O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Mustaqilish
Mavzu :Simsiztarmoqlardamalumotlarniuzatishasoslari.
KAI 11-20 guruhi
Bajardi: A. Mengaliyev.
QARSHI- 2023
Mavzu :Simsiztarmoqlardamalumotlarniuzatishasoslari.
REJA:
KIRISh
ASOSIY QISM
Simsizlokaltarmoqtexnologiyalari: o’tmishvakelajak
Wi-Fitexnologiyasi
Wi-MAX texnologiyasi: global tarmoqqachiqishningevolyutsiyasi
Wi-Bro (Wireless Broadband): 802.16 d/e ningsimulyatsionmodeli
XULOSA
Foydalanilganadabiyotlar
KIRISh
Hozirgikundaaxborottexnologiyalarijadaltarzdarivojlanibborayotganbirvaqtdaaloqa, axborotalmashinuvi ham judakattatezlikbilanrivojlanibbormoqda. Aloqalarningqulayligioshirishdaaloqavositalarini ham o’rnibeqiyosdir. Chunkialoqaningsifatliligialoqavositalarigachambarchasbog’liq. Dastlabaloqalarnifaqat sim ulagichlarorqaliamalgaoshirilaredi. Ushbusimlarfoydalanuvchilarnialoqamarkazlariorqalibir-biribilanbo’glaganvashu tariqa shaxarlar, davlatlarorasidaaloqao’rnatilgan. Hozirgikundabundaysimlarnizamonaviyko’rishdagimaxsulotlaridanfoydalaniladi. Bulargamisolqiliboptiktolalisimlarnikeltiramiz. Bu birqanchaqulayliklargaega. Lekinshundaytolalialoqalar ham zamontalablarigajavobberaolmayapti. Chunkibu sim orqalialoqasiningo’zigabog’liqbirqanchanoqulayliklari bor. Bulargamisolkeltirsak, busimlarniqandaydiraloqamarkazlarigachatortibolibborish, simlarnijoylashtirishdaginoqulayliklarvahokazo.
Bundantashqarisimlarnitayyorlashuchun ham xomashyolarsarfbo’lishikabimoliyaviynoqulayliklarimavjud. Shundaynoqulayliklarvamoliyaviyzararlardanqochganholdayangizamonaviyaloqasimsizaloqalarishlabchiqildi. Bunga misollarkeltirsak, birinchinavbatdamobilaloqavaengqulayaloqalardanbirihisoblanayotgansimsizaloqatizimidir. Simsizaloqaga Wi-Fi, Wi-MAX, Wi-Bro va shunga o’xshashbirqatoraloqatexnologiyalarkiradi.
Simsizlokaltarmoqtexnologiyalari: o’tmishvakelajak.
Axborotuzatishningsimsiztexnologiyalaritarixi XIX asrningoxirigakelibbirinchiradiosignaluzatilishibilanboshlanganva XX asrning 20-yillarida amplitudamodulyatsiyali radio qabulqilgichlarpaydobo’lishibutexnologiyalarnirivojlanishjarayonlarigakattata’sirko’rsatdi. 1970-yillarga kelibtovushniradioto’lqinlarorqaliuzatuvchibirinchisimsizradiotelefonlaryaratildi. Dastlabbular analog tarmoqlardaishlaganbo’lsa, 80-yillar boshidaraqamlistandartlargao’tishboshlanganliginianglatuvchi, spektrniyaxshitaqsimlashini, engyaxshisifatlisignalnivaengyaxshixavfsizliknita’minlovchi GSM standartiishlabchiqildi. XX asrning 90-yillarida simsiztarmoqlarholatinimustahkamlashjarayonlariyuzberishi, butexnologiyalarnijadallikbilanrivojlanishigaolibkeldi. Bugungikundasimsiztexnologiyalarkundalikhayotimizgamustahkamjoylashibbormoqda, yuqoritezliknita’minlashbilanbirgaularyangiqurilmavaxizmatlarnitaqdimetmoqda.
Yangi CDMA (Code Division Multiple Access - kanallarnikodlitaqsimlashtexnologiyasi), GSM (Global Systems for Mobile Communications- mobilaloqatarmoqlarining global tizimi), TDMA (Time Division Multiple Access-kanallarnivaqtorqalitaqsimlashtexnologiyasi), 802.11, WAP (Wireless Application Protocol-simsiztexnologiyalarprotokoli), 3G va 4G (uchinchivato’rtinchiavlodtexnologiyalari), GPRS (General Packet Radio Service, ma’lumotlarnipaketlabuzatishxizmati), Bluetooth (o’rtavaqisqamasofatarmog’i), EDGE (Enhanced Data Rates for GSM Evolution, takomillashtirilgan GSM tarmoq) vashukabitexnologiyalarningxilma-xilligibusohada tub burilishboshlanayotganinianglatibturibdi.
