Operatsion kuchaytirgich

Ideal” OK parametrlariga qanday talablar qo‘ yiladi ?
 
Operatsion kuchaytirgich (OK) deb, analog signallar ustidan turli amallarni 
bajarishga mo„ljallangan, differensial kuchaytirish prinsipiga asoslangan, kuchlanish 
bo„yicha katta kuchaytirish koeffitsientiga ega bo„lgan (K
U
=10
4
†10
6
) integral 
o„zgarmas tok kuchaytirgichiga aytiladi. Bunday amallarga qo„shish, ayirish, 
ko„paytirish, bo„lish, integrallash, 
differensiallash
, masshtablash kabi matematik 
amallar kiradi. Hozirgi kunda OKlar analog va raqamli qurilmalarda kuchaytirish, 
cheklash, ko„paytirish, chastotani filtrlash, generatsiyalash, signallarni barqarorlashda 
qo„llanilib kelmoqda. Buning uchun OKlarga musbat va manfiy teskari aloqa (TA) 
zanjirlari kiritiladi. TA zanjirlari yordamida 
OKlar yuqorida qayd 
etilgan 
amallarni (operatsiyalarni) bajaradilar. Qurilmalarning nomi ham shundan 
kelib chiqadi. 
OKning elektr sxemalarda keltiriladigan shartli belgisi 8.1, a – rasmda ko„rsatilgan 
bo„lib, uning tarkibidagi ulanish elektrodlari, umumiy shina va tashqi tahrirlovchi 
elementlar ko„rsatilmaydi. OKlarning standart grafik belgilanishi 8.1, b – rasmda 
ko„rsatilgan. Sxemada kuchlanish manbaiga ulanish elektrodlaridan tashqari, 
kuchaytirgichning talab etilgan logarifmik ACHX ko„rinishini shakllantiruvchi 
chastotani korreksiyalovchi elektrodlar ham ko„rsatilgan. 
OK ikkita kirishga ega: inverslaydigan (aylana yoki “-” ishora bilan belgilangan) 
va inverslamaydigan. Agar signal OKning inverslaydigan kirishiga berilsa, u holda 
chiqishdagi signal 180
0 
ga siljigan, ya‟ni inverslangan bo„ladi. Agar signal OKning 
inverslamaydigan 
kirishga berilsa
, u holda chiqishdagi signal kirish signali bilan bir 
xil fazada bo„ladi. 
OKda ikki qutbli (±3 V... ±20 V) kuchlanish manbai qo„llaniladi. Bu manbalarning 
ikkinchi qutblari, odatda, kirish va chiqish signallari uchun umumiy shina bo„lib 
hisoblanadi va ko„p hollarda OKga ulanmaydi. 
OKlar o„z xususiyatlariga ko„ra ideal kuchaytirgichlarga yaqin. Ideal kuchaytirgich: 
cheksiz katta kuchaytirish koeffitsientiga; cheksiz katta kirish qarshiligi; nolga teng 
bo„lgan 
chiqish qarshiligiga
; inverslaydigan va inverslamaydigan kirishlarga, bir xil 
signal berilganda nolga teng bo„lgan chiqish kuchlanishiga, cheksiz katta keng 
o„tkazish polosasiga ega. 
OKlar rivojlanishning uch bosqichidan o„tdilar. 
Birinchi bosqichda universal OKlar ishlab chiqilgan. Birinchi avlod OKlari n – p – 
n turli tranzistorlar asosida uch kaskadli tuzilma sxemasi bo„yicha qurilgan bo„lib, 
ularda yuklama sifatida rezistorlar qo„llanilgan. Bunday OKlarga K140UD1 va 
K140UD5 turdagi kuchaytirgichlar kiradi. Bu OKlarning asosiy kamchiligi uncha 
katta bo„lmagan kuchaytirish koeffitsienti (K
U
= 300†4000) va kichik kirish qarshiligi 
(R
KIR 
≈ 4 kOm) edi. 
Ikkinchi bosqich OKlarida bu kamchiliklar yo„qotilgan, chunki ular ikki kaskadli 
sxemalardan tuzilgan. Tok bo„yicha katta kuchaytirish koeffitsientiga ega bo„lgan 
tarkibiy tranzistorlar qo„llash va yuklamadagi rezistorlarni dinamik yuklamalarga 

almashtirish yo„li bilan xarakteristikalarning yaxshilanishiga erishilgan. Barqaror tok 
generatorlari dinamik yuklamalar bo„lib, ular o„zgaruvchan tokka nisbatan katta 
qarshilik qiymatini ta‟minlaydilar. Ikkinchi avlod ba‟zi 
OKlarida kirish kaskadi 
p – 
n o„tish bilan boshqariladigan n – kanalli MTlar asosida differensial sxema bo„yicha 
bajarilgan. Bu holat OK kirish qarshiligini oshirishga imkon berdi. Ikkinchi avlod 
integral OKlariga K
U
= 45000 bo„lgan K140UD7 turdagi kuchaytirgich kiradi. Uning 
kamchiligi – tezkorligining chegaralanganligi. 
Uchinchi bosqich OKlari bir vaqtning o„zida yuqori kirish qarshiligi, katta 
kuchaytirish koeffitsienti va yuqori tezkorlikka ega. Bunday OKlarning o„ziga xosligi 
shundaki, ularda tok bo„yicha juda katta kuchaytirish koeffitsienti (β = 10
3
† 10
4
) ga 
ega bo„lgan tranzistorlar qo„llanilgan. Uchinchi avlod integral OKlariga K140UD6 
turdagi kuchaytirgichlar kiradi. To„rtinchi avlod (maxsus) OKlarining ba‟zi 
parametrlari rekord qiymatlarga ega. Ularga, masalan, kuchlanish bo„yicha juda katta 
kuchaytirish koeffitsienti (K
U
= 10
6
) ga ega bo„lgan K152UD5 turdagi, chiqish 
kuchlanishining ortish tezligi yuqori (75 V/mks dan katta) bo„lgan K154UD2 turdagi 
va kichik iste‟mol toki (0,5 mA dan kam) ga ega bo„lgan K140UD12 turdagi OKlar 
kiradi.