O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

Download 3,01 Mb. Pdf ko'rish
bet	132/141
Sana	20.12.2023
Hajmi	3,01 Mb.
	#124927

1 ... 128 129 130 131 132 133 134 135 ... 141

Bog'liq
Ochilov Sh.B, Yuldasheva S.N, Norova S.Y. Statistika

18.1. Aholining turmush darajasi ko`rsatkichlari.

Tayanch iboralar:
Ijtimoiy-iqtisodiy indikatorlar, o`zgarish darajasi, uchrashish tezligi,
to`plash, differentsiyalash, jamlovchi ko`rsatkichlar, aholi daromadlari, aholi
xarajatlari va iste`moli, aholining pul jamg’armalari, yig’ilgan mulk va turarjoy,
aholining ijtimoiy tabaqalanishi, aholining kam ta`minlangan qatlami.
18.1. Aholining turmush darajasi ko`rsatkichlari.
Turmush darajasi ijtimoiy kategoriyalarning muhimlaridan biri bo`lib, uni
tor va keng ma`noda tushunish mumkin. Tor ma`nodagi turmush darajasi – bu
aholining moddiy boyliklar va xizmatlarni iste`mol qilishdagi erishilgan darajasi.
Keng ma`noda esa jamiyatning yashashi uchun yaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy
sharoitlar majmuasini o`z ichiga oladi.
Aholi turmush darajasi kategoriyasi iqtisodiy adabiyotlarda har xil talqin
qilinadi va uni aks ettiruvchi ko`rsatkichlar tizimi ham turli xil ko`rinishga ega
bo`lib, ularni uch guruhga ajratish mumkin: daromadlar, iste`mol va yashash
sharoitlari. SHu ko`rsatkichlarning barchasi butun aholi miqyosida va aholining
jon boshiga nisbatan hisoblanadi.
Aholining pul daromadlari hajmi, tarkibi, ulardan foydalanish yo`nalishlari
va aholining ayrim guruhlari orasida taqsimlanishi haqidagi va boshqa
ma`lumotlar asosida aholi turmush darajasini asosiy ijtimoiy-iqtisodiy
indikatorlari tuziladi.
Ijtimoiy-iqtisodiy indikatorlar o`rtacha va median ko`rsatkichlarda
o`zgarish darajasi, uchrashish tezligi, to`plash, differentsiyalash va sotib olish
qobiliyati kabilarda ifodalanadi. Ijtimoiy-iqtisodiy indikatorlarni hisoblash
makroiqtisodiy ko`rsatkichlarni tuzishga qo`yilgan talablarga asosan, lekin
ijtimoiy ko`rsatkichlarning o`ziga xos xususiyatlarini e`tiborga olgan holda
amalga oshiriladi.
Turmush darajasini uch xil yo`nalishda o`rganish mumkin:

barcha aholiga nisbatan;

uning ijtimoiy guruhlariga nisbatan;

har xil daromadga ega bo`lgan uy xo`jaliklariga nisbatan.
Rossiya
Federatsiyasi
iqtisodiyot
vazirligi
qoshidagi
«iqtisodiy
kon`yunktura va bashoratlash markazi» tomonidan 1992 yilda ishlab chiqilgan
«Bozor iqtisodiyoti sharoitida aholi turmush darajasini ifodalovchi asosiy
ko`rsatkichlar tizimi» zamonaviy talablarga javob beradi va ancha to`liq
ishlangan. Uning 7 bo`limida 39 ta ko`rsatkich keltirilgan:
1. Jamlovchi ko`rsatkichlar.
2. Aholi daromadlari.

189
3. Aholi xarajatlari va iste`moli.
4. Aholining pul jamg’armalari.
5. Yig’ilgan mulk va turarjoy.
6. Aholining ijtimoiy tabaqalanishi.
7. Aholining kam ta`minlangan qatlami.
Aholi turmush darajasini ifodalovchi ko`rsatkichlar tizimining oxirgi
varianti BMT tomonidan 1978 yilda taqdim etilgan.
1. Tug’ilish, vafot etish va boshqa aholini xarakterlaydigan
ko`rsatkichlar.
2. Turmushning sanitariya-gigiena sharoitlari.
3. Oziq-ovqat mahsulotlarini iste`mol qilish.
4. Turar joy sharoitlari.
5. Ta`lim va san`at.
6. Mehnat sharoiti va bandlilik.
7. Aholining daromadlari va xarajatlari.
8. Yashash qiymati va iste`mol baholari.
9. Transport vositalari.
10. Dam olishni tashkil etish.
11. Ijtimoiy ta`minot.
12. Insonning erkinligi.
Turmush darajasini ifodalovchi ko`rsatkichlarni shartli ravishda o`lchov
turlariga qarab quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
a) sintetik qiymat ko`rsatkichlari (YAIM, iste`mol fondi, aholining jami
daromadlari va h.k.);
b) fizik ko`rsatkichlar, aniq material boyliklarni iste`moli hajmini
ifodalovchi ko`rsatkichlar (shaxsiy mulk bilan ta`minlanish darajasi, oziq-ovqat
mahsulotlar iste`moli, tashilgan yo`lovchilar soni va h.k.);
s) boyliklar taqsimoti va tarkibi nisbatlarini ifodalovchi nisbiy

Download 3,01 Mb.

1 ... 128 129 130 131 132 133 134 135 ... 141

Download 3,01 Mb.

Pdf ko'rish