107
maqullaw,
biykarlaw, salıstırıw, modal, buyrıq janapay. Emocional janapaylar.
Forma jasawshı janapaylar. Janapaylardıń orfografiyası.
Modal sózler. Modal mánileriniń ańlatılıw usılları. Ózgeshelikleri. Mánisine
qaray túrleri: jekke mánili, komponentlik modal sózler. Qurılısına qaray túrleri.
Sintaksislik ózgesheligi. Modal sóz hám kiris sóz túsinikleri
Tańlaq. Mánisi boyınsha túrleri: emocional,
imperativ, etiketlik tańlaq.
Qurılısı boyınsha túrleri. Sintaksislik xızmetleri.
Eliklewish. Mánisi boyınsha túrleri: seske hám kóriniske eliklewishler.
Fonetikalıq ózgesheligi. Grammatikalıq ózgesheligi. Qurılısına qaray túrleri: dara,
jup, tákirar.
Sintaksis haqqında túsinik. Sóz dizbegi hám gáp. Sózlerdiń óz-ara sintaksislik
baylanısları. Sintaksislik baylanıstıń túrleri. Jay gáp. Mazmunı hám dúzilisi
boyınsha túrleri. Qospa gáp. Baǵınıńqılı hám dizbekli qospa gápler.
Sintaksistiń tiykarı – gáp haqqındaǵı ilim. Sintaksis grammatikanıń sózler
hám gáplerdiń wóz-ara baylanısın, gáp aǵzaları, gáp hám sóylewdiń kólemli birligi
bolǵan tekstti úyreniwshi bir bólegi. Tekst óz quramında bólim, abzac – grafikalıq
bóleklerden quralıwı, ayırım óz temalarǵa iye bolıwı, sóylewdiń tekst kórinisinde
payda bolıwı. Teksttiń túrleri: mikrotekst hám makrotekst.
Sintaksis tildiń morfologiya, leksikologiya hám fonetika bólimleri
menen
baylanıslıǵı.
Sintaksistiń tiykarǵı birligi – gáp, sóz dizbekleri – gáptiń quramına kiretuǵın
járdemshi birlik. Gáptiń sintaksiklik birlikleri. Gápte sózlerdi biriktiriw wazıypasın
worınlawshı qurallar: sóz formaları (sintaksislik affiksler), kómekshi sózler
(sintaksislik – leksikalıq qurallar), orın tártibi hám intonaciya.
Sintaksislik baylanıstıń túrleri: predikativlik baylanıs hám predikativlik emes
baylanıs. Predikativlik baylanıs gápti, predikativlik emes baylanıs sóz dizbegin
payda etedi.
Sintaksislik qatnaslar. Sózlerdiń atributivlik, obiektlik hám relyativlik
qatnasları bolıp, sóz dizbeklerin payda etedi. Predikativlik qatnaslardıń gápti payda
yetiwi.
Gpammatikalıq qurallar. Betlik, kóplik, tartım, seplik qosımtaları, kómekshi
sózler, intonaciya, sózlerdiń orın tártibi.
Tiykarǵı sintaksislik birlikler. Sóz dizbegi, jay gáp, qospa gáp hám tekst. Bul
sintaksislik birlikler wózine tán grammatikalıq wózgesheliklerge iye.
Sóz dizbegi - eki yamasa bip neshe mánili sózlerdiń grammatıkalıq
baylanısınan dúziletuǵın
sintaksislik birlik, predikativlikke iye emes,
pikir
tıyanaqlılıǵın bildire almaydı.
Jay gáp - bir yamasa bir neshe sózlerden dúzilip, pikir tıyanaqlılıǵın
bildiretuǵın predikativlik sintaksislik birlik. Gáptiń tiykarǵı belgisi predikativlik
bolıp, gáplik intonaciyaǵa iye boladı.
Qospa gáp - eki yamasa bir neshe jay gáplerdiń mánilik hám grammatikalıq
baylanısınan dúziletuǵın sintaksislik birlik. Qospa gáptiń quramındaǵı hár bip jay
gáp pikir tıyanaqlılıǵına iye boladı.
108
Tekst- mánilik hám dúzilislik jaqtan baylanısqan bir tutas sóylem birligi.
Teksttiń kólemi hár qıylı bolıp keledi. Birewleri qısqa, al birewleri kólemli bolıp
keliwi múmkin.
Sintaksis tórt toparǵa bólinip úyreniledi: 1. Sóz dizbegi sintaksisi. 2. Jay gáp
sintaksisi. 3. Qospa gáp sintaksisi. 4. Tekst sintaksisi.
Sintaksislik birliklerdi úyreniw baǵdarları. Struktura-semantikalıq hám
semantika-strukturalıq baǵdar.
Sintaksislik kateoriyalar. Bet, máhál, modallıq.
Gáptiń bas aǵzaları. Baslawısh, bayanlawısh. Olardıń túrleri, ańlatılıwı.
Gáptiń yekinshi dárejeli aǵzaları. Tolıqlawısh, anıqlawısh, pısıqlawısh.
Olardıń túrleri, ańlatılıwı.
Bir bas aǵzalı gápler
. Feyil bir bas aǵzalı gápler (iyesi belgili, iyesi belgisiz,
iyesi ulıwmalasqan, iyesiz gápler). Atawısh bir aǵzalı gáp.
Basqanıń gápi hám wonıń beriliwi.
Tuwra gáp hám avtor gápi. Ózlestirilgen
gápler.
Qospalanǵan jay gápler. Feyil toplamlı jay gápler (Kelbetlik feyil toplamı,
hal feyil toplamı, háreket atı feyil toplamı, shárt meyil toplamı). Qaratpalar, kirisler
sózler, kiris dúzilmeler, ayırımlanǵan aǵzalar, birgelkili aǵzalar.
Qospa gápler: dizbekli qospa gápler, baǵınıńqılı qospa gápler.
