|
O’bekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi
|
| bet | 3/8 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 3,86 Mb. | | #231805 |
Bog'liq Mirzajonova Sabohat kursrrrr 2024I.2. Fotometrik analiz metodlari
Fotometrik analiz usullariga spektrofotometrik va kolorimetrik usullar kiradi. Ular yordamida aniqlashni amalga oshirish uchun modda elektromagnit nurlami yutadigan biror birikmaga aylantiriladi. Soʻngra shu modda eritmasidan oʻtgan nurning intensivligi oʻlchanadi. Fotometrik usullar nurning ultrabinafsha, koʻrinadigan va yaqin infraqizil spektr sohalariga toʻgʻri keladi. Deyarli barcha elementlar uchun fotometrik aniqlash usullari mavjud. Biroq ayrim moddalaming ionlari uchun fotometrik reaksiyalar ma’lum emas. Spektming ultrabinafsha, koʻrinadigan va yaqin infraqizil sohalarida nurni yutadigan birikmalar hosil qilish reaksiyalari fotometrik reaksiyalar deyiladi. Barcha fotometrik usullar bevosita va bilvosita usullarga boʻlinadi. Buni quyidagi reaksiyalar misolida koʻrish mumkin.
1. Aniqlanadigan modda X eritmasiga biror reagent R qoʻshilganda elektromagnit nurlami yutadigan XR modda hosil boʻlishi mumkin. Bu usul bevosita usul boʻlib,
X + R XR
reaksiyaga asoslangan.
2. Aniqlanadigan modda X eritmasiga biror MR elektromagnit numi yutadigan modda qoʻshilganda elektromagnit nurni yutmaydigan yangi MX modda hosil boʻladi, bu usul bilvosita usul boʻlib,
MR + X MX + R
reaksiyaga asoslangan.
3. Aniqlanadigan modda X eritmasiga biror R reagentni qoʻshganda u choʻkmaga tushishiga asoslangan usul ham bilvosita usul hisoblanadi:
X + R XR
Bunda hosil boʻlgan choʻkma ajratiladi va biror erituvchida eritiladi. Soʻngra uning tarkibidagi tekshiriladigan tarkibiy qism fotometrik aniqlanadi. Agar bevosita usullar moddaning elektromagnit nurlari bevosita yutishiga asoslangan boʻlsa, bilvosita usullar shunday nurlarni yutadigan moddalarni parchalashga asoslangan. Bevosita usullar eng aniq usullar bo'lib, ikkinchi guruhga kiradigan usullar ham ularga yaqin turadi. Uchinchi guruh usuilari moddalani aniqlash uchun boshqa imkoniyat boʻlmagan hollardagina qoʻllaniladi.
Bu usulda titrlashning oxiri tadqiq qilinayotgan eritmaning optik zichligining keskin oʻzgarishi bilan aniqlanadi. Titrlash titrlanayotgan eritma tomonidan nur yutilishini shu moddaning yutilish spektridagi maksimumga mos keladigan ma’lum toʻlqin uzunligida titrant yoki qoʻshilgan indikatorni ketma-ket oʻlchash orqali amalga oshiriladi. Oʻlchash natijalariga koʻra A koordinatalarda titrlash egri chizigʻi qoʻshilgan titrant hajmi quriladi. Titrlash egri chizigʻida keskin uzilish kamdan-kam kuzatiladi va shuning uchun titrlash egri chizig’ining chiziqli qismlarini ekstrapolyatsiya qilib titrlashning oxiri topiladi. Bu egri chiziqlarning kesishish nuqtasi ekvivalentlik nuqtasiga mos keladi. Fotometrik titrlash – ham fotokolorimetrda, ham spektrofotokolorimetrda A ni kattaligini oʻlchash bilan titrlashdir. Usul selektivlikka, katta sezgirlikka va aniqlikka ega.
Fоtоmеtrik tаhlildа eritmаdаgi mоddаlаrning rаngigа qаrаb u yoki bu elеmеntning miqdоrini kuzаtish yoki fоtоelеmеntlаr yordаmidа, ya’ni yorugʻlik enеrgiyasini elеktr enеrgаyasigа аylаntirish hisоbigа аniqlаnаdi.
Fotometrik bevosita va bilvosita (fotometrik titrlash) usullariga boʻlinadi. Toʻgʻri chiziqlar ichida aniqlangan ion yengil changni yutish (odatda murakkab) birikmalarga oʻtkaziladi va keyin eritmadagi ion miqdori oʻlchagan nurning yemirilishi bilan aniqlanadi. Bilvosita usul sifatida fotometriya titrlash jarayonida ekvivalent momentni koʻrsatish uchun ishlatiladi, bu vaqtda titrlash eritmasi rang komplekslarini yoʻq qilish yoki shakllantirish tufayli yorug'lik yemirilishini oʻzgartiradi. Uskunaning solishtirma og‘irligi, yuqori sezuvchanlik, yuqori konsentratsiyada (20-30%) va mikrokollemaning (10-3-10-4%) deyarli barcha elementlarini aniqlash uchun foydalanish imkoniyatini beradi. Fotometrik tadqiqotlar umumiy sxemasi quyidagicha: monokromatizatsiyalanmagan yoki monokromatizatsiyalangan (ya'ni bir to'lqin uzunligi bilan) nurlanish kuketka qoʻyilgan namuna (ya'ni parallel devorlarga ega bo'lgan kvarts shishasimon chashka va ular orasidagi aniq belgilangan masofa) intsident nurining assimilyatsiya qilinadigan ma'lum bir qalinligi.
|
| |