Simsizlokaltarmoqlar (WLAN) hamdao’rtavaqisqamasofatarmoq (Bluetooth) larningrivojlanishijudaistiqbollidir. Simsizlokaltarmoqlaraeroportlar, universitetvainstitutlar, mehmonxonalar, restoranlar, korxonavatashkilotlartarmoqlaridako’plabqo’llanilmoqda. Simsiztarmoqlarnistandartlarini
ishlabchiqish 1990 yildabutunjahon IEEE (Elektrvaelektronikabo’yichamuhandislarinstituti) tashkilotitomonidan 802.11 komitetitashkiletilishibilanboshlangan. Butunjahono’rgimchakto’rivabutarmoqdasimsizqurilmalaryordamidaishlashg’oyasisimsiztexnologiyalarningrivojlanishjarayonlarigamuhimturtkivazifasinio’tadi.
90-yillar oxirigakelibfoydalanuvchilarga WAP-xizmatitaqdimetildi. Shunita’kidlashkerakkiboshidabuxizmatko’pchilikdaunchaqiziqishuyg’onmadi. WAP-xizmatiasosiyaxborotxizmatlarisifatida - yangiliklar, ob-qavo, kundalikvaboshqaxizmatlarto’plaminitaqdimetganedi.
Shuningdek, Bluetooth va WLAN dan ham ushbualoqavositalariningqiymatiyuqoriligiboisjudakammiqdordafoydalanishgan. Lekinnarxlarningtushishiushbuvositalargabo’lgan talab vaqiziqishniortishigasababbo’ldi. XXI asrningdastlabkio’nyilligio’rtalarigakelibsimsiz Internet-servisifoydalanuvchilariningsonibirnechao’nmilliongaetdi. Simsiz Internet-aloqasiningpaydobo’lishibilanbirinchio’rindauningxavfsizliginita’minlashmasalalariko’tarildi.
Simsiztarmoqlardanfoydalangandapaydobo’lganasosiymuammolarsirasigaquyidagilarnikeltiribo’tishlozim - bumaxsusxizmat, tijorattashkilotlarivaxususiytadbirkorlarjo’natmalarinitutibqolish, kreditkartochkalarnomerlarinitutibqolish, bog’lanishuchunto’lovvaqtinio’g’irlash, kommunikatsiyamarkazlariishigaxalalberishkabilardir. Bu muammolaraloqastandartlarinitakomillashtirishorqalihaletibborilmoqda.
Simsiztexnologiyalartaraqqiyotiningahamiyatlijihatishundaki, butexnologiyalardanuysharoitidagifoydalanuvchilarqulaytarzdafoydalanaolishlaridir. Uytarmog’iqurilmalarisoniningortishibilanushbuqurilmalarnibir-biribilanulovchiko’plabsimlarbutarmoqningasosiymuammosigaaylanibbormoqda. Bu o’znavbatidasimsiztexnologiyalargao’tishgasababtug’dirmoqda.
Simsiztexnologiyalarningyakkatartibdafoydalanuvchilarisonisalmoqlibo’lsadatezkoro’sibboruvchisegmenti - buuningkorporativfoydalanuvchilarihisoblanadi. Ma’lumotlarnisimsizuzatishmuhimstrategikvositahisoblanibkorxonadaunumdorliknioshishi (hodimlarkorporativaxborotlargadoimiyva
tezkoregabo’ladilar, ularyangiliklardantezkorboxabarbo’ladilar) nita’minlaydi, mijozlargaxizmatko’rsatishsifatinioshiradi (birvaqtningo’zidaularningshikoyatlarinivaxohishlariniqabulqilishhamdabirvaqtningo’zidasezishmumkin), raqiblarganisbatanustunlikniyaratadi (axborotlarnialmashishvaqarorqabulqilishtezliklarinioshishi). Bir so’zbilansimsiztexnologiyalarnikelajaktexnologiyalari deb aytishimizmumkin.
Wi-Fi Texnologiyasi.
