O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va Kommunikatsiyalarini Rivojlantirish Vazirligi Muhammad Al-Xorazmiy Nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Unversiteti
“ Kompyuterlarni tashkil etilishi ” fani bo’yicha
Tekshirdi : Atadjanonova N
Bajardi: 052-21 gurux talabasi Xamrakulov Aziz
REGISTRLAR VA ULARNING TURLARI, VAZIFALARI,
TASNIFI.
Reja:
1. Registrlar va ularning turlari
2. Registrlar turlari va tasnifi
3. Mikroprotsessorning sistemali registrlari
Registrlar va ularning turlari
Registrlar deb, raqamli axborotni qabul qilish, xotirada saqlash, uni uzatish
va shu axborotni kodini o‘zgartiradigan qurilmaga aytiladi. Registr inglizcha
so‘zdan olingan bo‘lib, yozuv jurnali (Jurnal registratsiy) degan ma’noni anglatadi.
Registrda axborot 0 va 1 raqamlarining kombinatsiyasidan iborat sonlar
ko‘rinishida saqlanadi. Registrlar triger deb ataluvchi mantiqiy elementlar
to‘plamidan tashkil topgan va ularning soni mashina so‘zining razryadlar soniga
teng bo‘ladi. Axborotdagi ikkilik kodning har bir razryadiga registrning bitta mos
razryadi to‘g‘ri keladi. Registrlar axborotni xotirada saqlashdan tashqari ular
quyidagi vazifalarni ham bajaradi.
1) Sonning kodini o‘zgartirish;
2) Axborotni o‘ngga va chap istalgan razryadga surish;
3) Ketma-ket kodlarni parallel kodlarga almashtirish va aksincha;
4) Ayrim mantiqiy amallarni bajarish;
Registrlar axborotni yozish usuliga qarab ketma-ket va paralel registrlarga
bo‘linadi. Registrda axborotni qabul qilish, siljitish va uzatish boshqaruvchi
impulslar yordamida amalga oshiriladi. Boshqaruvchi impulsli signallar
konyuktorlar orqali registrlarga tushadi.
Registrlar axborotni uzatish usuliga qarab 2 turga bo‘linadi:
xotira (siljitmaydigan) registr;
siljituvchi registr.
Siljituvchi registrlarni ko‘ramiz.
Siljituvchi registr deb, boshqaruvchi taktli impuls ta’sirida ikkilik soni
kodini bir yoki bir necha razryad o‘ngga yoki chapga siljitadigan registrga aytiladi.
Razryad setkasidan chiqib ketgan son yo‘qoladi. Siljituvchi registrlar arifmetik va
mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun ham qo‘llaniladi.
Qo‘shni razryadli triggerlar orasiga kechiktiruvchi elementlar ulanadi. Katta
razryadli trigerni hisobchining kirishiga ulangan. Son registrga 2 usulda yozilishi
mumkin.
Parallel kodlarda;
Ketma – ket kodlarda.
Ketma – ket kodlar bilan sonni yozishda katta razryadli trigerni hisobchining
kirishiga soni kichik razryaddan boshlab ketma – ket kodli signal impulsi
ko‘rinishida beriladi. Har bir razryad yozilgandan keyin siljituvchi impuls beriladi.
Natijada yozilgan ikkilik son bir razryad o‘ngga siljiydi. Siljituvchi impuls hamma
trigerlarni 0 holatga keltiradi. Bu holda trigerlarda yozilgan birlik signal impulsi
shu trigerlarning chiqishidan kichik razryadli trigerga ma’lum vaqt kechikib
boradi. Trigerlardagi o‘tkinchi protsesslar tugashi bilan registrdagi ikkilik son
(kodli signal) kichik razryadga siljiydi. Registrda soni hamma razryadlar yozib
bulingandan keyin “o‘qish” komandasi bilan chiqishdagi kon’yunktorlar orqali
parallel kodli shinaga uzatiladi.
Parallel kod bilan soni yozishda signal kodi kodli shinaga beriladi.
“Siljituvchi” komandasi bilan signal kodi bir razryad o‘ngga siljiydi. N razryad
siljitish uchun n marta siljituvchi impuls berish kerak. Shunday qilib bitta registr
yordamida soni parallel kodini ketma – ket kodiga aylantirish mumkin. Sonni
chapga siljitish uchun kichik razryadli trigerni birlik chiqishini kechiktiruvchi
element orqali katta razryadli trigerni hisobchining kirishiga ulash kerak.
Ko‘pincha EHM larda zahira siljituvchi registrlar ham ko‘p qo‘llaniladi. Hozirgi
paytda registrlar integral mikrosxema ko‘rinishda ishlab chiqarilmokda.
