| B. Oddiy va murakkab oqsillar
Hozirgi vaqtda juda kam oqsillarning ximiyaviy tarkibi va strukturasi o’rganilgan. Shuning uchun ularning nomi ilpmiy asoslanmagan. Dastlabki tasodifiy belgilariga qarab, ko’pincha ular ajratib olingan manbaga qarab nomlangan. Masalan, avidin oqsili qushlarning lotincha nomi (avis)ni, sutdan ajratib olingan kazein oqsili lotincha “caseus” – pishloq degan ma’noni anglatadi. Shuningdek, ular eruvchanligi va boshqa xossalariga qarab ham nomlanadi.
Oqsillar klassifikatsiyasi ham xuddi nomlanishi singari ilmiy asoslanmagan. Adatda, ular xossalari, tarkibi, biologic funksiyasi va boshqalar asosida klassifikatsiyalanadi. Bular ichida eng keng tarqalgan oqsillarni tarkibi bo’yicha klassifikatsiyalash qabul qilingan. Oqsillar tarkibiga qarab ikkita katta: oddiy oqsillar va murakkab oqsillarga bo’linadi.
Tarkibida faqat aminokislotalar qoldig’idan iborat bo’lgan oqsillar oddiy oqsillar deb ataladi, ya’ni ular gidrolizga uchraganda faqat erkin holdagi aminokislotalar hosil bo’ladi. Tarkibi oqsil va qo’shimcha gruppadan tashkil topgan oqsillar esa murakkab oqsillar deyiladi. Demak, bular gidrolizga uchraganda-aminokislota tabiatiga ega bo’lmagan moddalar ham hosil bo’ladi. Oddiy va murakkab, oqsillar ham, o’z navbatida bir necha guruhga bo’linadi, quyida ularning ayrimlari bilan tanishamiz.
Oddiy oqsillar.
Oddiy oqsillar eruvchanligi va ba’zi xususiyatlariga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi:
| 