Kirish
Kon korxonalarini elektrlashtirish kompleks mexanizatsiyaning va kon ishlarini avtomatlashtirishning asosiy bazasi bo’lib muhim ahamiyat kasb etadi. Zamonaviy karyerlar-elektr energiyasining yirik iste’molchilari va ular muhim xususiyatlarga ega, mashina va uskunalarning ochiq kon sharoitlarida ishlatilishi (ko’chma ishlar, meteorologik va klimatik sharoitlar va boshqalar). Ochiq kon ishlarining o’ziga xos xususiyati shundaki u elektr ta’minotiga bir qator talablar qo’yadi: ular xavfsilik qoidalari, bir fazali qisqa tutashuvdan yerga himoya, personal himoyasi bilan bog’liq.
Foydali qazilmalarning ochiq kon usulidada qazib olish keng rivojlangan. Bunga ochiq kon ishlarining yer osti ishlariga nisbatan ustunliklari sababdir (tejamkorligi, yuqori ish unumdorligi, jarayonlarning mexanizatsiyalash imkoniyati, yuqori xavfsizlik va a’lo sanitar gigienik ish sharoitlari) va ularning yuqori ish unumdorlikka ega mexanizmlar bilan ta’minlanishi.
Ochiq kon ishlarida ishlaydigan yuqori quvvatli, kuchli elektr mashinalari va komplekslarining, murakkab ixtisoslashgan elektr uskunalar, himoya apparatlari, boshqarish va elektr energiyaning olib kelishning maxsus usullari.
Elektromexanik uskunaning unumdor va to’xtovsiz ishlashi faqatgina to’g’ri loyihalash va ishlatish orqali erishiladi.
Ochiq kon ishlarida elektr uskunalarning ishlatilishida bir qator o’ziga xos xususiyatlar bilan ta’riflanadi:
Ochiq havoda ishlash;
Ochiq kon ishlarida ko’chma mashinalarning tarqoqligi;
O’zgaruvchan va doimiy ish mashinalarining joyini almashishi;
Portlatish ishlari;
Elektr toki bilan shikastlanish darajasi yuqoriligi.
Zamonaviy karerlar keng maydon va katta chuqurlikka egadirlar. Ko’chma kon mashinalarining tarqoqligi ishlatishni va elektr energiyani olib kelishni va taqsimlashni murakkablashtiradi. Doimiy ochiq havoda ishlash elektr uskunaning ishlashini og’irlashtiradi (harorat, namlik, chang), ularning hammasi tok o’tkazuvchi qismlarning va kabellarning izolyatsiyasiga nisbatan yuqori talablarni qo’yadi.
Portlash ishlarining mavjudligi elektr uskunalarining kon lahimlari va portlash to’lqinidan zararlanishi mumkin. Shuning uchun elektr uskunalarning tez va qulay ko’chirish yo’lini taraddudini xavfsiz joyga qurish lozim. Ochiq kon ishlarining rivojlanishi ish mashinalarining va elektr uskunalarining doimiy va davriy ko’chirilishi elektr energiyasini olib kelishda maxsus uskunalardan foydalaniladi.
Ko’pgina karerlarda foydali qazilmalarni qidirishda va yerlarni quritishda drenaj ishlari olib boriladi. Drenaj yer osti ishlarida ko’mir changi va metan ajralib chiqishi mumkin, ular havo bilan aralashib xavfli portlovchi aralashmani tashkil etadi. Xususan eng xavfli metanning havodagi konsentratsiyasi 5-15 %. Shunaqa konsentratsiyada portlashdagi maksimal bosim 7,5 N/sm2 da (726 k Pa). Kondagi portlashni oldini olish uchun uskunalar normal kon yoki portlashga xavfsiz bo’lishi lozim va ularning ishlatish qoidalariga amal qilish shart.
Kelajakdagi texnik progress ochiq konlarni elektrlashga yuqori talablarni quymoqda. Biroq yangi elektr uskunaning muvaffaqiyatli ishga tushirish va ishlatish, ish unumdorligini oshirish va ishlab chiqarishning iqtisodiy unumdorligini oshishi ishlab chiqarilishining xodimlariga, asosan muxandislarning bilim darajasiga bog’liq. Texnik muhandis xodimlariga bo’lgan talablarda elektr ta’minlash va elektrlash ahamiyati oshmoqda, bularni bilgan muhandislar texnik masalalarni qiyinchiliksiz ishlaydi.
