|
Operatsion · � � tizimlar o‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti u
|
| bet | 73/129 | | Sana | 18.11.2023 | | Hajmi | 4,88 Mb. | | #100808 |
Bog'liq a12b69867f018f785135aa04d3624799 Operatsion tizimlar грифли 100 штTo‘rtinchi senariy. To‘rtinchi va eng keng tarqalgan holatda, B o‘z pochta serveriga WAN yoki LAN orqali ulanadi. Xabar B ning pochta serveriga yetib borgandan so‘ng, B uni qaytarib olishi kerak. Bu yerda bizga xabarlarga kirish agentlari (message access agents - MAA) deb nomlanadigan mijoz-server agentlarining yana bir to‘plami kerak. B o‘zining xabarlarini olish uchun MAA mijozidan foydalanadi. Mijoz har doim ishlaydigan MAA serveriga so‘rov yuboradi va xabarlarni uzatishni talab qiladi. Vaziyat 7.11- rasmda keltirilgan.
Bu yerda ta’kidlashimiz kerak bo‘lgan ikkita muhim jihat mavjud. Birinchidan, B pochta serverini chetlab o‘ta olmaydi va to‘g‘ridan-to‘g‘ri MTA serveridan foydalana olmaydi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri MTA serveridan foydalanish uchun B MTA serverini doimo ishga tushirishi kerak edi, chunki u qachon xabar kelishini bilmaydi. Bu shuni anglatadiki, agar u o‘z tizimiga LAN orqali ulangan bo‘lsa, B o‘z kompyuterini doimo tarmoqa ulangan holda ushlab turishi kerak. Agar u WAN orqali ulangan bo‘lsa, u doimo aloqani saqlab turishi kerak. Bugungi kunda ushbu holatlarning ikkalasi ham amalga oshirilmaydi.
Ikkinchidan, B ning mijoz-server dasturlariga yana bir juft dastur kerak: xabarlarga kirish dasturlari. Buning sababi, MTA mijoz-server dasturi jo‘natish (push) dasturidir: mijoz xabarni serverga yuboradi. B ga tortish (pull) dasturi kerak. Mijoz xabarni serverdan tortib olishi kerak. 7.12- rasmda farq ko‘rsatilgan.
7.11- rasm. To‘rtinchi senariy
MTA
Mijoz
MTA
Server
MAA
Mijoz
So‘rov Javob
MAA
Server
a) b)
7.12- rasm. a) Mijoz xabarlarini jo‘natish, b) Mijoz xabarlarini tortish
Pochta serveriga LAN yoki WAN orqali ulanganda qabul qiluvchiga ikkita UA, ikkita juft MTA (mijoz va server) va bir juft MAA (mijoz va server) kerak bo‘ladi. Bu bugungi kunda eng keng tarqalgan holat.
Foydalanuvchi agenti (User agent – UA)
Elektron pochta tizimining birinchi komponenti foydalanuvchi agentidir (UA). Bu foydalanuvchi uchun xabar yuborish va qabul qilish jarayonini osonlashtiradigan xizmatni taqdim etadi. Foydalanuvchi agenti - bu xabarlarni tuzadigan, o‘qiydigan, javob beradigan va qayta yuboradigan dasturiy ta’minot to‘plami. Shuningdek, u foydalanuvchi kompyuterlarida mahalliy pochta qutilariga ishlov beradi.
7.13- rasm. Elektron pochtaning formati
Pochta xabarini yuborish uchun foydalanuvchi UA orqali pochta jo‘natmalariga juda o‘xshash pochta xabarlarini yaratadi. U konvert va xabarga ega (7.13- rasmga qarang).
Konvertda odatda jo‘natuvchining manzili, qabul qiluvchining manzili va boshqa ma’lumotlar mavjud bo‘ladi. Xabarda sarlavha va asosiy qism mavjud. Xabarning sarlavhasi yuboruvchini, qabul qiluvchini, xabar mavzusini va boshqa ba’zi ma’lumotlarni aniqlaydi. Xabarning asosiy qismida qabul qiluvchi tomonidan o‘qilishi kerak bo‘lgan haqiqiy ma’lumotlar mavjud.