Trigerlar, xotira va arifmetik qurilmaning asosiy elementi hisoblanadi. U 2 ta
turg‘un holatga ega bo‘lgan elektron qurilmadir. U ikki kaskadli simmetrik
qarshilikli kuchaytirgichdan iborat bo‘lib kaskadlar orasida 100 % li musbat teskari
bog‘lanishi amalga oshirilgan. Hisoblash texnikasida trigerlar xotira qurilmasi
sifatida qo‘llaniladi.
Trigger kirishiga beriladigan boshqaruvchi signal ta’sirida u bir turg‘un
holidan ikkinchi turg‘un holatga o‘tadi. Uning bitta turg‘un holati mantiqiy 1 deb,
ikkinchisi 0 deb qabul qilinadi. Trigerni kirishiga beriladigan har bir signalga
muvofik u o‘z holatini o‘zgartirishi uchun hisobli kirish rejimi qo‘llanildi. Buning
uchun trigerni alohida kirishlari o‘zaro birlashtirib ulanadi.
Trigerlar amalda inersiyasiz bo‘lib 1 sekunda 106 marta qayta-qayta ulanib
turishi mumkin. Trigerlar asosida EHM larni registrlari, hisoblagichlari va
jamlagichlari yig‘iladi. Trigerlar integral mikrosxema asosida ish chiqilmokda.
Trigerlar axborotni saqlash usuliga ko‘ra asinxron va sinxron trigerlarga bo‘linadi.
Asinxron trigerlarda axborot vaqtning istalgan momentida kirish signalining
o‘zgarishi bilan o‘zgarishi mumkin.
Sinxron trigerlarda ularning chiqishlaridagi axborot vaqtning aniq
momentida sinxron signal berilgandagina o‘zgaradi.
Registrlar turlari va tasnifi
Tezkor xotiraning yacheykalari bilan birgalikda qisqa vaqtli tezkor
ma’lumotlarni registrlarda saqlash ham mumkin. Registrlar protsessor tarkibiga
kiradi va dasturlash orqali ularga murojaat o‘rnatilishi mumkin.
Registlarga murojaat xotira yacheykalariga nisbatan tezroq bajariladi,
shuning uchun registrlarni ishlatish dastur ishini sezilarli darajada tezlashtiradi.
Intel firmasining protsessorlarida registrlar 2 guruxga bo‘linadi: sistemali va
amaliy maqsadga yo‘naltirilgan. Quyida foydalanuvchiga mo‘ljallangan amaliy
maqsadga yo‘naltirilgan registrlarni ko‘rib chiqamiz.
Registr guruhlari tasnifi
Registr o‘zining strukturaviy tuzilishiga ko‘ra 8 razryadli, 16 razryadli, 32
razryadli bo‘ladi. Registrlarni quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:
1) Umumiy foydalanishga mo‘ljallangan registrlar
2) Segment registrlar
3) Flag registrlar
4) Buyruq registrlar
5) Soprotsessor registrlari
6) MMX kengaytmali butun sonli registrlar
7) MMX kengaytmali o‘nlik nuqtasi siljuvchan sonlar bilan ishlovchi registrlar
Umumiy foydalanishga muljallangan registrlar 8 ta
EAX/AX/AH/AL - akkumlyator
EBX/BX/BH/BL - baza registr
ECX/CX/CH/CL - hisobchi registr
EDX/DX/DH/DL - ma’lumotlar registr
SI/ESI - manba indeksi
DI/EDI - qabul qiluvchi indeks
BP/EBP - baza ko‘rsatgichi
SP/ESP - stek ko‘rsatgich
Segment registrlar asosan 6 ta shulardan 3 tasi asosiy, 3 tasi yordamchi,
qo‘shimcha
SS - stek segmenti
CS - kod segmenti
DS - ma’lumotlar segmenti
Qo‘shimchalar: ES,FS,GS-qo‘shimcha segment registri
Flag registri
Flag registri 1 ta, undagi har bir razryad ma’lum bir vazifani bajarishga
mo‘ljallangan. Shunga kura flag razryadlarini 2 guruhga bo‘lish mumkin
1) Holat flaglari
2) Boshqarish flaglari
Holat flagiga quyidagilar kiradi:
00 – razryad CF - o‘tkazish flagi
02– razryad PF-qiymatning juftligini tekshiradi
04– razryad AF-qo‘shimcha o‘tkazish flagi
06– razryad ZF-nol flag
07– razryad SF-ishora flagi
11– razryad OF-to‘lib-toshish flagi
12-13 – razryadlar IOPL-kiritish chikarish darajasini belgilash flagi
14– razryad NT-masala berilishi flagi
Boshqarish flaglari
08– razryad TF-qopqon flagi
09– razryad IF-uzulishlar flagi
10– razryad DF-yo‘nalish flagi
16– razryad RF-yangilash flagi
17– razryad VM-vertual rejim flagi
18– razryad AC-taqqoslashni nazorat qilish flagi
19– razryad VIF-uzulishning virtual flagi
20– razryad VIP-koldirilgan uzulishlar flagi
21– razryad ID-protsessorni identifikatsiyasini qo‘llash
Buyruq registri 1 ta bo‘lib, uning vazifasi navbatdagi bajariladigan buyruqni
saqlash.
