-MAVZU. RAQOBATNI RIVOJLANTIRISHNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI

15-MAVZU. RAQOBATNI RIVOJLANTIRISHNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI

1. 
   Firma faoliyat yuritayotgan tarmoq tuzilmasi, ya’ni raqobatning o’ziga xosliklari. Tarmoqdagi raqobatga beshta omil ta’sir qiladi:
   

• 
  yangi raqobatchilarning paydo bo’lishi;
  
• 
  o’rinbosar tovar va xizmatlarning paydo bo’lishi;
  
• 
  yetkazib beruvchilarning savdolashish qobiliyati;
  
• 
  xaridorlarning savdolashish qobiliyati;
  
• 
  mavjud bo’lgan raqobatchilarning o’zaro raqobati.
  

2. 
   Firmaning tarmoqda tutgan o’rni. Firmaning tarmoqdagi o’rni, avvalo, raqobat ustunligi bilan aniqlanadi. Agar firma barqaror raqobat ustunligiga ega bo’lsa, u o’z raqiblarini ortda qoldiradi:
   

1. 
   Ko’pmilliy tarmoqlar. Ushbu tarmoqlar uchun aloxida mamlakatlarda raqobatning turlicha kechishi xosdir. Bunday tarmoqlarda yagona strategiyani qo’llash mumkin emas. Misol uchun, jamg’arma banklari.
   
2. 
   Global tarmoqlar. Ushbu tarmoqlar dunyo bo’yicha yagona raqobat maydoniga ega bo’ladilar. Aynan shunday tarmoqlarda oddiy raqobat usutunligini emas, balki global raqobat usutunligini yaratish kerak bo’ladi.
   

1. 
   faoliyatni tartibga solish (konfiguratsiya), ya’ni o’ziga xos hususiyatlaridan foydalanish maqsadida turli mamlakatlarda faoliyatning turli ko’rinishlarini joylashtirish.
   

2. 
   filiallar faoliyatini muvofiqlashtirish. SHu o’z ichiga
   

• 
  tuzilishi bilan;
  
• 
  o’qish xarakteri va hajmi bilan;
  
• 
  baynalminallashuv bilan.
  

• 
  ikki talabning katta ulushi bozorning global segmentlariga to’g’ri kelsa;
  
• 
  xaridorlarning yuqori talablari firmalarni yana ham sifatli mahsulot tayyorlashga, xizmatlarni ko’rsatishga hamda tovarning iste’mol xususiyatlarini oshirishga majbur qilsa;
  
• 
  mahsulot yaratilgan mamlakatda talab boshqa mamlakatlarga nisbatan erta yuzaga kelsa.
  

• 
  qimmatbaho resurslarga samarali va tez yetishish;
  
• 
  ikki bozorda yetkazib beruvchilarni muvofiqlashtirish;
  
• 
  yangilik kiritish jarayoniga yordam ko’rsatish mumkin bo’ladi. Milliy firmalar, ularning mol yetkazib beruvchilari jahon bozorida raqobatbardosh bo’lsalar, ko’proq foyda oladilar.
  

1. 
   xujalik faoliyati kurinishi va amalga oshirilayotgan operatsiyalarning xarakteriga kura;
   
2. 
   xukukiy xolatiga kura; 3)mulk kurinishiga kura;
   

• 
  davlatning iqtisodiyotga aralashuvining kuchliligi;
  
• 
  tarmoqlar tuzilishidagi nomuvofiqliklar va ishlab chiqarishda yuqori texnologiyalarning yetishmasligi;
  
• 
  soha va tarmoqlar miqyosidagi raqobatda adolat mezonlarining buzilishi;
  
• 
  mansabdor shaxslar tomonidan tadbirkorlik faoliyati borasida suiste’mollik holatlariga yo’l qo’yilishi;
  
• 
  narx belgilashda monopol mavqening saqlanib qolishi, xususan iktisodiyotning agrar va industrial sektorida narxlarning keskin farqlanishi;
  
• 
  mamlakatga tovarlarning kontrabanda yo’li bilan kirib kelishi;
  
• 
  faoliyat turini va daromadlarni yashirish holatlarining mavjudligi;
  
• 
  sog’lom pul muomalasi uchun hozirgi sharoitdan kelib chiqadigan bozor infratuzilmasining yetarli emasligi;
  
• 
  milliy valyutani xorij valyutalariga erkin almashtirish imkoniyatlarining cheklanganligi;
  
• 
  sub’ektlarning bozor iqtisodiyoti qoidalarini chuqur tushunib yetmasliklari;
  
• 
  iqtisodiy jinoyatchilik holatlarining mavjudligi.
  