Foydalanuvchi agenti foydalanuvchi (yoki taymer) tomonidan ishga tushiriladi. Agar foydalanuvchida pochta bo‘lsa, UA foydalanuvchini ogohlantirish bilan xabardor qiladi. Agar foydalanuvchi pochtani o‘qishga tayyor bo‘lsa, ro‘yxat ko‘rsatiladi, unda har bir satr pochta qutisidagi ma’lum bir xabar to‘g‘risidagi ma’lumotlarning qisqacha mazmuni mavjud. Qisqacha bayon sifatida odatda yuboruvchining pochta manzili, xabar mavzusi va xabar yuborilgan yoki olingan vaqtni keltiriladi. Foydalanuvchi istalgan xabarlarni tanlab, undagi ma’lumotlarni ekranda ko‘rsatishi mumkin.
Manzil
Pochtani yetkazib berish uchun pochta bilan ishlash tizimi noyob manzillarga ega manzillar tizimidan foydalanishi kerak. Elektron pochta manzili ikki qismdan iborat: mahalliy qism va @ belgisi bilan ajratilgan domen nomi (7.14- rasmga qarang).
7.14- rasm. Pochta manzili
Mahalliy qism foydalanuvchi pochta qutisi deb nomlangan maxsus faylning (domenda takrorlanmas) nomini belgilaydi, unda foydalanuvchi uchun qabul qilingan barcha xabarlar xabarlarga kirish agenti tomonidan olish uchun saqlanadi.
Manzilning ikkinchi qismi - bu domen nomi. Tashkilot odatda elektron pochta xabarlarini olish va yuborish uchun bitta yoki bir nechta xostlarni tanlaydi; ular ba’zan pochta serverlari yoki almashtiruvchilar deb ataladi. Har bir pochta almashinuvchisiga tayinlangan domen nomi DNS ma’lumotlar bazasidan keladi yoki mantiqiy nomdir (masalan, tashkilot nomi).
SMTP - Simple Mail Transfer Protocol
Haqiqiy pochta o‘tkazmasi xabarlarni uzatish agentlari (MTA) orqali amalga oshiriladi. Pochta xabarini yuborish uchun tizimda MTA mijozi bo‘lishi kerak va pochtani olish uchun tizimda MTA serveri bo‘lishi kerak. MTA mijozi va Internetdagi serverni belgilaydigan rasmiy protokol SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)
- oddiy pochta uzatish protokoli deb nomlanadi. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, eng ko‘p tarqalgan vaziyatda (to‘rtinchi senariy) MTA mijozlariga xizmat ko‘rsatuvchi ikkita juft dastur ishlatiladi. 7.15- rasmda ushbu senariyda SMTP protokoli oralig‘i ko‘rsatilgan.
7.15- rasm. SMTP oralig‘i
SMTP ikki marta, yuboruvchi va jo‘natuvchining pochta serverlari o‘rtasida va ikkala pochta serverlari o‘rtasida ishlatiladi. Pochta serveri va qabul qiluvchi o‘rtasida boshqa protokol talab qilinadi. SMTP oddiygina buyruqlar va javoblar qanday qilib u yoki bu foydalanuvchiga yuborilishini belgilaydi. Har bir tarmoq joriy etish uchun dasturiy paketni erkin tanlaydi.
POP va IMAP
Hozirda xabarlarga kirishning ikkita protokoli mavjud: Post Office Protocol version 3 (POP3) va Internet Mail Access Protocol, version 4 (IMAP4 - Internet-pochtaga kirish protokoli, 4-versiya).
7.16- rasmda ushbu ikkita protokolning eng keng tarqalgan vaziyatdagi holati ko‘rsatilgan (to‘rtinchi senariy).
7.16- rasm. POP3 va IMAP4
Post Office Protocol, version 3 – POP3
Post Office Protocol, version 3 (POP3) sodda va cheklangan. Mijoz POP3 dasturi qabul qiluvchining kompyuteriga o‘rnatiladi; server POP3 dasturi pochta serveriga o‘rnatilgan. Foydalanuvchi o‘z elektron pochtasini pochta serveridagi pochta qutisidan yuklab olishi kerak bo‘lganda mijoz dasturining pochtaga kirishi orqali jarayon boshlanadi. Mijoz TCP 110 portidagi serverga ulanishni ochadi. Keyin pochta qutisiga kirish uchun foydalanuvchi nomi va parolini yuboradi. Keyin foydalanuvchi pochta xabarlarini ketma-ket ro‘yxatlashi va foydalanishi mumkin. 7.17- rasmda POP3 dan foydalanib pochta xabarlarini yuklab olish misoli keltirilgan.
Mail Server Foydalanuvchi kompyuteri
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Operatsion · � � tizimlar o‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti u
|
