20. SHchit va pul`tlarning montaji va ularga avtomatika vositalarini
o`rnatish
Reja:
1. SHchit va pul‘tlarning turlari va vazifasi. 2 SHchit va
pul‘tlarning montaji.
3.
SHchit va pul‘tlarga avtomatika vositalarini o`rnatish
koidadari.
4.
SHchit va pul‘tlarning elektr va trubali kommutatsiyasi.
Avtomatlashtirishning shchit va pul‘tlari texnologik jarayonlarni
boshkarishping gayanchi bo`lib, operativ xodimlar bilai ob`ekt orasida vositachi
vazifasini o`taydi. SHchit va pul‘tlarga odatda ko`rsatuvchi va qayd kiluvchi
ikkilamchi asboblar, sigaallash qurilmalari va boshqarish apparatlari, avtomatik
rostlash qamda himoya etish vositalri joylashtiriladi.
Panelli shchitlar asosan maksus shchit xonalariga, shkafli shchntlar esa
ishlab chiqarish xonalariga o`rnatiladi.
SHchitlar vazifasiga ko`ra joyidagi, agregatli, blokli va markaziy bo`lib,
tanlash kabul kilingan boshqarish sistemasiga qarab amalga oshiriladi. Joyidagi
shchitlar nazorat kilinadigan texnologik qurilmalarga yak.in o`rnatilib unga
nazorat va boshkarish vositalarining bir kismi joylashtiriladi.
Agregat shchitlariga ma`lum bir texnologik afegat bilangina bog‘lik bo`lgan
asbob va avtomatlashtirish vositalari o`rnatiladi.
Blokli shchitlarga o`zaro bog‘lik bo`lgan agregatlar blokining asboblari
joylashtiriladi.
Markaziy shchitlarga tsex, zavod yoki o`zaro bog‘liq bo`lgan ishlab chiqarish
majmuasining nazorat va boshqarish vositalari o`rnatiladi.
Bundan tashqari avtomatlashtirish tizimlarida yordamchi shchitlar, rele va
ta`minot shchitlari ham qo`llanilib, ular xizmat ko`rsatish kulay bo`lgan turli xona
va joylarga urnatilishi mumkin.
Bundan tashqari stativlar (xajmiy karkasli tayanch) ham qo`llanilib, ularga
elektrokontaktli manometrlar, elektr va pnevmatik o`zgartgachlar, shuningdek, ularga
birlamchi asboblar-manometrlar, difmanometrlar- o`rnatilishi mumkin.
SHchit, pul‘t va avtomatika asboblarini montaj qilish uchun dastlabki
xujjatlar sifatida quyidagi .chizmalardan foydalaniladi: shchit va pul‘tlarning
umumiy kurinishi; avtomatlashtirishning funktsional chizmalari; signallash, ta`minot,
rostlash, boshqarishning printsipial elektr, pnevmatik, gidravlik chizmalari; asboblar,
rostlagichlar, yordamchi jixoz va aparaturalar spetsifikatsiyasi; operator, dispetcher
xonalarining kurilish chizmalari va shu kabilar.
SHchitning old paneliga ko`rsatuvchi, qayd etuvchi va rostlovchi asboblar.
signallash, boshqarish aparatlari mnemo sxemalari joylashtiriladi.
Asboblar texnologik jarayonning borishiga mos tarzda shchitga chapdan o`ngta
va tepadan pastga karab o`rnatiladi.
Agarda nazorat va boshkarish shtiglari bir necha bir hil texnoloshk qurilmalar
uchun mo`ljallangan bo`lsa, u xolda asboblarning keyingi kurilmalari uchun aynan
biripchisiga o`xshatib joylashtirish kerak. Vositalarni shchitga o`rnatishda asboblar
ko`rsatishini kuzatish va xizmat ko`rsatish .qulaylipshi ham e`tiborga olmok lozim.
SHuningdek asboblarni shchitga joylashtirishda vositalarning vazifasi bo`yicha
birlashtirish, ularning mulimligini hisobga olish kabi printsiplarni ham pazardan
kochirmaslik kerak.
