- rasm. Juda kichik va kichik (a), o ’rtacha (b) va katta (v) qalinlikdagi qiya va tik

Konlam ing tuzilishi karyer maydonining tuzilishiga katta ta’sir ko’rsatadi. 
Tuzilishi va o ’lchamlari bo ’yicha karyer maydonlari keng, c h o ’zilgan va 
aylanasimon bo’ladi.
Keng karyer maydonlari rejada katta o ’lchamda (karyer maydoni rejada 40 
km
2 
gacha bo ’ladi) uncha katta bo’lmagan chuqurlikka egaligi bilan 
xarakterlanadi. (100m gacha). Karyer uzunligi uning kengligiga nisbati 2:1 
ko’rinishda b o ’ladi.
C ho’zilgan karyer maydonlari yotishi bo’yicha katta o’lchamlarga ega 
bo ’ladi ( i r 3-5km gacha) va yotishi bo’yicha qirqimi kichik bo’ladi. Bunday 
karyerlar qiya va tik qiya qatlamsimon konlar uchun xos. Karyerlar chuqurligi 
300m va undan yuqorigacha.
Aylanasimon karyer maydonlari tubi bo’yicha uncha katta bo’lmagan 
o ’lchamlari va katta chuqurlikka ega bo’ladi (800m gacha).
Tuzilishiga ko ’ra qazilmalar oddiy, murakkab va tarqoqlashgan bo’ladi.
Oddiy konlar bir turli tuzilishga ega (katta miqyosda qoplovchi tog’ jinsi 
qatlamlariga va konditsion bo ’lmagan aralashmalarga ega bo’lmaydi), bu esa 
konni butun qalinligi bo ’yicha oddiyroq bo’lgan yoppasiga qazib olish imkonini 
beradi.
M urakkab konlar qoplovchi tog’ jinsi qatlamlariga va konditsion 
b o ’lmagan aralashmalarga ega b o ’ladi. Bunday konlami selektiv (alohida) 
usulda qazib olish mumkin.
Tarqoqlashgan konlarda foydali qazilma tanalari qoplovchi tog’ jinsi bilan 
muayyan ajralishlar bilan joylashmaydi. Bu konlami qazib olish uchun maxsus 
usullardan foydalaniladi va ekspluatatsion kuzatishlar amalga oshiriladi.
Ochiq kon ishlarini olib borishda 
iqlimiy omillar katta ta’sir qiladi 
(yomg’irlar, shamol). Katta miqdorda qor yog’ishi karyer transportining ishini 
qiyinlashtiradi (shimoliy tumanlar uchun yilda 230-250 kun qor yog’ishi davom 
etishi mumkin). Past haroratlarda kon mashinalarining metall tuzilmalari nimjon 
b o ’lib qoladi. Bu kon uskunalarining avariyalariga va turib qolishiga olib keladi.
33

Ob-havoning qattiqligi qattiqlik ko ’rsatkichi (ball) bilan aniqlanadi, va quyidagi 
formula bilan aniqlanadi:
^  = '„ + 2 v .
Bunda, 
t„ 
- havo haroratining absolyut ko’rsatkichi, °S; 
v,- shamol tezligi, m/s.
Havoning qattiqligi karyer ishining rejimini aniqlab beradi. Havoning 
qattiqligi 10 dan 30 ballgacha b o ’lganda har soatda 10 daqiqalik isinib olish 
uchun to ’xtashlam i am alga oshirish m a’qul. Havoning qattiqligi 30 dan 40 
ballgacha b o ’lganda davriy ishchilam ing isinishidan tashqari ish kunining 
davomiyligi 1 soatga qisqaradi. Havoning qattiqligi >40 ball bo ’lganda, 
odam lam ing ochiq havoda ishlashi minimal ko ’rsatkichga olib kelinadi.
Yyer osti suv tashuvchi gorizontlam ing mavjudligi ochiq kon ishlari 
texnologiyasi va mexanizatsiyalashni tanlashga katta ta’sir qiladi. Nisbatan kam 
suvli konlarda ochiq kon ishlarini olib borish m aqsadga muvofiq. Konning 
suvlanganligi suvlilik koeffitsiyenti ( м11m) bilan xarakterlanadi va quyidagi 
formula bilan aniqlanadi:
Bunda, VM - muayyan davr ichida karyerdan chiqarilgan suv hajmi, 
m
3 ;
Q„ 
- shu davr ichida qazib olingan foydali qazilm a hajmi, t.
Suvlilik koeffitsiyenti qazib olinadigan foydali qazilm agan qancha miqdorda 
suv to ’g ’ri kelishini k o ’rsatadi. Kuchli suvlangan konlar uchun nisbatan nimjon 
to g ’ jinslari bilan, yuqori filtratsiya koeffitsiyentiga ega holda bu ko ’rsatkich 10 
м lm ga etadi. Bunday hollarda karyer bortlarining turg’unligini ta’minlash 
uchun maxsus operatsiyalar amalga oshiriladi.

Download 8,39 Mb.