17
1.4-rasm. Bir modali (a) va ko‘p modali (b) optik tolalarning
ko‘ndalang kesimi.
Ikkala turdagi optik tolalarda qobiq diametri 125
mkm ni tashkil
etadi. Amaliyotda bir modali va ko‘p modali optik tolalar diametrlarining
boshqacha qiymatlari ham mavjud. Bir modali optik toladan faqat bitta
moda (optik eltuvchi)
uzatiladi. Ko‘p
modali optik toladan esa, bir
vaqtning o‘zida apertura burchagi doirasida tolaga turli burchaklar ostida
kiritiladigan bir necha yuzlab ruxsat etilgan modalarni uzatish mumkin.
Barcha ruxsat etilgan modalar turli tarqalish yo‘nalishi va vaqtiga ega.
Ko‘ p modali optik tolalar sindirish ko‘ rsatkichining tola radiusi
bo‘yicha taqsimotiga ko‘ra pog‘onali (1.5, a-rasm) va gradientli (1.5, b-
rasm) tolalarga bo‘ linadi [2].
Pog‘onali sindirish ko‘rsatkichli ko‘p modali optik tolalar ikki muhit
chegarasida sindirish ko‘rsatkichlarining keskin - pog‘ona ko‘rinishida n
1
dan n
2
gacha o‘zgarishi bilan harakterlanadi. Pog‘onali
sindirish
ko‘rsatkichli optik tolalar o‘tkazish polosasini chegaralaydi,
biroq
gradientli sindirish ko‘rsatkichli optik tolalarga nisbatan arzon hisoblanadi.
Gradientli sindirish ko‘rsatkichli ko‘p modali optik tolalar pog‘onali
sindirish ko‘rsatkichli tolalarga nisbatan ravon o‘zgaruvchi sindirish
ko‘rsatkichiga egaligi va modalararo dispersiyaning kamligi tufayli yuqori
texnik ko‘rsatkichlari bilan ajralib turadi.
Chunki gradientli sindirish
ko‘rsatkichli optik tolada modalarning tarqalish tezligi (dispersiyasi) bir-
biridan juda ham kattaga farq qilmaydi. Dispersiya impulslarning kengayib
ketishiga, uzatilayotgan signallarning buzilishiga olib keladi. Shuning
uchun hozirda gradientli sindirish ko‘rsatkichli ko‘p
modali optik tolalar
keng tarqalgan.
d = 7 - 10 mkm
D=125
2 mkm
а)
D=125
2 mkm
b)
d = 50 - 62,5 mkm
18
1.5-rasm. Pog‘ onali (a) va gradientli (b) ko‘p modali optik tolalarning
tuzilishi va sindirish ko‘rsatkichining optik tola o‘zagi radiusi bo‘yicha
taqsimoti.
Gradientli sindirish ko‘rsatkichli ko‘ p modali optik tolalarning asosiy
kamchiligi tannarxining qimmatligi va ularni ishlab chiqarishning
murakkabligidir.
Ko‘p modali optik tolalarda modalararo dispersiya o‘tkazish polosasi
va aloqa masofasini chegaralaydi. Shuning uchun ko‘p modali optik tolalar
signallarni asosan lokal tarmoqlarda va nisbatan
past tezlikli raqamli
TOAT lar bo‘ ylab uzatishda ishlatiladi. Bir modali optik tolalardan
magistral aloqa tarmoqlarida foydalaniladi.
Chunki bir modali optik
tolalarda modalararo dispersiya yuzaga kelmaydi, shuning uchun signallar
ko‘p modali rejimga qaraganda kam buzilish bilan uzatiladi.
Bir modali optik tolalar sindirish ko‘rsatkichining optik tola radiusi
bo‘yicha taqsimotiga ko‘ra pog‘onali (to‘ g‘riburchakli) va maxsus turdagi
uch tishli W ko‘rinishdagi tolalarga bo‘linadi (1.6-rasm).
Sindirish ko‘rsatkichlari optik signalning so‘nishiga ta’sir etmasada,
Sindirish
ko’rsatkichining
ko’rinishi
30-100 mkm
Sindirish
ko’rsatkichining
ko’rinishi
20-50 mkm
Тuzulishi
n
2
n
1
b)
n
2
n
1
a)
n
2
n
2
19
xromatik dispersiya ko‘rsatkichlarini o‘zgartiradi.
Ya’ni, bir modali optik tolalardan foydalanish optik tolaning
o‘tkazish qobiliyatini oshiradi, lekin bu holda uzatuvchi qismda birmuncha
qimmat bo‘lgan lazer diodlaridan foydalanish talab etiladi. 1.7-rasmda
optik signallarning turli xil tolalar bo‘ylab tarqalish jarayoni tasvirlangan
[1].
1.6-rasm. Bir modali optik tola sindirish ko‘rsatkichlarining radius
bo‘yicha taqsimoti.
a) – pog‘onali sindirish ko‘rsatkichili bir modali standart SF optik tola;
b) – maxsus uch tishli – W ko‘rinishga ega sindirish ko‘rsatkichili,
dispersiyasi nolga siljigan bir modali
Bir modali optik tolalar dispersiya qiymatlari bo‘yicha
quyidagi turlarga
bo‘linadi:
1. Standart tola - SF (Standart Fiber).
2. Siljigan dispersiyali tola - DSF (Dispersion-Shifted Fiber).
3. Nolga teng bo‘lmagan siljigan dispersiyali tola - NZ DSF (Non-
Zero Dispersion-Shifted Fiber).
DSF, NZ DSF optik tola turlari maxsus profil ko‘rinishidagi W
sindirish ko‘rsatkichlariga ega.
0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
-0,5
-25 -15
-5 -0 5
15
25
(%)
n
n
а)
R,mkm
0
0,1
0,2
0,3
0,5
0,6
0,8
-0,1
-25 -15
-5 -0 5
15
25
(%)
n
n
b)
0,4
0,7
0,9
R,mkm
20
1.7-rasm. Turli xil optik tolalarda sindirish ko‘rsatkichlarining radius
bo‘yicha taqsimoti va ularda yorug‘lik nurining tarqalish jarayoni:
a) – ko‘p modali, pog‘onali sindirish ko‘rsatkichli optik tola;
b) – ko‘p modali, gradient sindirish ko‘rsatkichli optik tola;
v) – bir modali, pog‘onali sindirish ko‘rsatkichli optik tola.
Dispersiya
n
1
P
t
1
t
2
t
2
Chiqish
impulsi
Kirish
impulsi
Yuqori
tartibli moda
Quyi tartibli moda
n
2
t
1
Kirish
impulsi
Kirish
impulsi
Chiqish
impulsi
Chiqish
impulsi
n
2
n
1
n
2
b)
P
P
d)
t
1
t
2
a)
n
1
Dispersiya