Avtomatika vositalari shchitning asosiga nisbatan quyidagi balandlikga
o`rnatiladi:
1. Ko`rsatuvchi asboblar va signal armaturalari - 800-2100 mm;
2. Kdyd etuvchi asboblar - 900-1600 mm;
3. Nazorat va boshqarishning yordamchi vositalari (qaytaulagachlar, boshkarish
tugmalari) - 900-1000 mm;
4. Mnemo sxemalar - 1000-2000 mm va yuqori;
5. Transformator, stabilizator, to`g‘rilagich, ishga tushirgich,ta`minot manbaasi -
1700-1975 mm;
6. Uzgich. saklagich, avtomatik uzgich, rozetkalar - 700-1700 mm;
7. Rele, rostlagach, funktsional bloklar,O`zgartgachlar -
600-1900 mm;
8. Pnevmatik ta`minot apparatlari - 800-1700 mm;
9. Ulash zajimlar yig‘masi, gorizontal - 350-600 mm, vertikal -350-1975 mm.
Boqarish apparatlari va asboblar, o`lchash zanjirlarining qayta o`lagichlari
pul‘tga quyidagi talablar asosida o`rnatiladi:
1. Ko`p ishlatiladigan boshqarish vositalari (kalitlar, kaytaulagachlar, boshqarish
tugmalari) operator uchun eng qo`lay joygao`rnatilishi lozim;
2. Boshkarish apparatlari va kayta ulagachlarni ular bilanfunktsional bog‘langan
nazorat asboblari va signalkurilmalari bilan bir yo`nalishda bo`lishi kerak;
3. Bir tizimning‘ boshkarish organlarini bir gurux shaklidajoylashtirish tavsiya
etiladi;
4. Ramkalarga yozuvlar va ularga aloqador boshqarish organlaribir- birlariga
yakin joylashishi kerak.
Koidaga- binoan elektr apparatlar va suyuklik ulanuvchi o`lchov asboblari
yonma- yon joylashtirish mumkin emas, aks holda suyuklikning elektr tarno
№
a ta`siri
„atijasiyaa avariyali
833
^lGni
6
"aXTevor bilan shch_ monxaj gomsh^"X"« nazard» tugmo* lozim; bu
yo`lak kengligi (suyidagacha olinadi;
4. Kuchlanish 500 V dan ortiq bo`lgaqda - 1,5 m.
Touba sim va kabellarni shchit va pul‘tlarga o`tkazish uchun kana^lar nazarda
tugilib, ula
R
^imoya plitalari bilan yopilishi
^Truba, sim va kabe,-1lar bevosita shchit va pul‘tlarga pastdan pol orkali
yoki yukori tomonidan kiritaladi.
SHchitlarning kommutatsiyasi deganda o`rnatilgan barcha asbob va apparatlarni
birlamchi o`zgartgichlardan kelayotgan aloqa yo`llarini ulash tushuniladi. Aloka
yo`llari sifatida ulchash zanjirlarining kabel va simlari, shuningdek, ta`minot, boshqarish,
signallash buyrug zanjirlari ham kiradi. Kommutatsiya simlarni paketlar tarzida
guruxlash tavsiya etiladi. Bunda^xar bir paketdagi simlar soni 64 tadan ortmasligi
kerak. mabodo kuchlanish 36 V gacha bo`lsa, bu o`tkazgichlar alohida paket shaklida
guruxdanishi lozim. Ichki kommutatsiyada mis o`zakli simlar olinib, odatda 0,75 -
1,5 mm
2
yuzali PV va PGV markali simlar qo`laniladi.
32-rasmda elektr o`tkazgichdarni jgutlar vositasila kommutatsiya qilish
ko`rsatilgan; bunda: 1, 2-zajirlar reykasi; 3-tarang tortilgan po`lat sim; 4-
ushlagich; 5- tugmali perforatsiyalangan tasma; 6- kabellarni o`rpatish uchun
perforatsiyalangan po`lat konstruktsiya. SHchit ichida jguglarni perforatsiyalangan
kostruktsiyalariga to`g‘ri qismida har 300 mm da, bukilishlarda esa, ichidan 55- 55
mm masofada mahkamlanadi.
