ketgan vaqt tushuniladi.
4. Proportsional - integral - bunda rostlovchi ga`sir chetgachiqish mikdoriga
proportsional va vakt bo`yicha farqintegraliga teng bo`ladi. Sozlash
parametrlari:Integrallash vaqti yoki izodrom vakti - bu vaktda rostlash
erganining siljish mikdori proportsional qisminnng ta`sir kiimatiga teng bo`ladi;
Proportsionallik chegarasi yoki rostlagachning uzatish koeffitsienti.
>oportsional-differentsial-bunda rostlovchi ta`sir chetga [ mikdoriga
proportsional va bu chetga chiqish tezligiga ouladi. Sozlash parametrlari:
proportsionallik chegarasi va differentsiallash vaqti (avvaldan ta`sir vaqti). Bu vakt
rostlovchi chiqishga xosila bo`yicha ta`sir darajasini bildiradi. Odatda texnologik
ob`ektlarda kechikish katta va yuklama o`zgarishi tez va keskin bo`lganda bu
rostlagachlar o`rnatiladi.
6. Proporiional-integral-differentsial - bunda rolstlovchi ta`snr chetga chikish
kiymatiga paroportsional va bu chetga chiqish integrali hamda o`zgarish tezligiga
teng bo`ladi. Sozlash larametrlari: uzatish koeffitsienti. izodrom va differentsiallash
vaqti. Bu rostlagichlar inertsion ob`ektlarga o`rnatilib, kechikish katta va parametrning
qoldiq chetga chiqishi mumkin bo`lmagan holatlarda o`rnatiladi.
Rostlagach va ijro mexanizmlar loyiha chizmalariga binoan o`rnatiladi. Montaj
yuqori texnnk darajada amalga oshirilib, natijada ishlash ishonchliligini, rostlash
anikliligini va vositalarga xizmat ko`rsatish uchun qulayliligini ta`minlashi
lozim. Rostlagich va ijro mexaiizmlar vosita komilektiga kiruvchi o`rnatish
konstruktsiyalari va buyumlari yordamida montaj kilinadi. Ijro mexanizmlar zarb,
vibratsiya, yukori harorat, namlik, chang, ashaddiy muhitlardan holi bo`lgan va asosli
mustahkam joylarga o`rnatiladi. Rostlagichlar odatda shchit xonalariga montaj
qilinadi. Konstruktiv jihatdan rostlagichlar agregatli yoki asbobli xolatda
tayyorlaigan bo`ladi. Asbobli rostlagichlarni tekshirish va sozlash ikkilamchi -. asbob
bilan birgalikda o`tkaziladi, Agregatli rostlagichlar ayrim bloklar tarzida tayyorlanib,
turli funktsiyalarni amalga oshiradi. eng ko`p tarkalganlari: "Sgart" pnevmatyak
gizimi, elektron-gidravlikli tizim "Kristall", "Kaskad" va AKESR kabi elektron
tizimlardir. Pnevmatik rostlagachlar portlash hovfi bor tarmokdarda o`rnatiladi.
Kechikishni pasaitirish uchun bergich, ijro mexanizm va rostlagach orasidagi
masofa 5- 10m bo`lishi, mobodo mahsus talablar bo`lmasa rostlagichlarni ZOOm
maksofagacha o`rnatish mumkin. "Start" tizimi asbolarini montaj qilganda ularni
shchitning metall paneliga o`rnatish va shtutserlarni joriy, buyrug‘, ta`minot
trubkalariga ulash ishlari nazarda tutiladi. PR1.5, PF1.1 kabi bloklar mahsus
kronshteynlarga, PR2.5, PRZ.31 va boshka rostlagichlar ikkilamchi asbob korpusiga
o`rnatilishi mumkin.
O`rnatishdan oldin barcha rostlovchi qurilmalar montaj oldi gekshirishlari
o`tkazilib, darajalanish tasnifi olinadi.
Avtomatik rostlash sistemasining rostlash organlari sifatida aylanuvchi
to`siq (zaslonka), bir yoki ikki o`rindikdi rostlash klapanlari bo`lishi mumknn.
