O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

1

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM 


VAZIRLIGI 

BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI

Fizika-matematika fakulteti 

“Axborot texnologiyalari” kafedrasi

Halimova Dildora Hamidovnaning
«

C# dasturlash tilida sinflar ierarxiyasini tashkil etish 

bo’yicha uslubiy qo’llanma

» 

mavzusida 

“Amaliy matematika va informatika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr

darajasini olish uchun

BITIRUV MALAKAVIY ISHI 

“Ish ko’rildi va himoyaga ruxsat Ilmiy rahbar_____ dots.I.O.Jalolov 

berildi” “_______” __________________ 2015 y. 

Kafedra mudiri

________dots. T.B.Boltayev Taqrizchi ________kat. o’qituvchi R.B.Sariyev 

«______» __________________2015 y. “_______” _________________2015 y 

2

3

Mundarija 
Kirish ......................................................................................................................... 4
I. C# dasturlash tili. ................................................................................................. 10

1.1. C# dasturlash tilida tiplar, o’zgaruvchilar va asosiy operatorlar. .................... 10 

1.2. C# dasturlash tillida boshqarish operatorlari. ................................................. 20
1.1.3 Satr va fayl ustida amallar .............................................................................. 34

II. C# dasturlash tilida sinflar ierarxiyasi. ............................................................... 51

2.1. C# dasturlash tilida sinf va uning tuzilmasi.....................................................50

2.2. Sinf osti va sinf usti munosabatlari ................................................................. 59

2.3. Abstrakt sinflar. Polimorfizm.......................................................................... 62

XOTIMA ................................................................................................................. 71

ADABIYOTLAR .................................................................................................... 72

4

Kirish 
Bugungi shiddatli davrda chinakam ma’naviyatli va 

marifatli odamgina inson qadrini bilishi, o’z milliy

qadriyatlarini milliy o’zligini anglashi, erkin va ozod 
jamiyatda yashashi, mustaqil davlatimizning jahon
hamjamiyatida o’ziga munosib o’rin egallashi uchun 
fidoiylik bilan kurasha olishi mumkin.
I.A.Karimov 
Vatanimizning kelajagi xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning jahon
hamjamiyatidagi obro’-e’tibori avvalambor farzandlarimizning unib-o’sib, 
ulg’ayib, qanday inson bo’lib hayotga kirib borishiga bog’liqdir. Biz bunday o’tkir
haqiqatni hech qachon unutmasligimiz kerak[1].
XX asr o’rtalariga kelib tezkor mashina mexanizmlaridan foydalana boshlandi.
Murakkab texnika va texnologiyalar o’ylab topildi. Ko’pgina masalalarni hal qilish 
jarayonida axborot hajmi behisob bir majmuaga aylandi, hamda bu axborotlarni
yig’ish va uzatish vositalarini yaratish, ularni vaqtida qayta ishlab, boshqarish 
uchun zarur bo’lgan choralarni belgilab chiqish kerak bo’ladi. Ko’pchilik
vazifalarni bajarishda boshqarish jarayonini takomillashtirish, axborot tizimini 
joriy etish, mutaxasislarni kompyuterda ishlashga o`rgatish muhim ahamiyatga
ega.

Hozirgi kunda kompyuter texnologiyalari kirib bormagan soha deyarli

uchramaydi. Kompyuter texnologiyalardan nafaqat hisoblash ishlarini olib borish 
uchun balki, hayotga tadbiq qilinadigan dasturiy tizimlar, rasm va video tasmalarni
qayta ishlovchi, katta hajmli ma’lumotlarni o’zida saqlovchi dasturlar yaratish, 
elektron tijorat uchun ham foydalaniladi. So’nggi yillarda kompyuter va uning
dasturiy ta’minotiga bo’lgan talab va qiziqishlar ortib bormoqda. Bu esa o’z 
navbatida dasturchidan katta izlanish va mahoratni talab qiladi.