4-variant
1-jadval
|
№
|
Iste’molchilar
|
Rn, kVt
|
Soni
|
kVt
|
1
|
EKG-8i
|
625
|
4
|
2500
|
2
|
EKG-4.6B
|
250
|
2
|
1000
|
3
|
ESH-15/70
|
2500
|
4
|
10000
|
4
|
SBSH-250MN
|
386
|
4
|
1544
|
5
|
Tex. Kompleks
|
4000
|
1
|
4000
|
6
|
Mex. Masterskaya
|
123
|
1
|
123
|
7
|
Ortikcha suvni chikarib tashlaydigan uskuna
|
210
|
1
|
210
|
8
|
Lv –havo liniyasini uzunligi LEP – 24.6 km
|
|
|
|
9
|
Lk – kabel liniyani uzunligi LEP - 1.4 km
|
|
|
|
10
|
n–havo liniyasining zanjirlar soni -3 ta.
|
|
|
|
Umumiy:
|
18877
|
2-Jadval
|
Elektr uskunalari:
|
Koeffitsient
|
So’raladigan yoki talab qilinadigan koeffitsient Ks
|
Quvvat koeffitsienti
cosf
|
G-D sistemesida ishlaydigan bir kovshli ekskavatorlar:
Karyer ochilishida
Qazib olish jarayonida
|
0.5-0.7
0.5-0.75
|
0,5-0,65
0,6-0,75
|
Rotorli ekskavator
|
0.6-0.7
|
0.7
|
Harakatlanuvchi lentali otvaloobrazovatel
|
0,6-0,7
|
0,65
|
Zarbali kanatli burg’ulash stanogi
|
0,5-0,6
|
0,65
|
Aylanma burg’ulash stanogi
|
0,5-0,7
|
0,7
|
Lentali konveyer
|
0,6
|
0,7
|
Zemlesos dvigatelining quvvati 200kVt gacha
|
0,6
|
0,75
|
quvvati 200 kVt va 2000kVt gacha
|
0,8
|
0,9
|
Drenaj shaxtalar uchun
|
0,7
|
0,7
|
Texnologik kompleks
|
0,6
|
0,7
|
Elektrovozov deposi
|
0,4
|
0,7
|
Mexanik ustaxona (механическая мастерская)
|
0,3
|
0,65
|
Admbit kombinat
|
0,6
|
0,75
|
Temir yo’l vagonlariga ko’mir yuklash qurilmalari
|
0,55
|
0,7
|
Nasos stantsiyasi suv ta’minoti uchun
|
0,75
|
0,75
|
Ishlab chiqarish maydonchasining, karerning yoritilishi
|
1,0
|
1,0
|
Karerdagi kon ishlarini va yo’llarni tashqi yoritilish tizimlari
|
1,0
|
1,0
|
Harakatlanuvchi kompressorlar
|
0,7-0,8
|
0,8-0,85
|
Elektr svarkasi
|
0,3-0,4
|
0,4-0,5
|
Suv chiqarish qurilmasi
|
0,8
|
0,5-0,85
|
Hisobiy yuklamaning aniqlanishi
Korxonaning hisobiy yuklamasi alohida elektr iste’molchilari guruhlarining hisobiy yuklamalarning summasi orqali topiladi va yuklamani maksimal holatining koeffitsientini inobatga olgan holda:
Spred =
- korxonaning alohida guruhlarining to’liq hisobiy yuklamasi summasi kVA.
Har bir guruh yuklamasini qo’yidagicha hisoblab topamiz.
Pri= Kc
Bu yerda:
Rri – hisobiy aktiv quvvatning summasi
- belgilangan quvvatning summasi
Ks – talab koeffitsienti. Qiymati №1 jadvalda keltirilgan
- hisobiy reaktiv yuklamaning summasi, kvar;
Bu yerda:
=arc cosf - fazalar siljish burchagining tangensi, u o’rta o’lchovli quvvat koeffitsientiga teng, uni cos f orqali topamiz. Qiymati 2-jadvalda keltirilgan.
Shu usul bilan qolgan iste’molchilar guruhlarini hisoblab chiqamiz, ma’lumotlarni jadvalga kiritamiz.
|