• 
  ko’p ukladli iqtisodiyotni shakllantirish;
  
• 
  xususiy sektorni rivojlantirish;
  
• 
  raqobat muhitini yaratish, yakkahukmronlik holatini bartaraf etish va monopoliyaga qarshi tartiblashni takomillashtirish;
  
• 
  bozor infratuzilmasini rivojlantirish, moliya va bank tizimini takomillashtirish, bank islohotlarini jadallashtirish;
  
• 
  tashqi iqtisodiy faoliyat hamda valyutani tartibga solishni erkinlashtirish;
  
• 
  xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatiga davlatning aralashuvini cheklash. ularning iqtisodiy va moliyaviy mas’uliyatlarini oshirish, bankrotlik instituti rolini kuchaytirish, xo’jalik sudlarini faollashtirish. SHuningdek, ta’kidlash o’rinliki, faoliyat erkinligi, har bir kishining tanlash imkoniyatiga ega bo’lishigina raqobat uchun keng yo’l ochadi.
  
• 
  Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida raqobatni rivojlantirish tamoyillaridan yana biri - sog’lom raqobatni ta’minlashga yo’naltirilgan j’yoriy-huquqiy asosning yaratilishi hisoblanadi. Har bir ijtimoiy-iktisodiy jarayonning huquqiy asosi va kafolatlarini ta’minlamay turib, uning ijobiy samarasi to’g’risida o’ylash aslo mumkin emas.
  

• 
  mamlakatda sog’lom raqobat muhitini yaratish uchun zarur tashkiliy, iqtisodiy va moliyaviy shart-sharoitlarni, mustahkam huquqiy-me’yoriy bazani shakllantirish;
  
• 
  monopolistik korxonalar va tabiiy monopoliya sub’ektlari faoliyatlarini tartibga solish;
  
• 
  nohalol raqobat va kelishib olib boriladigan harakatlar (bitimlar) ustidan nazorat olib borish;
  
• 
  davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari hujjatlari ustidan nazorat olib borish;
  
• 
  iqtisodiy kontsentratsiyalar ustidan nazorat olib borish va boshqalar. Bozor munosabatlarini shakllantirish davrida raqobat muhitini vujudga keltirish tabiiy monopoliyalar borasidagi maxsus siyosatning ishlab chiqilishini taqozo etadi. Iqtisodiyotda shunday soha va tarmoqlar mavjudki, ularda ma’lum bir davr mobaynida raqobat muhitini shakllantirish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo’lmay, bunday korxonalarni odatda «tabiiy monopoliya sub’ektlari» deb ataladi.
  

• 
  monopoliyaga qarshi tartibga solish sohasida progressiv xalqaro tajribalarni joriy etish;
  
• 
  shakllangan raqobat muhiti himoyalash;
  
• 
  boshqaruv organlari tomonidan raqobatga qarshi harakatlarni amalga oshirmaslik yuzasidan doimiy nazorat darajasini kuchaytirish;
  
• 
  moliya bozorlari sub’ektlarining raqobatini cheklashi mumkin bo’lgan turli xil harakatlari ustidan nazoratni o’rnatish bo’yicha qonuniy chora-tadbirlarni ko’rish;
  
• 
  monopolist-korxonalar tomonidan belgilanadigan narxlarni deklaratsiya qilish usulida ularni kuzatish usuliga o’tish va boshqalar.
  

• 
  valyuta resurslarini sotib olishni cheklash, xom ashyo va materiallarni import orqali olishdan teng bo’lmagan sharoitlarni hosil qiladi va savdo monopoliyasining rivojlanishiga olib keladi;
  
• 
  korxonalarning o’z mablag’lari yetishmasligi strategik tarmoqlarga qo’yiladigan davlat va chet el investitsiyalari hajmlarining kamayishiga sabab bo’ladi.
  

• 
  mulkni qayta taqsimlash natijasida yangi monopol tuzilmalar paydo bo’lishiga yo’l qo’ymaslik, tarmoqlarda iqtisodiy markazlashuv, jumladan, davlat korxonalarini xususiylashtirish va mulk oldi-sotdilarini amalga oshirish ustidan nazoratni kuchaytirish;
  
• 
  tovar bozorlarida xo’jalik yuritish (xom ashyo, kredit va valyuta resurslari olish) uchun teng imkoniyat va imtiyozlar yaratib berish;
  
• 
  xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatiga davlat boshqaruvi va hokimiyati organlari ta’siriga barham berish;
  
• 
  kichik va o’rta biznes hamda tadbirkorlikning rivojlanishiga ko’maklashish (konsalting, marketing xizmati va bank-kredit vositalarini takomillashtirish, o’zaro munosabatlarni mumkin qadar soddalashtirish);
  
• 
  shartnomaviy (erkin) narxlar shakllanishinig huquqiy asosini takomillashtirish, bozordagi suiste’molchiliklarni nazorat qilish va ularga barham berish maqsadida monopoliyaga qarshi kurash va boshqaruv uslublarini yanada takomillashtirish.