Soprotsessor registrlari
Soprotsessor registrlar o‘nli nuqtasi siljuchi sonlar bilan ishlashga
mo‘ljallangan bo‘lib ularda st(0) dan st(7) gacha bo‘lgan 8 ta registrdan
foydalaniladi. Ularning har biri 80 ta razryadga ega.
Multimedia kengaytmali butun sonli registrlar MMX0-MMX7 bo‘lgan
registrlardan foydalaniladi. Bu registrlar multimediaga ma’lumotlarni qayta
ishlashga mo‘ljallangan ularning har birida 64 ta razryad mavjud.
O‘nli nuqtasi siljuvchi multimedia kengaytmali registrlarga XMM0-XMM7
gacha bo‘lgan registrlar kiradi. O‘nli nuqtasi siljuvchi multimedia vositalarini
qayta ishlashga mo‘ljallangan har bir registr 128 ta razryaddan iborat. Pentium 2
dan boshlab joriy etilgan.
Mikroprotsessorning sistemali registrlari
Ushbu registrlarning nomidan ko‘rinib turibdiki ular sistemada maxsus
funksiyalarni bajaradi. Aynan shu registrlar himoyalangan rejim ishini ta’minlaydi.
Shuningdek ularni mohir dasturlovchi turli xil amallarni bajarish uchun dastur
tuzishga to‘sqinlik qilmaydigan mikroprotsessorning maxsus qismi deb qarasa
bo‘ladi.
Sistema registrlari 3 guruhga bo‘linadi:
boshqarish registrlari
- 1 ta
sistema adreslari registrlari
- 4 ta
otladka registrlari
- 6 ta.
Pentium mikroprotsessorlari uchun quyidagi o‘zgarishlari kiritilgan oldin
band qilib qo‘yilgan CR4 boshqarish registrlari qo‘llanilgan.
MSR registrlar guruxi kiritilgan.
Boshqarish registrlari
Boshqarish registrlari guruxiga beshta registr kiritilgan, CR0, CR1, CR2,
CR3, CR4. bu registrlarning vazifasi butun sistema ishini boshqarish hisoblanadi.
Mikrolprotsessor beshta boshqarish registrlariga ega bo‘lsa ham, ulardan faqat
to‘rtasi ishlatiladi. CR1 registri ishlatilmaydi, chunki uning funksiyasi
aniqlanmagan.
CR0 registri mikroprotsessorning holatini va uning ish rejimiga tasvir
etuvchi sistema flaglaridan tashkil topgan. Quyida ular bilan tanishamiz:
PE (protect enoble) mikroprotsessorning joriy vaqtida qaysi ish rejimida
ishlayotganini ko‘rsatadi. Agar uning qiymati 1 bo‘lsa, himoya rejimi, 0
bo‘lsa real rejim.
MP(math present) soprotsessor borligi .
TS(task switched) amallar orasida o‘tish (pereklyuchatel zadach).
AM(alignment mask) tekislash maskasi, ushbu bit tekislashni boshqaradi.
CD(cache disable) kesh xotirani ta’kiklash, ushbu bit AM=1 da kesh xotira
borligiga ruxsat beradi, AM=0 bo‘lsa ta’kiklaydi.
PG(pa ging) xotirani sahifalashda ruxsat berish (Pg=1) yoki ta’kidlash
(Pg=0)
CR2 registri tezkor xotiraning sahifa rejimida ishlatilib ma’lum vaziyatdan
chiqib ketishga mo‘ljallangan. Ushbu vaziyat quyidagicha:
Agar buyruq xotirada joriy vaqtda bo‘lmagan sahifa adresiga murojaat qilsa,
mikroprotsessor ushbu adresni CR2 registriga yozib qo‘yadi. Shu ma’lumotga
qarab kerakli sahifa topiladi va xotiraga yuklanadi.
