elementlaridan bin hisoblanadi. Qazib olinadigan massivni pog’onalarga
b o ’lishda kon uskunalarining ishchi parametrlarini, tog’ jinslarining
fizik-texnik
k o ’rsatkichlarini, ulaming yotish holati, konning kon-geologik va iqlimiy
sharoitlarini inobatga olish kerak. Ish olib boriladigan pog’onaning aniqlovchi
belgisi, bu transport gorizontining joylashuvidir. Har bir pog’ona bitta transport
gorizontiga ega. Transport gorizontini pog’ona markazida joylashtirishda
pog’ona ikkita: yuqori va quyi pog’onachaga bo’linadi (1.13-rasm.). Pog’onani
qazib olishga m o’ljallangan
uskunalar joylashgan maydon ishchi maydon
deyiladi. Ishchi maydonning kengligi pog’ona balandligidan 2-4 marta katta
b o ’ladi.
1.13. - rasm. Karyerning ko’ndalang kesimi:
1 - yuqori pog’onaning ishchi maydonchasi; 2 - pastki pog’onaning ishchi maydonchasi; 3 -
transport vositalari;
hy- pog’ona balandligi;
\ mmpog’ona balandligi
Ish olib borilmaydigan, uncha katta bo’lmagan kenglikdagi
berma deyiladi.
Q o’llanilishiga k o ’ra bermalar
himoyalovchi va transport (bog’lovchi)
bermalari b o ’ladi. Himoyalovchi bermalar karyerning
qurilish vaqtida ishchi
bo’lmagan bortlarda yoki pog’onadagi ishlar yakunlangandan (pog’onani
tugatishda) so’ng qoldiriladi. Bermalar kengligi oraliq bermalar orasidagi
vertikal m asofa b o ’yicha uchdan bir qismidan kam bo’lmagan holatda qabul
qilinadi. Berm alar k o ’pi bilan har uchta pog’onadan keyin qoldirilishi lozim.
Berm alaming kengligi barcha hollarda ulaming mexanik tozalanishini
ta’minlashi kerak. Bunday bermalami tozalash uchun buldozerlar,
uncha katta
b o ’lmagan ekskavatorlar, yuklagichlardan foydalaniladi. Transport bermalari
karyerning
transport
aloqalarini
o ’matishga
qo’llaniladi.
Transport
27
bermalarining kengligi
transport vositalarining turiga va harakatlanish
jadalliligiga k o ’ra tanlanadi.
Qazib olingan tom oni b o ’yicha
pog’onani
chegaralovchi qiya yuza
p o g ’ona qiyaligi deyiladi. Pog’ona qiyaligining uning yuqori va quyi
maydonlari bilan kesishish chizig’i mos ravishda
yuqori va pastki brovka
deyiladi. G orizontal m aydon va pog’ona qiyaligi bilan hosil b o ’ladigan
burchak
(1.12.-rasm.)
p o g ’ona qiyalik burchagi deyiladi. P og’ona qiyalik burchagiga
ko ’ra pog’ona qiyaligi turg’un va noturg’un holatda b o ’lishi mumkin.
Burchaklar qisqa muddatli va uzoq muddatli turg’un b o ’lishi mumkin. Qisqa
muddatli burchaklar m uayyan vaqt ichida ishlar olib borishni ta ’minlaydi (bir
necha oy), bu esa ish olib boriladigan (doimiy harakatlanadigan) pog’onalarda
xavfsiz ishlar olib borishilishini ta ’minlaydi. Uzoq muddatli turg’un b o ’lgan
pog’ona burchagi karyem ing butun ishlash vaqtida pog’onaning xavfsiz
ishlashini ta ’m inlashi kerak (ishchi bo ’lmagan pog’onalar).
Qisqa m uddatli turg’un b o ’lgan pog’ona burchagi
m uayyan vaqt davomida
yemiriladi va shu to g ’ jin si turi va joylashish sharoiti uchun uzoq muddatli
turg’unlik holatiga m os keluvchi qiyalik burchagini hosil qiladi. Zichlik,
ushlanuvchanlik va to g ’ jinslarining ishchi ishqalanishi pog’ona qiyalik
burchagini hosil qiluvchi asosiy fizik-texnik xususiyatlardir. Pog’onaning
qiyalik burchagi shuningdek uning balandligiga b og’liq (1.3. - jadval.).
1.2. ja d v a l
