.5 . POG ’ONA V A U N IN G ELEM ENTLA RI

elementlaridan bin hisoblanadi. Qazib olinadigan massivni pog’onalarga 
b o ’lishda kon uskunalarining ishchi parametrlarini, tog’ jinslarining fizik-texnik 
k o ’rsatkichlarini, ulaming yotish holati, konning kon-geologik va iqlimiy 
sharoitlarini inobatga olish kerak. Ish olib boriladigan pog’onaning aniqlovchi 
belgisi, bu transport gorizontining joylashuvidir. Har bir pog’ona bitta transport 
gorizontiga ega. Transport gorizontini pog’ona markazida joylashtirishda 
pog’ona ikkita: yuqori va quyi pog’onachaga bo’linadi (1.13-rasm.). Pog’onani 
qazib olishga m o’ljallangan uskunalar joylashgan maydon ishchi maydon 
deyiladi. Ishchi maydonning kengligi pog’ona balandligidan 2-4 marta katta 
b o ’ladi.
1.13. - rasm. Karyerning ko’ndalang kesimi:
1 - yuqori pog’onaning ishchi maydonchasi; 2 - pastki pog’onaning ishchi maydonchasi; 3 -
transport vositalari; hy- pog’ona balandligi; \  mmpog’ona balandligi
Ish olib borilmaydigan, uncha katta bo’lmagan kenglikdagi berma deyiladi. 
Q o’llanilishiga k o ’ra bermalar himoyalovchi va transport (bog’lovchi) 
bermalari b o ’ladi. Himoyalovchi bermalar karyerning qurilish vaqtida ishchi 
bo’lmagan bortlarda yoki pog’onadagi ishlar yakunlangandan (pog’onani 
tugatishda) so’ng qoldiriladi. Bermalar kengligi oraliq bermalar orasidagi 
vertikal m asofa b o ’yicha uchdan bir qismidan kam bo’lmagan holatda qabul 
qilinadi. Berm alar k o ’pi bilan har uchta pog’onadan keyin qoldirilishi lozim. 
Berm alaming kengligi barcha hollarda ulaming mexanik tozalanishini 
ta’minlashi kerak. Bunday bermalami tozalash uchun buldozerlar, uncha katta 
b o ’lmagan ekskavatorlar, yuklagichlardan foydalaniladi. Transport bermalari 
karyerning 
transport 
aloqalarini 
o ’matishga 
qo’llaniladi. 
Transport
27

bermalarining kengligi 
transport vositalarining turiga va harakatlanish 
jadalliligiga k o ’ra tanlanadi.
Qazib olingan tom oni b o ’yicha 
pog’onani chegaralovchi qiya yuza 
p o g ’ona qiyaligi deyiladi. Pog’ona qiyaligining uning yuqori va quyi 
maydonlari bilan kesishish chizig’i mos ravishda yuqori va pastki brovka 
deyiladi. G orizontal m aydon va pog’ona qiyaligi bilan hosil b o ’ladigan burchak 
(1.12.-rasm.) p o g ’ona qiyalik burchagi deyiladi. P og’ona qiyalik burchagiga 
ko ’ra pog’ona qiyaligi turg’un va noturg’un holatda b o ’lishi mumkin. 
Burchaklar qisqa muddatli va uzoq muddatli turg’un b o ’lishi mumkin. Qisqa 
muddatli burchaklar m uayyan vaqt ichida ishlar olib borishni ta ’minlaydi (bir 
necha oy), bu esa ish olib boriladigan (doimiy harakatlanadigan) pog’onalarda 
xavfsiz ishlar olib borishilishini ta ’minlaydi. Uzoq muddatli turg’un b o ’lgan 
pog’ona burchagi karyem ing butun ishlash vaqtida pog’onaning xavfsiz 
ishlashini ta ’m inlashi kerak (ishchi bo ’lmagan pog’onalar).
Qisqa m uddatli turg’un b o ’lgan pog’ona burchagi m uayyan vaqt davomida 
yemiriladi va shu to g ’ jin si turi va joylashish sharoiti uchun uzoq muddatli 
turg’unlik holatiga m os keluvchi qiyalik burchagini hosil qiladi. Zichlik, 
ushlanuvchanlik va to g ’ jinslarining ishchi ishqalanishi pog’ona qiyalik 
burchagini hosil qiluvchi asosiy fizik-texnik xususiyatlardir. Pog’onaning 
qiyalik burchagi shuningdek uning balandligiga b og’liq (1.3. - jadval.).
1.2. ja d v a l

Download 8,39 Mb.