O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi




Download 3,46 Mb.
Pdf ko'rish
bet52/109
Sana19.01.2024
Hajmi3,46 Mb.
#140836
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   109
Bog'liq
20.Mahsulotlar sifatini standartlashtirish va metrologiya asoslari

Standart namuna - modda va materiallarning xossalarini va 
xususiyatlarini tavsiflovchi kattaliklarni hosil qilish uchun xizmat 
qiladigan o‘lchov sanaladi. Masalan, g‘adir-budurlikning namunalari
namlikning standart namunalari. 
Namunaviy modda esa, muayyan tayyorlash sharoitida hosil 
bo‘ladigan va aniq xossalarga ega bo‘lgan modda sanaladi. Masalan, 
“toza suv”, “toza metall” va hokazolar. “Toza rux” +420S 
temperaturani hosil qilishda ishlatiladi. 
O‘lchovlar ko‘p qiymatli (o‘zgaruvchan qarshiliklar, millimetrlarga 
bo‘lingan chizg‘ich) va bir qiymatli (tarozi toshi, o‘lchash kolbasi, 
normal element) turlarga bo‘linadi. Ba’zan o‘lchovlar to‘plamidan ham 
foydalaniladi. 
Kattalikning o‘lchamini hosil qilish va foydalanishda quyidagi 
qatorni yodda tutish zarur bo‘ladi: 
➢ ishchi o‘lchash vositalari; 
➢ namunaviy o‘lchash vositalari; 
ishchi etalon
➢ solishtirish etaloni; 
➢ nusxa etalon, ikkilamchi etalon
➢ maxsus etalon; 
➢ birlamchi etalon; 
➢ davlat etaloni. 
Etalon deb, kattalikning o‘lchamini hosil qilish, saqlash va uni 
boshqa o‘lchash vositalariga uzatish uchun xizmat qiladigan o‘lchovlarga 
aytiladi. Kattalikning birligi etalondan razryad etalonlariga uzatiladi, 
ulardan esa pog‘onasimon tarzda ishchi o‘lchash vositalariga uzatiladi. 


71 
Etalonlarning tabaqalanish pog‘onasi quyidagicha joylashgan: 
birlamchi etalonlar
➢ ikkilamchi etalonlar; 
➢ ishchi etalonlar. 
 
2.3-rasm. Etalonlar turlari. 
Zamonaviy ilm-fan yutuqlarini qo‘llagan holda, mazkur o‘lchashlar 
sohasidagi mavjud bo‘lgan imkoniyat doirasida va eng yuqori aniqlikda 
kattalikning birligini hosil qiluvchi etalonga birlamchi etalon nomi 
berilgan. Birlamchi etalon milliy (davlat) yoki xalqaro bo‘lishi mumkin. 
Birlamchi etalon orqali qiymati aniqlanadigan etalonga ikkilamchi 
etalon nomi berilgan. 
Ba’zi hollarda nafaqat vaqt mobaynida o‘zgarmas, doimiy bo‘lgan 
parametrlarni, balki o‘zgaruvchan boshqa parametrlarni, xususan, keng 
ko‘lamdagi davriy yoki impulsli chastotalarni o‘lchash lozim bo‘ladi. 
Mana shunday, ayrim sharoitlar uchun birlikni qayta yaratadigan va 
shu sharoitlar uchun birlamchi etalonning o‘rnini bosadigan etalon –

Download 3,46 Mb.
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   109




Download 3,46 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi

Download 3,46 Mb.
Pdf ko'rish