O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi buхоrо davlat univеrsitеti

87 
To‘lqin oqimi kelishi bilanoq, kameralar siqiladi, kameralardan qurilma karkasi va, 
aksincha, harakatlanadigan yopiq havo oqimi hosil bo‘ladi.
Oqim yo‘lida eletrogeneratorlar bilan Uells havo turbinalari o‘rnatilgan bo‘ladi.
Hozirgi kunda, sinov uchun 6 kamerali suzuvchi qurilma yaratilgan, u uzunligi 
120 
m
va balandligi 8 
m
bo‘lgan asosga mahkamlangan. Quvvati 500
kW
ga teng.
Keyingi tadqiqotlar kameralarni aylana bo‘yicha joylashtirish samarali bo‘lishini 
ko‘rsatdi. Shotlandiyaning Lox-Ness ko‘lida 12 kamera va 8 turbinadan iborat diametri 
60 
m
va balandligi 7 
m
bo‘lgan asosga mahkamlangan qurilma tajribadan o‘tkazilgan. 
Bunday qurilmaning nazariy quvvati 1200 
kW
gacha bo‘ladi.
Sobiq Ittifoqda 1926-yilda birinchi marta plot konstruksiyasi patentlangan edi. 
1978-yilda Buyuk Britaniyada okean elektrostansiyalarining sinov modellari 
tajribadan o‘tkazilgan edi.
Kokkerel to‘lqin ploti o‘zaro sharnirlar bilan biriktirilgan bo‘linmalardan iborat. 
Ularning bir-biriga nisbatan ko‘chishi nasoslar va elektrogeneratorlarga o‘tadi. Butun 
konstruksiya o‘z joyida yakorlar yordamida tutib turiladi. Uch seksiyali Kokkerel 
to‘lqin ploti, uzunligi 100 
m
, kengligi 50 
m
va balandligi 10 
m
ga ega bo‘lgan holda, 
2 ming 
kW
quvvat bera oladi.
Sobiq Ittifoqda, to‘lqin ploti 70-yillarda Qora dengizda tajribalardan o‘tgan. 
Uning uzunligi 12 
m
, qalquvchi qismlar kengligi 0,4 
m
ga teng bo‘lgan. To‘lqinlar 
balandligi 0,5 
m
va uzunligi (10-15) 
m
bo‘lganda, qurilma 150 
kW
ga teng quvvat 
bera olgan.
Solter o‘rdagi nomli loyiha – to‘lqinni qayta aylantirgichdan iborat. Ishchi 
konstruksiya bo‘lib qalquvchi qism (o‘rdak)lar xizmat qiladi, uning shakli 
gidrodinamik qonunlarga asosan hisoblangan. Loyihada umumiy valga ketma-ket 
mahkamlangan ko‘p sonli qalquvchi qismlar ulanishi ko‘zda tutilgan.
To‘lqinlar ta’sirida qalquvchi qismlar harakatga keladi va o‘z og‘irlik kuchi 
ta’sirida oldingi holatiga qaytadi. Ayni paytda, maxsus tayyorlanib suvga to‘ldirilgan 
val ichidagi nasoslar harakatga keltiriladi. Turli diametrdagi quvurlar tizimi orqali 
bosimlar farqlanishiga erishiladi, bu qalquvchi qismlar orasida o‘rnatilgan va dengiz 
sathidan ko‘tarilgan turbinalarni harakatga keltiradi. Ishlab chiqarilgan energiya suv 

88 
osti kabellari orqali o‘tkaziladi. Yuklanishlar val bo‘ylab samarali taqsimlanishi uchun 
20-30 ta qalquvchi qismlar
o‘rnatish lozim.
1978-yilda 50 
m
uzunlikka ega, 20 ta diametri 1 
m
bo‘lgan qalquvchi qismlardan 
iborat bo‘lgan qurilma modeli sinovdan o‘tkazilgan. Ishlab chiqargan quvvati 10 
kW
ga teng bo‘lgan. Keyinchalik, 20-30 ta diametri 15 
m
dan, uzunligi 1200 
m
bo‘lgan va 
valga mahkamlangan qalquvchi qismlardan iborat yanada baquvvatroq qurilma 
loyihasi ishlangan. Uning quvvati 45 ming 
kW
ga teng bo‘lgan.
To‘lqin elektrostansiyalar (TES) loyihalari tahlili natijasida, avvaliga (7-10) 
m
gacha chuqurliklarda, qirgoqqa urilma to‘lqinlar hududida o‘rnatiladigan temirbeton 
massiv-gigantlar ko‘rinishidagi inshootlar tanlangan edi. Bu, bir tomondan, inshootlar 
o‘lchamlarini kichraytirish, ikkinchi tomondan, ularni tuproq bilan yanada ishonchli 
mahkamlashga imkon beradi. Qirg‘oqqa urilma to‘lqinlar katta qiyalikka ega va 
ularning energiyasi to‘lqinning uzunligi va chuqurligi bo‘yicha yanada ko‘proq 
to‘planadi.
1.9-rasmda TESning ko‘ndalang kesimi sxemasi keltirilgan. Uning asosiga Rassel 
to‘g‘rilagichi patenti olingan. Stansiya bosimi 
h
to‘lqinlar qirg‘oqqa urilishi va frontal 
zahira idishi bilan orqa devorchalari to‘lishi natijasida hosil bo‘ladi.

Download 3,83 Mb.