33
Simmetrik kriptotizimlarning ishlashi bilan tanishishda quyidagi
belgilanishlarni aniqlab olamiz:
− ochiq matn 𝑃𝑃 ni simmetrik kalit 𝐾𝐾 bilan shifrlash: 𝐶𝐶 = 𝐿𝐿(𝑃𝑃, 𝐾𝐾);
− shifrmatn 𝐶𝐶 ni simmetrik kalit 𝐾𝐾 bilan deshifrlash: 𝑀𝑀 = 𝑀𝑀(𝐶𝐶, 𝐾𝐾).
Bu yerda,
𝐿𝐿() va 𝑀𝑀() lar mos ravishda simmetrik kriptotizimdagi
shifrlash va
deshifrlash funksiyalari.
2.2.1. Oqimli simmetrik shifrlash algoritmlari
Oqimli simmetrik shifrlash algoritmi bir martali bloknotga asoslangan bo’lib,
undan farqli jihati – bardoshligi yetarlicha past va boshqariladigan kalitga
asoslanishi. Ya’ni, kichik uzunlikdagi kalitdan ochiq matn uzunligiga teng bo’lgan
ketma-ketlik hosil qilinadi va bir martali bloknot sifatida foydalaniladi.
Oqimli shifr
𝑛𝑛
bitli kalit 𝐾𝐾
ni qabul qiladi va ochiq
matnni uzunligiga teng
bo’lgan
ketma − ketlik 𝑆𝑆
ga uzaytiradi. Ketma – ketlik 𝑆𝑆 esa ochiq matn 𝑃𝑃 bilan
𝑋𝑋𝑋𝑋𝑋𝑋 amalida bajariladi va shifrmatn 𝐶𝐶 hosil qilinadi. Bu o’rinda ketma-ketlikni
qo’shish bir martali bloknotni qo’shish kabi bir xil bo’ladi.
Oqimli shifrni quyidagicha sodda ko’rinishda yozish mumkin:
𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑒𝑒𝑎𝑎𝑆𝑆𝐶𝐶𝑆𝑆𝑆𝑆ℎ𝑒𝑒𝑆𝑆(𝐾𝐾) = 𝑆𝑆
Bu yerda
𝐾𝐾 kalit, 𝑆𝑆 esa natijaviy ketma-ketlik. Shuni esda saqlash zarurki, bu
yerda ketma-ketlik
shifrmatn emas, balki bir martali bloknotga o’xshash oddiy qator.
Agar berilgan ketma-ketlik
𝑆𝑆 = 𝑠𝑠
0
, 𝑠𝑠
1
, 𝑠𝑠
2
, …, va ochiq matn 𝑃𝑃 = 𝑆𝑆
0
, 𝑆𝑆
1
, 𝑆𝑆
2
, …,
berilgan bo’lsa, mos bitlarni XOR amali orqali shifrmatn bitlari
𝐶𝐶 = 𝑎𝑎
0
, 𝑎𝑎
1
, 𝑎𝑎
2
, …, ni
quyidagicha hosil qilish mumkin.
𝑎𝑎
0
= 𝑆𝑆
0
⨁𝑠𝑠
0
, 𝑎𝑎
1
= 𝑆𝑆
1
⨁𝑠𝑠
1
, 𝑎𝑎
2
= 𝑆𝑆
2
⨁𝑠𝑠
2
, …
Shifrmatn
𝐶𝐶 ni
deshifrlash uchun, yana ketma-ketlik 𝑆𝑆 dan foydalaniladi:
𝑆𝑆
0
= 𝑎𝑎
0
⨁𝑠𝑠
0
, 𝑆𝑆
1
= 𝑎𝑎
1
⨁𝑠𝑠
1
, 𝑆𝑆
2
= 𝑎𝑎
2
⨁𝑠𝑠
2
, …
34
Yuboruvchi va qabul qiluvchini bir xil oqimli shifrlash algoritmi va kalit
𝐾𝐾
bilan ta’minlash orqali, ikkala tomonda bir xil ketma-ketliklarni hosil qilish mumkin.
Biroq, natijaviy shifr kafolatli xavfsizlikka ega bo’lmaydi va bunda asosiy e’tibor
amaliy tomondan qo’llashga qaratiladi.