Rostlovchi klapanning mexanik
siljitish uchun pnevmatik, gidravlik va eletr ijro
mexanizmlari ishlatiladi.
Pnevmatik ijro mexanizmlar ko`p hollarda truboprovodning gorizontal
kismlariga membrana blokini tepa xolatida
o`rnatiladi.
Ishchi bosim membranali ijro mexanizmlariga diametri 8x1
yoki 8x1,6 bo`lgan mis, po`lat yoki polietilenli trubkalar orqali beriladi.
YUklama ta`sir kiluvchi o`q bilan siljitish o`qi orasvdagi burchak 1°30'dan ortik
bo`lmasligi lozim.
Elektr ijro mexanizmlarida elektromagnit yoki elektrodvigatellar ishlatiladi.
Ijro kurilmalari uchun montajdan oldin statik, konstruktiv va sarf kabi
xarakteristikalari olinishi mumkin. Buning uchun tajriba kurilmalaridan foydalanib,
DR^,- YAO), G‘^ G(1_), O^ S
2
(‗) kabi bog‘laiishlar olnnadi; bunda: DRkl- klapondagi
bosim pasayishi; ^ - klapondan o`tayotgan suyuklik sarfi; G‘ - rostlash organining
o`tish gozasi; ‗ - rostlash organi shtokining siljishi.
Rostlagichlarning montajdan odtsin dinamik xususiyatlari
tekshirshshshi xam
nazarda tutilgan bo`lishi mumkin. Buni PRZ.31 rostlagachi misolida ko`rib
chiqamiz. Rostlagach texnologik parametr topshirilgan qiymatdan chetga chikqanda
proportsional-intefal qonun bo`yicha rostlovchi ta`sir hosil kilish uchun
mo`ljallangan. Maxsus tajriba qurilmalarida rostlagichning o`tish efnyalari olinadi.
Buning uchun sozlash parametrlarinnng 4,5 kiymati uchun xisob va tajriba natijalari
taqqoslanib, bu (Siymatlarning mos kelish- kelmasligi, ularning sabablari aniqlanadi.
Tayanch iboralar:
Rostlagach,
rostlash qonuni, pozitsion rostlagich, proportsional rostlagich,
proporiional-
integral rostlagich, proportsional-integral- differentsial rostlagich,
pnevmatik ijro mexanizmi,
elektr ijro mexanizmi, rostlash organi, konstruktiv
xarakteristika, sarf xarakteristikasi, rostlash organining o`tish yuzasi.
Nazorat savollari:
1. Rostlagichlarning vazifasi, turlari hakida nima bilasiz? ■
* ^ro
mexanizmlarning vazifasi, turlari hakida nima oilasiz?
•stlagichlarning sozlash parametrlari xaqida tushincha bering.
4. Rostlagichlarning sozlash parametrlarini o`rnatish qandaymezonlar asosida olib
boriladi?
5. Ijro mexanizmlarning qanday xarkteristikalarini bilasiz?
6. Ijro mexanizmning sarf xarakteristikasini olish tartibinigapirib bering.
Adabiyotlar:
1. Texnologik jarayonlarni boshkarish sistemalari, YUsufbekovN. R. va boshqalar,
T. , O`qituvchi, 1997, 406-423betlar.
2. Montaj sistem kontrolya i avtomatiki, Minaev P. A. . M.Stroyizdat, 1990,
str. 414-433.
4. Avtomatika asoslari o`quv qo`llanma, Usmonov A.U., T., 2001, Mualif, 125 bet.
5. Ishlab chiqarish jarayonlarini
avtomatlashtirish, Usmonov A.U., T., G‘.
G‘ulom nomidagi matbaa uyi, 2002, 145 bet.
6. Nazorat o`lchov asboblari va ularni o`rnatish, Usmonov A.U., O`quv
qo`llanma., T., ―O`MKNTN‖ bilim nashriyoti, 2005, 156 bet.
7. Konservalvsh va ishlab chiqarish jarayonlarni dasturlash va avtomatlashtirish,
Usmonov A.U., Kasb hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma., T., Iqtisod molya
nashriyoti., 2010, 278 bet.