5
Respublikamiz mustaqillikka erishgach, ta’lim tizimida tub o’zgarishlar sodir 

bo’ldi. Jamiyat taraqqiyotini yoshlar hayotida ishlab chiqarish milliy hamda

umuminsoniy munosabatlarda zamonaviy qarash imkonyatlari kengaydi. Yoshlar 
ta’lim tarbiyasi bilan mashg’ul bo’ladigan ijtimoiy institutlar son va sifat jihatdan
o’sdi. Davlat standartlari tanlanib, pedagogik amalyotda tadbiq etila boshlandi. 
Mustaqillik yillarida axborot texnologiyalari sohasida juda katta o’zgarishlar yuz
bermoqda, shu bilan bir qator bu yoshlarga keng imkoniyatlar yaratilmoqda. 
Ijtimoiy hayotning barcha sohalarida axbarot texnologiyalari har yerda jadallik
bilan kirib kelmoqda va bilimlarni oshishi jamiyat a’zolarini o’z ustlarida ko’proq 
ishlashga yangi-yangi o’zgarishlar bilan undashga olib kelmoqda.
Respublikamizda jamiyatimizni axbarotlashtirish maqsadida bir
qancha qaror va qonunlar qabul qilindi. Masalan, 1993-yil 7-may va 2003-
yil 11-dekabrdagi “Axbarotlashtirish to’g’risida”gi qonun,2002-yil 30-maydagi 
“Kompyuterlashtirish va axbarot komunikatsiya texnologiyalarini qo’llashni
yanada rivojlantirish” haqidagi qaror, 2003-yil 11-dekabrdagi “Elektron raqamli 
imzo haqida”gi qonun va 2004-yil 29-apreldagi “Elektron hujjat yuritish” haqidagi
qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mobil aloqa milliy operatori 
faoliyatini tashkiletish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori 12.02.2014 y,
O‘zbekistonRespublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi aloqa, 
axborotlashtirishva telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo‘mitasining
yangilangan tuzilmasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori 30.10.2013 y, O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiyalar
tarmoqlarini boshqarish tizimini takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori ,O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Milliy
axborot-kommunikatsiya 
tizimlarining kompyuter xavfsizligini ta’minlash
borasidagi 
qo‘shimcha
chora-tadbirlar 
to‘g‘risida”gi
qarori,O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining “Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada
rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori ,O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining “Axborot texnologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash
tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori, O‘zbekiston Respublikasi 

6
Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog‘ini 

tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining

“Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida”gi farmoni fikrimiz dalilidir[2].
Mustаqil rеspublikаmizdа yuz bеrаyotgаn siyosiy, iqtisоdiy, ilmiy-
tехnikаviy vа mаdаniy o’zgаrishlаr Оliy tа’lim tizimidа hаm o’z аksini tоpmоqdа.
Yurtboshimiz I.A.Karimovning Oliy Majlisida so’zlagan nutqida axborot 
texnologiyalari va kompyuterlarni jamiyat hayotiga, kishilarning turmush tarziga,
maktab va oliy o’quv yurtlariga jadallik bilan olib kirish g’oyasi ilgari surilgan edi. 
Prezidentimiz
tashabbusi 
bilan
yurtimizda 

“kompyuter

va

axborot
texnologiyalarini rivojlantirish”, shuningdek, “Internetning xalqaro axborot 

tizimlariga keng kirib borishini ta’minlash” dasturini ishlab chiqishni tashkil etish
chora-tadbirlari to’g’risidagi qarorlari qabul qilindi. 2002-yil 30-mayda
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada
rivojlantirish va axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish 
to’g’risida”gi farmoni va uning ijrosini amalga oshirish yuzasidan va axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari sohasida strategik ustuvorlikni amalga oshirishga 
doir amaliy chora-tadbirlarni ta’minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasining
2002-yil 
6-iyundagi
“2002-2010 yillarda kompyuterlashtirish axborot- 
kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish dasturi ” to’g’risidagi qarori e’lon
qilindi. 
2005 yil 2-iyunda O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining “Axborot
tеxnologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish to’g’risida”gi 
qarori qabul qilindi. Bu qarorlarning davomi sifatida O’zbekiston Respublikasi
“Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to’g’risida” qonuni 2012-yil 12-
dekabrda qabul qilindi. Ushbu qonun 16 moddadan tashkil topgan bo’lib, unda
ushbu qonunning asosiy vazifalari, axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari 
to'g'risidagi
qonun

hujjatlari,

axborot

erkinligining

asosiy

prinsiplari

axborotning ochiqligi va oshkoraligi, axborotni olish tartibi, shaxsning, 
jamiyatning, davlatning axborot borasidagi xavfsizligi, shu kabi bir qator

7
moddalarni o’z ichiga olgan. Inson uchun axborotlarni to’plashda uning barcha 

sezgi organlari xizmat qilsa, uzoq masofadagi axborotlarni to’plash uchun bu esa

yetarli emas, buning uchun maxsus texnik vositalar talab qilinadi. Bugungi kunda 
ya’ni
a

xborot asri bo’lmish XXI asrda O’zbekiston Respublikasining butun dunyo 

orasida o’z mavqei, obro’-e’tiborga ega ekanligi quvonarli holdir.

Bu borada prеzidеntimiz I.A. Karimov ta'kidlaganlaridеk: “Bugungi kunda milliy