|
§1.2 Boyl-Mariott qonunining amaliy ahamiyati
|
| bet | 4/13 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 4,1 Mb. | | #143737 |
Bog'liq nihoyat tamom2§1.2 Boyl-Mariott qonunining amaliy ahamiyati
Boyl-Mariott Qonuni (yoki oddiygina Boyl Qonuni) - bu gazning termodinamik jarayonlaridagi bosim va hajm o‘rtasidagi munosabatni o‘rnatadigan qonun.
Boyl-Mariott qonuni, ayniqsa, termodinamika, fizika va kimyo kabi sohalarda foydalidir. Masalan, sanoatda ushbu qonun saqlash va tashish uchun gazlarni siqishda qo‘llaniladi.
Bundan tashqari, u ichki yonuv dvigatellari, sovutish va konditsioner tizimlarini loyihalash va ishlatishda hamda kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishda muhim ahamiyatga ega.
Ushbu qonunning yana bir muhim qo‘llanilishi tibbiyotda mavjud. Masalan, o‘pka ventilyatsiyasi sohasida Boyl-Mariott qonuni nafas olish paytida o‘pkaning qanday kengayishi va qisqarishini tushunish uchun juda muhimdir. Ilhom paytida o‘pkada bosimning oshishi ularning hajmining pasayishiga olib keladi va havo kirishiga imkon beradi.
Boyl Qonuni gaz fizikasining asosiy qonunlaridan biri bo‘lib, termodinamika, fizika, kimyo va muhandislik kabi sohalarda keng qo‘llaniladi. Bu, ayniqsa, gazlarning xatti-harakatlarini o‘rganishda foydalidir va gazni siqish, shamollatish tizimlari, dvigatel dizayni, sovutish tizimlari va boshqa ko‘plab gaz bilan bog‘liq sohalarda amaliy qo‘llanmalarga ega.
Boyl-Mariott qonuni birinchi marta 17-asrda ingliz olimi Robert Boyl tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, u gazlarning xususiyatlarini o‘rganish uchun bir qator tajribalar o‘tkazgan. Biroq, u tez orada frantsuz olimi Edme Mariott tomonidan qayta kashf etildi.
Boyl Qonunida aytilishicha, doimiy haroratda belgilangan miqdordagi gaz hajmi unga qo‘llaniladigan bosimga teskari proportsionaldir.
Boshqacha qilib aytganda, harorat doimiy ravishda ushlab turilganda, agar gazning bosimi oshsa, uning hajmi kamayadi, bosim pasaysa, hajmi oshadi.
Ushbu qonun mikroskopik darajada gazlar doimiy harakatlanuvchi zarrachalardan iborat degan fikrga asoslanadi. Gazga bosim oshirilganda, zarralar qattiqroq siqilib, ular egallagan joyni kamaytiradi va gazning umumiy hajmini kamaytiradi.
Aksincha, agar bosim kamaytirilsa, zarralar harakatlanish uchun ko‘proq joyga ega va gaz kengayib, katta hajmni egallaydi.
Matematik jihatdan Boyl Qonuni formula bilan ifodalanadi:
Qayerda:
Pingen va Vingen gazning dastlabki bosimi va hajmini ifodalaydi.
P₂ va V₂ gazning oxirgi bosimi va hajmini ifodalaydi.
Doimiy haroratda gazning bosimi va hajmi o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadigan Boyl Qonunining ba’zi misollari:
Puflanadigan balon: agar sizda puflanadigan balon bo‘lsa va unga bosim o‘tkazib siqsangiz, uning hajmi kamayadi. Bosim oshgani sayin, balon ichidagi gaz siqilib, kam joy egallaydi, bu esa sharning qisqarishiga olib keladi. Aksincha, bosimni bo‘shatish orqali gaz hajmi oshadi va balon yana shishiradi.
|
| |