CR3 registri ham xotiraning sahifalashda ishlatiladi. Ushbu registrni birinchi
darajali sahifalar katalogi registri deb atasak bo‘ladi.
CR4 Pentium mikroprotsessorlarining turli modellariga paydo bo‘lgan
elementlarni xarakterlaydi.
Sistema adreslar registri, ushbu registrlar shuningdek xotirani boshqarish
registrlari deb ham ataladi. Ular mikroprotsessorning multiamalli holatida
ma’lumotlarni va dasturlarni himoyalash uchun qo‘llaniladi. Himoyalangan
rejimda mikroprotsessor adresli muhiti 2 ga bo‘linadi:
Global – barcha vazifalar uchun umumiy
Lokal – har bir vazifa uchun alohida.
Mikroprotsessor tarkibida quyidagi sistemali registrlar mavjud:
GDTR(global descriptor table register) 48 bit o‘lchamga ega, shundan 32 bit
global deskriptor jadvali va 16 bit GDT jadvali chegarasi.
LDTR(local descriptor table register) 16 bit o‘lchamga ega va LDT
deskriptor jadvali spektorini o‘z tarkibida saqlaydi.
IDTR(interrupt descriptor table register)
TR(task register) 16 bitli vazifa registri
Otladka registrlari, bu apparatli otladka uchun mo‘ljallangan registrlar guruhidir.
Apparatli otladka vositasi birinchi marta i486 mikroprotsessorlarida paydo bo‘ldi.
Apparatli qism tomonidan mikroprotsessor 8 ta otladka registridan iborat. Lekin
real holda ularning faqatgina 6 tasi ishlatiladi.
DR0, DR1, DR2, DR3 registrlari 32 bit razryadga ega va 4 ta uzulish
nuqtasi adresini kursatishga xizmat qiladi. Dastur tomonidan yaraladigan har
qanday adres DR0…DR3 registrlari tarkibidagi adreslar bilan taqqoslanadi va mos
tushgan holatda 1 raqamini otladka generatsiya qilinadi.
DR6 –otladka holati registri deb ataladi. Ushbu registr bitlarini ko‘rib
chiqaylik:
B0 - agar ushbu bitda 1 o‘rnatilgan bo‘lsa, oxirgi uzulish DR0 registridan nazorat
nuqta natijasida ro‘y beradi.
V1 - V0 singari, faqat DR1 registridan nazorat nuqta natijasida ro‘y beradi.
V2 - V0 singari, faqat DR2 registridan nazorat nuqta natijasida ro‘y beradi.
V3 - V0 singari, faqat DR3 registridan nazorat nuqta natijasida ro‘y beradi.
BD - otladka registrlarini himoyalash maqsadida ishdatiladi.
BS - eflages registrida tfq1 bo‘lsa 1 ni qabul qiladi.
BT - qopqon bit ISSTq1 bo‘lganda 1 ni qabul qiladi.
Ushbu registrlarda qolgan bitlar nollar bilan to‘ldiriladi.
DR7 – otladkani boshqarish registri deyiladi.
Soprotsessor registrlari
Soprotsessor dasturiy modelida registrlarning 3 ta guruhini ko‘rish mumkin:
1) soprotsessor stekini tashkil etuvchi R0…R7 nomdagi 8 ta registr. Har bir registr
o‘lchami 80 bitdan. Bu hol hisoblash algoritmlarini bajaruvchi qurilma uchun
xarakterli hisoblanadi.
2) uchta xizmatchi registr:
SWR (status word regiter) – soprotsessor holatini ifodalovchi registr. SWR registrlarida oxirgi buyruq bajarilganda qanday cheklanish kelib chiqdi, soprotsessor stekining yuqorigi registrlari qaysiligini ko‘rsatuvchi maydonlar mavjud.
CWR (control word register) - soprotsessor ish rejimlarini boshqaradi. Ushbu registrdan maydonlarga qarab sonli hisoblashlar aniqligi, yaxlitlashni boshqarish, o‘z ishlarini niqob qilish mumkin. TWR (tags word register) teg so‘zlari R0..R7 registrlarining holatlarini boshqarish uchun ishlatiladi.
3) ikkita ko‘rsatish registrlari:
DPR (data point regiter) ma’lumotlarni ko‘rsatgich registri
IPR (instruction poin register) buyruqlar ko‘rsatiladi.
Ular buyruq adres va ular operandi adresini eslab qolish uchun xizmat qiladi.
Bu ko‘rsatgichlar qoidadan istiska holida bajariladigan qayta ishlash jarayonida ishlatiladi.
| 