidan tuxtashga moyil buladi.
4. parenximatoz qon ketishi- bunday qon ketishi ichki a`zolar – jigar, taloq, upka, buyrakalrning hamma tomirlari shikastlanganda kuzatiladi. Bunday qon ketishi g`oyat havfli hisoblanib, bunda qon ketishi tomirlar devorining parenxiamtoz a`zo stromasi tomonidan tutib turilishi, a`zoda antikogulyant moddalar tufayli tromb hosil bwlmasligidan uz- uzidan tuxtamaydi.
Qon ketishi birlamchi va ikkilamchi(operatsiyadan keyin) shuningdek tashqi, ichki (biror yopiq bwshliqqa) bwlishi mumkin. qon oqishining keyingi turi jigar, taloq , upka va buyrak kabi a`zolar shikastlanganda kupincha kuzatiladi.
wtkir qon ketishi klinikasi.
Bunda teri va shilliq pardalarninig birdaniga oqarib ketishi bilan xarakterlanadi. Bemorning yuzi sulib, kuzi kirtayadi, arterial va venoz qon bosimi pasayadi, puls tezlashib , tuliqligi sust va ipsimon bwladi, nafas tezlashadi , bosh aylanadi, a`zoyi badani bushashadi, tashnalik , kuz oldining qoromg`ilashuvi, kungil aynishi, ba`zan qusish kuzatiladi.
Qon yo`qotishda ulim og`ir kislorod etishmovchiligi natijasida nafas markazininig falajlanishi va yurak faoliyatining tuxtashi natijasida ruy beradi. Chaqaloqlar va keksalarda oz miqdorda qon ketishi juda asoratlarga , xatto ulimda olib kelishi mumkin.
Qon ketishini tuxtatish turlari.
Yordam berish sharoitlari va tibbiyot xodimininig malakasiga kura qon oqishini tuxtatish vaqtinchalik yoki uzil- kesil bulishi mumkin.
Qon oqishini vaqtincha tuxtatish usullari.
- Bosib turuvchi bwglam- qwl oyoqni immobilizatsiya qilib bva balandga kutarib , bosib turuvchi bog`lab quyiladi. Bunda jaroxatga doza bir necha qavat steril quyiladi va uninig ustidan maxkam bintlanadi yoki jgut quyiladi.
- Qulni bug`imidan bukish - taqim, elka, son arteriyalari jarohatlanganida yuz beradigan qon oqishi ba`zan oyoq- qulni maksimal bukish yoki bwglam tortib quyish yo`li bilan tuxtatiladi.
- Jarohatda tomirni bosib turish - qwlga steril qwlqop kiyiladi va jarohat spirt yoki yod bilan artiladi. Kursatkich barmoq jarohatga kiritiladi va sizib chiqayotgan qon tomirini bosib qon ketishi tuxtatiladi.
- Jarohatni tarang tamponlash- buininig uchun tampon olinib, uni kornsang bilan birin- ketin va tarang qilib tuldirish orqali qon tuxtatiladi. Odatda bu usul burun jarohatlarida kuzatiladi.
- Qonab turgan tomirga qisqich qwyish – oyoq, qwl, chanoq , qorin bwshlig`ida chuqur joylashgan tomirlardan oqayotgan qonni tuxtatish uchun qwllaniladi. Bunda jarohat orqali qisqich yoki kornsang kiritilib, qonayotgan qon tomirini qisib qon tuxtatiladi.
- Tomir bwylab bosib turish – bu usulda ayrim yirik arteriyalardan oqayotgan qonni tuxtatish tomirni usha yirik arteriyalardan oqayotgan qonni tuxtatish tomirni usha tomir yaqinida joylashgan suyakka bosish yo`li bilan amalga oshiriladi: umrov osti arteriyasini umrov suyagi ostida joylashgan nuqtadagi 1 qovurg`aga bosiladi. Uyqu arteriyasi barmoq bilan 6- buyin umurtqasininig kundalang usimtasiga , Son arteriyasi Pupart boylamidan pastroqqa kov suyagininig gorizontal suyagining tarmog`iga tarmog`iga bosiladi.
jgut bog`lash - bu arterial qon ketishi ni tuxtatishda asosiy usul xisoblanadi. Arterial qon ketishida jgut jarohatga nisbatan markaziy tomonga qwyiladi. Jgut solishdan oldin jgut solinadigan terini qisib qwymaslik uchun oyoq yoki qwlga sochiq yoki bint uraladi. Jgutni chwzib o yoq atrofidan aylantiriladi ,jgut uchlari maxkamlanadi va jgut solingan vaqt yozilgan qog`oz qistiriladi.
Jgut tug`ri solinganida oyoqninig jgutdan chetrog`idagi qismi oqaradi, jgutdan
pastda puls yuqoladi qon oqishi tuxtaydi . Arteriyaga quyilgan jgut kwpi bilan 1.5-2 soat qoldirilishi mumkin.