Wi-Fi texnologiyasihozirgikungakelibkompyuterolamidaengperspektivkompyutertarmoqlaridanbirihisoblanadi. Wi-Fi (Wireless Fidelity) — ingliztiliso’zlaridantashkiltopganbo’lib, «simsizbog’lanish» ma’nosinianglatadi. Wi-Fi texnologiyasiraqamlima’lumotlarniradiokanallarorqalijo’natishturlaridanbiridir. Ushbutexnologiyayaratilishidaavvalokorporativfoydalanuvchilaruchunmo’ljallanganbo’lib, kabellitarmoqnio’rniniegallashibashoratqilingandi. Bizgama’lumkikabellitarmoqlikompyutertarmog’iniyaratishuchunbirnechamingkabeltarmog’iniqo’ldao’rnatishhamdamaxsustarmoqtopologiyasinio’rnatish talab qilinadi. Wi-Fi radiochastotalarningqisqartirilganboshqaruvchastotalaridaishlovchisimsizma’lumotalmashinishstandartlashtirilgantexnologiyasi. Odatda Wi-Fi tarmog’iorqaliWLAN(Wireless Local Area Network — SimsizLokalTarmoq) tarmoqlaryaratiladi. Ushbutarmoqdayuqoriradioto’lqinlarorqalialoqatashkilqilinuvchihamdama’lumotalmashinishiniko’rishmumkinbo’ladi. Bu tizimkabellitarmoqnikengayishiyokiungaalternativsifatidabittaofis, butunbir bino yokibirmaydonterritoriyasidaishlatiladi. Wi-Fi texnologiyasiminglabkabeltarmog’initushirishkabimablag’lijarayonuchunmablag’laringiznitejashbilanbirga, o’rnatishnioddiyligiesamurakkabtexniko’rnatishjarayonlarigavaqtniiqtisodqilinishinibutarmoqniboshqatarmoqlardanustunqilibqo’yadi. Simsiztarmoqlarradiochastotalardanfoydalanishigasababradioto’lqinlar bino yokiumumanofislardagidevoryoki shunga o’xshaganto’siqlardan ham o’tibketaveradivaumumanhechnarsaungato’siqbo’laolmaydi(masofadantashqarialbatta!). Simsiztarmoqlaro’z-o’zidankabellitarmoqlardanishonchliroqhisoblanadi. Ko’pchilik WLAN tarmoqlarinidiapazoniyokiqoplashmaydoni 160 metrnitashkilqiladi, bualbattauningyo’lidagito’siqlarningqanaqaligigavaqanchaligigabog’liqbo’ladi. Ushbutarmoqniishlashtezligikabellitarmoqbilantenglashashi ham mumkinvaundanbirnechabarobaryuqori ham bo’lishimumkin. Bu albattaqaysistandartidanfoydalanishga ham bo’gliqbo’ladi.
1-rasm. Wi-Fi aloqatarmog’i
Xuddioddiytarmoqlarkabi WLAN tarmog’ida ham ma’lumotlarningo’tkazuvchanlikqobiliyatiuningtopologiyasidan, yuklanishidan, yuklanishnuqtasiningmasofasigavashukabiparametrlargabog’liqbo’ladi. Ushbutarmoqniengqulaytomonlaridanbirinchisiuniosono’rnatilishidabo’lsaikkinchisiesa Wi-Fi tarmog’inikengaytirishdagimuammolarniumumanyo’qligiyokiboshqachaqilibaytgandaushbutarmoqkengayishiosonbo’lganengsoddatarmoqhisoblanadidesammubolag’abo’lmasakerak. Ushbu WLAN tarmo’ginikengaytirishuchunesaamaliyjihatdanyondoshibqaragandayangiulanishnuqtalariniyaratishningo’ziginakifoya.
Wi-Fi qurilmasiniyokirazvyortkasinisotibolayotganfoydalanuvchio’zinibemalolquyidagiimkoniyatlarniega deb hisoblashimumkin:
Ko’pfunksionalmultiservislisimsizaloqabilanbirgalikdaqo’shimchaqurilmalarbilanishlovchimaxsusqurilma
Yuqoritezlikdauzoqmasofalargama’lumotalmashinishimkoniyatigaegabo’lasiz
Tarmoqnikengaytirishuchundeyarlihechqandayishniamalgaoshirishnikeragiyo’q:yangifoydalanuvchitarmoqqaulanishuchuntarmoqqaulanishparolinibilishibuninguchunyetarlihisoblanadi.
4.Ushbu foydalanuvchi internet texnologiyalarihamdatelekommunikatsiyasohalariningengoxirgiyutuqlaridanfoydalanayotganbo’ladi.
Quyidagirasmda Wi-Fi tarmog’igaulanishqurilmalarikeltirilgan.
2-rasm. Wi-Fi tarmog’igaulanishqurilmalari
| 