SHchitning qo`zg‘almas qismidan jgut ko`zg‘aluvchi (masalan, eshik) qismiga
o`tganda aylanishga ishlovchi komlensator nazarda tutilishi kerak.
Simlarning asbob, apparat va zajimlar yig‘masiga ulanadigan kismvda
markirovkasi bo`lishi lozim.
Polietilen va polivinilxloridli trubalar paket tarzida ochiq o`tkazilishi
mumkin. Polietilenli trubalarning montaji.
Turla armaturalar (ventil, kran, reduktor, fil‘tr va boshqalar) shchit
konstruktsiyalariga mustahkam o`rnatiladi. elektr va pnevmoanparatlar bir shchit
doirasida bo`lganda, elektro apparatlar chap tomonga, pnevmoapparatlar esa o`ng
tomonga montaj qilinadi.
E1DP va e1TSPK tipidagi elektr ta`minot shchitlari odatda karkasning yon
paneliga o`rnatiladi.
Pnevmota`minot shchiti siqilgan havo kollektoriga o`rnatilib, odatda 8 ta ventili
bo`ladi.
Barcha shchitlar o`zgaruvchi kuchlanish 36 V, o`zgarmas 110 V dan ortganda
erga tutashtirilishi kerak; tutashtirish simining kesim yuzasi 1,5 mm
:
dan kam
bo`lmasligi lozim.
Montaj ishlari tugagandan so`ng trubali va elektr kommutatsiyalarning
to`g‘riligi va ishonchliligi tekshiriladi. Bu maqsadda shchitning umumiy ko`rinishi,
montaj chizmalari yoki ulash jadvallari kabi hujjatlardan foydalaniladi.
elektr zanjirlar izolyatsiyasining qarshiligi megoommetr bilan 500- 1000 V
kuchlanishda tekshiriladi.
Trubali o`tkazishlar sinov pnevmatik bosimi vositasida
o`tkaziladi.
Tayanch iboralar:
Panelli shchit, agregat shchiti, markaziy shchit, joyidagi shchit, stativ, shchit
karkasi, dispetcher xonasi, mnemosxema, boshkarish apparatlari. shchitning
kommutatsiyasi, pnevmota`minot.
Nazorat savollari.
1.
SHchit va pul‘tlarning vazifasi va turlari hakida ma`lumot
bering.
2.
SHchit va pul‘tlarning montaj ishlarida foydalaniladigan
me`yoriy qujjatdar \aqida gapirib bering.
3.
Asbob va apparatlarni shchit va pul‘tlarga qanday mezonlarasosida
joylashtiriladi?
4. SHchit va pul‘tga truba, sim va kabellarni kiritish. montajqilish qanday
amalga oshiriladi?
5. SHchit va pul‘tlarda truba va elektr kommutatsiyadarniamalga oshirish shart
va talablari haqida tushuncha
bering.
6.
SHchit va pul‘tlardagi trubaln va elektr kommutatsiyalar
montajdan so`ng qanday tekshiriladi?
Adabiyotlar:
1.
Montaj sistem kontrolya i avtomatiki, Minaev P. A. , M. , Stroiizdat, 1999.
str. 559-301.
4. Avtomatika asoslari o`quv qo`llanma, Usmonov A.U., T., 2001, Mualif, 125 bet.
5. Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, Usmonov A.U., T., G‘.
G‘ulom nomidagi matbaa uyi, 2002, 145 bet.
6. Nazorat o`lchov asboblari va ularni o`rnatish, Usmonov A.U., O`quv
qo`llanma., T., ―O`MKNTN‖ bilim nashriyoti, 2005, 156 bet.
7. Konservalvsh va ishlab chiqarish jarayonlarni dasturlash va avtomatlashtirish,
Usmonov A.U., Kasb hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma., T., Iqtisod molya
nashriyoti., 2010, 278 bet.
|