Maxsus jgut bwlmaganda tasma, rumolcha , tizimcha kabilar ishlatiladi. Yasama jgutninig bosish kuchuini oshirish uchun unga ytayoqcha suqiladi va burash yuli bilan qon oqishi uzil- kesil tuxtatiladi..
Venoz qon oqishida venoz jgut deb ataladigan jgut ishlatiladi.
Uni shikastlangan joydan pastroqqa chamasi 6 soat muddatga solinadi va u qattiq tortilmaydi.
Bunda oyoq yoki qwl kwkaradi, arteriyada puls sa qlanib qoladi , qon oqishi tuxtaydi.
Qon oqishini uzil- kesil tuxtatish.
Mexanik usullar : Jarohatdagi tomirni bwglash bunda qonagan tomir istalgan chok materiali (ipak, lavsan, ketgut)\bilan bog`-di.
- Tomir bwylab bwglash jarohat qattiq infeksiyada, jarohatdagi tomirni topish qiyin bulganda qullaniladi.
-0 tomirlarga chok solish - maxsus chok materiali bilan travmatik ignalar yordamida tomirlarga mexanik chok solinadi.
Fizikaviy usullar: - Sovuqni maxalliy quyish- bunda muz solingan rezina yoki polietilen xaltachalar ishlatiladi.
- Elektr koagulyatsiya- maxsus koagulyator yordamida operatsiya vaqtida mayda tomirlardan qon ketishida qullaniladi.
-İssiq fizilogik eritmani qullash- 60-80 %gacha qizdirilgan eritmaga xullangan salfetka qonayotgan soxaga bir necha minutga quyiladi.
Kimyoviy usullar :- Tomirlarni toraytiradigan preparatlar 0.1 % li adrenalin preparati maxalliy yoki parenteral ish-di.
-Qonning ivish xususiyatini oshiradigan preparatlar- vodorod peroksid, kalsiy xlorid, aminokapron kislotasi va vikasol ish-di.
Biologik usullar: - Gemostatik vositalarni ot zardobi,gemostatik bulut , fabrin pardasi kabilardan foydalaniladi.
-Gemostatik vositalarni venaga qwllash – qon , plazma, gemofobin, antigemofil globulin va antimofil plazma, fibrinogen va boshqalardan kichik dozalarda bwlib- bwlib quyiladi.
QON GRUPPASİNİ ANİQLASh
Odamda qonnning 4 guruhi uchraydi:
- Birinchi guruh-0(1)
eretrotsitlarda aglyutinogenlar yo`q (0
zardobda esa 2 ta aglyutenin alfa va betta bor.
- İkkinchi guruh - A (11) eretrotsitlarda agglyutinogen (A) zardobda esa agglyutin beta bor.
-Uchinchi guruh – B (111) eretrotsitlarda agglyutinogen B, zardobda esa agglyutinin alfa bor.
- Twrtinchi guruh – AB (iy) eritrotsitlarda ikkala aglyutinogen A va B bor biroq zardobda agglyutininlar bwlmaydi.
Qon guruhini standart zardoblar bilan aniqlash.
Bu usul bwyicha qon guruhini aniqlash uchun aniqlanadigan qon guruhlari avvaldan ma`lum zardob bilan aralashtiriladi va aglyutinatsiya bor - yuqligiga qarab qon guruhi twg`risida xulosa chiqariladi. Aniqlash uchun 3 guruh oldindan tayorlangan qon
o (I),A(II),B(III) standart zardobininig xar bir guruh uchun 2 ta xar xil guruh seriyalari qullaniladi. Buyum oynasi yoki chinni tarelkaga xar bir seriyadan bir juftdan ikki (seriyadan) tomchidan standart zardob tomiziladi. Zardoblar alohida pipetkalar orqali olinadi.
tekshiriladigan bemorninig barmog`i spirt bialn artilib, unga maxsus skarifator bilan igna sanchiladi va 6 tomchidan qon olinib, standart zardoblar bilan alohida shisha tayoqchalar yordamida aralashtiriladi.5 minutdan swng soxta aglyutinatsiya
reaksiyasini aniqlash uchun zardobga bir tomchdan fiz. eritma qwshialdi.
Agar natijada:
a) uchala aralashtirlgan tomchilarda aglyutinatsiya rwy bermasa, bu tekshirilayotgan qon O(I), b) O(I) va B(III) zardobalr bilan aglyutinatsiya rwy bersa qon guruhi A(II) bwladi.
b (I) hamdaA (II) zardobi bilan aglyutinatsiya rwy bersa, B (III) qon guruhi bwladi. G) Uchala aralashtirilgan z ardobgda aglyutinatsiya reaksiyasi bwlsa, AB(IV ) guruhi bwladi.
Xato qilmaslik uchun guruhi 2 seriyadagi standart zardob bilan aniqlanadi.
Agar uchala zardob bilan aglyutinatsiya rwy bersa AB (IV) qon guruhini AB (IV) qon guruhi zardobi bilan qwshimcha aniqlash wtkazish zarur\ bwladi
| 