|
O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasiBog'liq Ochilov Sh.B, Yuldasheva S.N, Norova S.Y. StatistikaQisqacha xulosalar
Statistik kuzatish statistik tekshirishning birinchi bosqichidir. U tasviriy
statistikaning asosi, ommaviy hodisa va jarayonlarni o`rganishning eng muhim
va mas`uliyatli davri hisoblanadi, chunki tekshirishning pirovard natijasi
avvalom bor kuzatish jarayonida to`plangan ma`lumotlarga bog’liq. Aniqlik,
to`lalik va taqqoslamalik statistik kuzatishning asosiy ilmiy printsiplari va
qonunidir. Statistik kuzatish hisobdan, oddiy bir predmetli kuzatishdan ko`p
jihatlari bilan farq qiladi. Statistik kuzatish har doim ommaviy xarakterga ega,
uning ob`ekti bo`lib ommaviy hodisa va jarayonlar xizmat qiladi. Hisob esa har
bir hodisani qayd etadi, u yakkalantirish, yolg’izlantirish xarakteriga ega.
YOlg’iz hodisa hisob va bir predmetli kuzatishning ob`ekti hisoblanadi. Statistik
kuzatish hisobni, oddiy bevosita kuzatishni o`z ichiga oladi, chunki ayrim
hodisalarni qayd qilish yo`li bilan ularning to`plami haqida ma`lumotlar olinadi.
Bu holda ayrim hodisa statistik kuzatish ob`ektining birligi hisoblanadi. Statistik
kuzatish qator dasturiy-uslubiy va tashkiliy masalalarni ilmiy asosda echishni
talab qiladi. U haqqoniy ma`lumotlar etkazib berishi uchun kuzatish ob`ekti va
birligi to`g’ri aniqlanishi, chegaralanishi, uning dasturi, hujjati (statistik
formulyari) va yo`riqnomasi to`g’ri tuzilishi, vaqti va joyi to`g’ri belgilanishi
kerak. Boshqa masalalar, chunonchi kuzatish usuli va turi, shakli, yo`llari va
hokazolar ham ilmiy asosda echilishi lozim. To`g’ri, ilmiy asosda deganda zikr
etilgan masalalarni echish jarayonida kuzatilayotgan hodisalarning mohiyatiga
ichki bog’lanishlariga, rivojlanish qonun va qonuniyatlariga tayanish zarurligi
nazarda tutiladi. Ma`lumki, ular tegishli nazariy fanlar predmeti hisoblanadi,
masalan iqtisodiy hodisalar mohiyatini, ularning muhim xususiyatlarini, ichki
bog’lanishlarini, rivojlanish qonuniyatlarini yoritish iqtisodiy nazariya va
boshqa iqtisodiy fanlar predmetidir. Tarixiy manbalar asosida u yoki bu davrga
tegishli buyumlar, ularning xususiyatlari va o`zaro bog’lanishlarini aniqlash,
22
turli joylarda izlanishlar o`tkazib, har xil buyumlar yoki ularning parchalarini
topish, topilmalarning xususiyatlarini aniqlash va modullar yasash va hokazolar
- bularning hammasi arxeologiya fanining predmeti hisoblanadi. Bunday nazariy
ta`limotlarni bilmasdan, ularga tayanmasdan statistik kuzatish ob`ekti va birligi,
uning dasturini muvaffaqiyatli aniqlash va boshqa uslubiy va tashkiliy
masalalarni salgina bo`lsada to`g’ri echish mumkin emas.
Statistik kuzatish uch bosqichga ega: 1) kuzatishni tayyorlash; 2) uni
amalga oshirish; 3) kuzatish materiallarini qabul qilish. Ular o`zaro bog’langan
bo`lib, ma`lum masalalarni echadi. Hamma bosqichlarda kuzatish natijasida
to`planadigan ma`lumotlarning haqqoniyligini ta`minlovchi tadbir-choralar
amalga oshirilishi kerak. Agarda birinchi bosqichda echimlar qabul qilish
jarayonida nazariy adekvatlikni ta`minlash tadbir-choralari ko`rilsa, ikkinchi
bosqichda ularga qat`iy rioya qilish ustidan uzluksiz nazorat olib boriladi,
uchinchi bosqichda esa kuzatish materiallarini har taraflama tekshirish yo`li
bilan ulardagi xatolar aniqlanadi va bartaraf etish tadbir - choralari amalga
oshiriladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi
|
