KREATIV FIKRLASHGA O‘RGATISH
Kreativlik (lot., ing. “create” - yaratish, “creative” yaratuvchi, ijodkor) - individning yangi g‘oyalarni ishlab chiqarishga tayyorlikni tavsiflovchi hamda mustaqil omil sifatida iqtidorlilikning tarkibiga kiruvchi ijodiy qobiliyati ma’nosini ifodalaydi. Shaxsning kreativligi uning tafakkurida, muloqotida, his-tuyg‘ularida, muayyan faoliyat turlarida namoyon bo‘ladi. Kreativlik shaxsni yaxlit holda yoki uning muayyan xususiyatlarini, zehni o‘tkirlikni tavsiflaydi. Shuningdek, kreativlik iqtidorning muhim omili sifatida aks etadi. Amerikalik psixolog P.Torrens fikricha, kreativlik muammo yoki ilmiy farazlarni ilgari surish; farazni tekshirish va o‘zgartirish; qaror natijalarini shakllantirish asosida muammoni aniqlash; muammo echimini topishda bilim va amaliy harakatlarning o‘zaro qarama-qarshiligiga nisbatan ta’sirchanlikni ifodalaydi. Uning olib borgan tadqiqotlari shundan dalolat beradiki, mazkur kreativ ko‘nikmalarni shakllantirish va ularni baholash mumkin:
Ravonlik. Ko‘plab g‘oyalarni o‘ylab topish ko‘nikmasi ko‘p degan so‘zga asoslanadi.
Moslashuvchanlik. Turli g‘oyalarni o‘ylab topish ko‘nikmasi o‘zgartirish degan so‘zga asoslanadi.
O‘ziga xoslik. Boshqalarga o‘xshamagan, ajralib turuvchi g‘oyani o‘ylab topish ko‘nikmasi noyob degan so‘zga asoslanadi.
Yaratuvchanlik. G‘oyalarni kengaytirish ko‘nikmasi qo‘shish degan so‘zga asoslanadi.
O‘quvchining kreativlik sifatlariga ega bo‘lishi uning shaxsiy qobiliyatlari, tabiiy va ijtimoiy quvvatini kasbiy faoliyatni sifatli, samarali tashkil etishga yo‘naltiradi.
Xalq ta’limi tizimida faoliyat yuritayotgan pedagoglarning kreativlik sifatlariga ega bo‘lishlari ularda o‘quv va tarbiya jarayonlarini tashkil etishga an’anaviy yondashishdan farqli yangi g‘oyalarni yaratish, bir qolipda fikrlamaslik, o‘ziga xoslik, tashabbuskorlik, noaniqlikka toqat qilmaslikka yordam beradi. Binobarin, kreativlik sifatlariga ega pedagog kasbiy faoliyatini tashkil etishda ijodiy yondashish, yangi, ilg‘or, bo‘lajak pedagoglarning o‘quv faoliyatini, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga
62
xizmat qiladigan g‘oyalarni yaratishda faollik ko‘rsatish, ilg‘or pedagogik yutuq va tajribalarni mustaqil o‘rganish, shuningdek, hamkasblar bilan pedagogik yutuqlar xususida doimiy, izchil fikr almashish tajribasiga ega bo‘lishga e’tibor qaratadi.
Millatni anglash uchun uning ruhiyatini bilish lozim. «Alpomish» dostoni o‘zbekning ruhiy olamini anglatish jihatidan tengsiz badiiy obidadir. Chunki asarda o‘zbekka xos o‘ylash tarzi, ta'sirlanish yo‘sini, qarorga kelish tutumi g‘oyat nozik ilg‘ab olingan. Juda ko‘pchilik folklorshunoslar, odatda, markazlashgan davlat tuzish, bo‘lingan yurtni birlashtirish, sevgi-muhabbat mavzulari «Alpomish» dostonining syujet rivojini ta'minlaydi deb tushuntirishadi. Bizning nazarimizda esa doston markazida ma'rifatsizlik, johillik va uning inson taqdiriga ta'siri turadi. Asar qissadan hissa chiqarish uchun emas, balki «qissa»ning o‘zi ko‘lamli, miqyosli, yirik, tasirli; (bo‘lgani uchun aytilgay. Chindanda, «Alpomish» yaratilmagan, balki aytilgan yoki kuylangan. Chunki doston qahramonlariga xos tuyg‘ular, sezimlar, kechinmalar buyuk turkiylarning tomirida, qonida azaldan mavjud edi. Turkiy xalqlar tomonidan kechirilgan, tuyulgan, hozirda ham qonda kezib yurgan ma'naviy amallar, hodisalar uning ko‘nglida, «tili uchida» turgandi. O‘sha kuylab yuborildi. Alpomish taqdirini kuylash zarur edi. Kuylamaslik ilojsiz edi.
Milliy ma’naviyatimiz rivojida muhim o‘rin tutgan “Alpomish” dostonida qadim xalqimizning ishonch e’tiqodlari , qadriyatlari va milliy ruhi to‘la ma’noda aks etgan. Bu dostonni o‘qib o‘rganish, qadriyatlarimizni asrab-avaylash bilan birga xalqimiz ruhiyatiga singib ketgan sevgiga sodiqlik, ota-onaga hurmat, do‘stga birodarlik tuyg‘ularini shakllantiradi. “Alpomish” dostonida o‘quvchilarni mustaqil va ijodiy fikrlashga o‘rgatishda foydalanish mumkin bo‘lgan metodlaring yana biri «6x6x6» metodidir. “Qahramonlar talqinidagi milliylik” mavzusi e’lon qilinib, ma’lum vaqt belgilanadi. O‘quvchilar mavzu atrofida bahslashadilar, o‘z munosabatlarini bildiradilar. Mavzu bo‘yicha belgilangan vaqt yakunlangach, o‘qituvchi guruhlarning a’zolarini almashtiradi. Yangi guruhda avvalgi guruhdan bitta vakil qoladi va u o‘z guruhining mavzu yuzasidan chiqargan xulosalarini yangi guruhga bayon etadi. Yangi guruh a’zolari avvalgi guruhning fikr va xulosalarini o‘rganadilar, unga o‘z munosabatlarini bildiradilar. Shu tariqa qisqa vaqt oralig‘ida o‘quvchilar tomonidan ham mavzu yuzasidan fikr bildiriladi, ham bu fikrlar ularning o‘zlari tomonidan tahlil qilinadi. Undagi bironta obraz ham jo‘n, oddiy tasvirlanmagan. Jumladan, hatto Boysari obrazi ham tasvir vaziyatiga qarab turli ko‘rinishlar kasb etadi. U hamisha faqat mantiqqa zid o‘jarlik bilangina band emas. Boysari tadqiqotchilar shu vaqtga qadar da'vo qilganlari kabi faqat o‘zini o‘ylaydigan, o‘jar odamgina emas, nomus tuyg‘usi o‘tkir, otadik mas'uliyatini chuqur his qila biladigan shaxs ham.
|
