OʼZBEKISTON RESPUBLIKАSI АXBOROT VА KOMMUNIKАTSION
TEXNOLOGIYALАRINI RIVOJLАNTIRISH VАZIRLIGI
MUXАMMАD АL-XORАZIMIY NOMIDАGI
TOSHKENT АXBOROT TEXNOLOGIYALАRI UNIVERSITETINING
SAMARQAND FILIALI
“KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI"
“Kiberxavfsizlik asoslari” fanidan
MUSTAQIL ISH
Mavzu:
Axborotni foydalanuvchanligini ta’minlashda antivirus, IDS,
IPS, TE vositalarining o‘rni.
Bajardi: K.i.s 22-01. guruh talabasi
AVGANOV ELYOR
Tekshirdi: UMURZAQOV O. SH.
Samarqand. 2023
Reja:
1.
Kirish
2.
Axborot xavfsizligini ta’minlashning apparat-dasturiy vositalari
3.
Antivirus dasturining imkoniyatlari
4.
IDS, IPS VA TE haqida malumotlar
5.
Xulosa
6.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.Kirish
Axborot xavfsizligi bu axborotni, shuningdek, uning eng muhim
elementlarini, shu jumladan ushbu ma'lumotlarni ishlatish, saqlash va uzatish uchun
mo'ljallangan tizimlar va uskunalarni saqlash va himoya qilish. Boshqacha qilib
aytganda, bu axborot xavfsizligini himoya qilish uchun zarur bo'lgan texnologiyalar,
standartlar va boshqaruv amaliyotlari to'plamidir.
Biroq tarmoqqa noqonuniy kirish, axborotlardan foydalanish va o‘zgartirish,
yo‘qotish kabi muammolardan himoya qilish dolzarb masala bo‘lib qoldi. Ish
faoliyatini tarmoq bilan bog‘lagan korxona, tashkilotlar hamda davlat idoralari
ma’lumot almashish uchun tarmoqqa bog‘lanishidan oldin tarmoq xavfsizligiga
jiddiy e’tibor qaratishi kerak. Tarmoq xavfsizligi uzatilayotgan, saqlanayotgan va
qayta ishlanayotgan axborotni ishonchli tizimli tarzda ta’minlash maqsadida turli
vositalar va usullarni qo‘llash, choralarni ko‘rish va tadbirlarni amalga oshirish
orqali amalga oshiriladi. Tarmoq xavsizligini ta’minlash maqsadida qo‘llanilgan
vosita xavf-xatarni tezda aniqlashi va unga nisbatan qarshi chora ko‘rishi kerak.
Tarmoq xavfsizligiga tahdidlarning ko‘p turlari bor, biroq ular bir necha toifalarga
bo‘linadi:
axborotni uzatish jarayonida hujum qilish orqali, eshitish va o‘zgartirish
(Eavesdropping);
xizmat ko‘rsatishdan voz kechish; (Denial-of-service) • portlarni tekshirish
(Port scanning).
Axborotni uzatish jarayonida, eshitish va o‘zgartirish hujumi bilan telefon
aloqa liniyalari, internet orqali tezkor xabar almashish, videokonferensiya va faks
jo‘natmalari orqali amalga oshiriladigan axborot almashinuvida foydalanuvchilarga
sezdirmagan holatda axborotlarni tinglash, o‘zgartirish hamda to‘sib qo‘yish
mumkin. Bir qancha tarmoqni tahlillovchi protokollar orqali bu hujumni amalga
oshirish mumkin. Hujumni amalga oshiruvchi dasturiy ta’minotlar orqali CODEC
(video yoki ovozli analog signalni raqamli signalga aylantirib berish va aksincha)
standartidagi raqamli tovushni osonlik bilan yuqori sifatli, ammo katta hajmni
egallaydigan ovozli fayllar (WAV)ga aylantirib beradi. Odatda bu hujumning
amalga oshirilish jarayoni foydalanuvchiga umuman sezilmaydi. Tizim ortiqcha
zo‘riqishlarsiz va shovqinsiz belgilangan amallarni bajaraveradi. Axborotning
o‘g‘irlanishi haqida mutlaqo shubha tug‘ilmaydi. Faqatgina oldindan ushbu tahdid
haqida ma’lumotga ega bo‘lgan va yuborilayotgan axborotning o‘z qiymatini saqlab
qolishini xohlovchilar maxsus tarmoq xafvsizlik choralarini qo‘llash natijasida
himoyalangan tarmoq orqali ma’lumot almashish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Tarmoq orqali ma’lumot almashish mobaynida yuborilayotgan axborotni eshitish va
o‘zgartirishga qarshi bir necha samarali natija beruvchi texnologiyalar mavjud:
•
IPSec (Internet protocol security) protokoli;
•
VPN (Virtual Private Network) virtual xususiy tarmoq;
•
IDS (Intrusion Detection System) ruxsatsiz kirishlarni aniqlash tizimi.
Ipsec (Internet protocol security) bu xavfsizlik protokollari hamda shifrlash
algoritmlaridan foydalangan holda tarmoq orqali xavfsiz ma’lumot almashish
imkonini beradi. Bu maxsus standart orqali tarmoqdagi kompyuterlarning o‘zaro
aloqasida dastur va ma’lumotlar hamda qurilmaviy vositalar bir-biriga mos kelishini
ta’minlaydi. Ipsec protokoli tarmoq orqali uzatilayotgan axborotning sirliligini,
ya’ni faqatgina yubo-ruvchi va qabul qiluvchiga tushunarli bo‘lishini, axborotning
sofligini hamda paketlarni autentifikatsiyalashni amalga oshiradi. Zamonaviy
axborot texnologiyalarni qo‘llash har bir tashkilotning rivojlanishi uchun zaruriy
vosita bo‘lib qoldi, Ipsec protokoli esa aynan quyidagilar uchun samarali himoyani
ta’minlaydi:
bosh ofis va filiallarni global tarmoq bilan bog‘laganda;
uzoq masofadan turib, korxonani internet orqali boshqarishda;
homiylar bilan bog‘langan tarmoqni himoyalashda;
elektron tijoratning xavfsizlik darajasini yuksaltirishda.
Siz faqat himoyaga tizimli va kompleks yondashuv axborot xavfsizligini
ta'minlashi mumkinligini tushunishingiz kerak. Axborot xavfsizligi tizimi barcha
joriy va ehtimoliy tahdid va zaifliklarni hisobga olishi kerak. Bu doimiy real vaqtda
monitoringni talab qiladi. Nazorat 24/7 kuni amalga oshirilishi kerak va axborotning
butun hayotiy tsiklini qamrab olishi kerak - u tashkilotga kirgan paytdan boshlab va
uni yo'q qilish yoki ahamiyatini yo'qotishgacha.
Tegishli xavfsizlik nazoratini tanlash va amalga oshirish tashkilotga xavfni
maqbul darajaga kamaytirishga yordam beradi. Quyidagi nazorat turlari mavjud:
Ma'muriy. Nazoratning ma'muriy turi tasdiqlangan tartiblar, standartlar va
tamoyillardan iborat. U biznes yuritish va odamlarni boshqarish uchun asos yaratadi.
Davlat organlari tomonidan yaratilgan qonunlar va normativ hujjatlar ham ma’muriy
nazorat turlaridan biridir. Ma'muriy nazoratning boshqa misollariga korporativ
xavfsizlik siyosati, parollar, ishga qabul qilish va intizomiy choralar kiradi.
Mantiqiy. Mantiqiy boshqaruv vositalari (shuningdek, texnik boshqaruv deb
ataladi) axborot tizimlari, dasturiy ta'minot, parollar, xavfsizlik devori, monitoring
ma'lumotlariga kirishni himoya qilish va axborot tizimlariga kirishni boshqarishga
asoslangan.
Jismoniy. Bu ish joyidagi muhit va hisoblash vositalarini (isitish va havoni
tozalash, tutun va yong'in signalizatsiyasi, yong'indan himoya qilish tizimlari,
kameralar, to'siqlar, to'siqlar, qulflar, eshiklar va boshqalar) nazorati.
Axborot xavfsizligi vositalari quyidagilarga bo'linadi:
Tashkiliy. Bu tashkiliy-texnik (kompyuter vositalari bilan ta'minlash, kabel
tizimini o'rnatish va boshqalar) va tashkiliy-huquqiy (qonunchilik bazasi, muayyan
tashkilotning nizomi) vositalarining kombinatsiyasi.
Dasturiy ta'minot. Ma'lumotni boshqarish, saqlash va himoya qilish va unga
kirishga yordam beradigan dasturlar.
Texnik (apparat). Bu ma'lumotlarni kirish va oqib chiqishdan himoya
qiluvchi texnik turdagi qurilmalar.
Aralash apparat va dasturiy ta'minot. Ular apparat va dasturiy ta'minot
funktsiyalarini bajaradilar.
ITning jadal rivojlanishi, tez-tez sodir bo'layotgan kiberhujumlar, kompyuter
viruslari va boshqa paydo bo'layotgan tahdidlar tufayli bugungi kunda axborot
xavfsizligi dasturlari eng keng tarqalgan va talabga ega.
|
