Nazorat savollari:
1. Kompyuter virusi nima?
2. Fayl va disklarda kompyuter viruslari mavjudligini tekshirish.
3. Elementlarni,
uzel(tugun)
va
qurilmalarda
kompyuter
viruslari
mavjudligini tekshirish.
4. Virus nima va uning bajaradigan vazifasi?
5. Viruslar kompyuterda qanday paydo bo‗ladi?
6. Viruslarning qanday turlarini bilasiz?
7. Kompyuterda viruslar mavjudligi qanday aniqlanadi?
8. Antivirus dasturlarining qanday turlarini bilasiz?
13-Mavzu: Axborot xavfsizligi siyosati.
Tayanch iboralar:
IT security, kiberxavsizlik, konfidensiallik, yaxlitlik,
foydalanuvchanlik
Axborotni muhofaza qilish davlat tizimi axborotni himoyalovchi texnikani
qo‘llaydigan idoralar va ijro etuvchilar hamda himoya obyektlari majmuini
ifodalaydi. Bu tizim axborotni muhofaza qilish sohasidagi huquqiy,tashkiliy-
boshqaruv va me‘yoriy hujjatlarga muvofiq tashkil etiladi va faoliyat yuritadi. Shu
106
bilan birga mamlakat milliy xavfsizligini ta‘minlash tizimining tarkibiy qismi
hisoblanadi va davlat xavfsizligini axborot sohasidagi ishki va tashqi tahdidlardan
himoyalashga yo‘naltirilgan.
Axborot xavfsizligi tushunchasi.
Axborot xavfsizligi deganda tabiiy yoki su‘niy xarakterdagi tasodifiy yoki
qasddan qilingan ta‘sirlangan axborot va uni qo‘llab-quvvatlab turuvchi
infrastrukturaning
himoya-langanligi
tushuniladi.Bunday ta‘sirlar axborot
sohasidagi
munosabatlarga,
jumladan,
axbo-rot
egalariga,
axborotdan
foydalanuvchilarga va axborotni muhofaza qilishni qo‘llab quvvat-lovchi
infrasturturaga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.
Axborot xavfsizligi siyosati
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 16 sentabridagi
―O‘zbekiston Respublikasi aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya
texnologiyalari davlat qo‘mitasi huzuridagi ―Elektron hukumat‖ tizimini
rivojlantirish markazi va Axborot xavfsiz-ligini ta‘nimlash markazlarini tashkil
etish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖ gi qarori bilan markazlar tashkil etildi va faoliyati
yo‘lga qo‘yildi.
Axborotni muhofaza qilish axborotni ixtiyoriy ko‘rinishda yo‘qotishda
(o‘g‘irlash, buzish, qalbakilash- tirish) ko‘riladigan zararning oldini olishni
ta‘minlashi lozim. Axborotni muhofaza qilish choralari axborot xavfsizligiga oid
amaldagi qonun va me‘yoriy hujjatlar asosida va axborotdan foydalanuvchilarning
manfaatlariga ko‘ra tashkil etilishi zarur. Yuqori darajada axborotni mufofaza
qilishni kafolatlash uchun muntazam ravishda murakkab ilmiy – texnik vazifalarni
hal etish va himoya vositalarini takomillashtirish talab etiladi.
Bugungi kunda axborot xavsizligini ta‘minlaydigan uchta asosiy tamoil Ya‘ni
ma‘lumot butunligi, axborotning konfidensialligi va foydalanish huquqlariga ega
barch foydalanuvchilan axborordan foydalana olishlari; bilan bir qatorda ayrim
faoliyat sohalari (huquqni muhofaza qilish organlari, mudofaa va maxsus
tuzilmalar, bank va moliya institutlari,axborot tarmoqlari, davlat boshqaruv
tizimlari) ularda ko‘riladigan masalalarning muhimligi va xarakteriga ko‘ra,
ularning axborot tizimlari faoliyati ishonchliligiga nisbatan yuqori talablar va
xavfsizlik bo‘yich ua maxsus choralar ko‘rilishini talab etadi.
Axborotni muhofaza qilishning samaradorligi unug o‘z vaqtidaligi, faolligi,
uzluksizligi va kompleksligi bilan belgilanadi. Himoya tadbirini kompleks tarzda
o‘tkazish axborot tarqab ketishi mumkin bo‘lganxavfli kanallarni yo‘q qilishni
ta‘minlaydi.Vaholanki, birgina ochiq qolgan axborotning tarqab ketish kanali
butun himoya tizimining samaradorligini keskin kamaytirib yuboradi.
Axborot hisoblash tizimlarida axborot xavfsizligini ta‘minlash nuqtai
nazaridan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan uchta tashkil etuvchi Ya‘ni axborot; texnik va
107
dasturiy vositalar; xizmat ko‘rsatuvchi personal va foydala-nuvchilarga e‘tibor
qaratiladi.
Axborotni muhofaza qilish tamoillarini uch guruhga bo‘lish mumkin:
Huquqiy, tashkiliy hamda texnik razvedkadan himoyanishda va hisoblash texnikasi
axborotga ishlov berishda axborotni muho-faza qilishdan foydalanish.
Axborotni muhofaza qilish tizimlaridan foydalanish amaliyoti shuni
ko‘rsatmoqdaki, faqatgina kompleks axborotni muhofaza qilish tizimlari samarali
bo‘lishi mumkin.
Axborotni muhofaza qilishda foydalanuvchi asosiy usullar bilan bir qatorda
axborotlarni ma‘naviy – ma‘rifiy himoyalash usuli juda muhim rol o‘ynaydi.
Aynan inson, u korxona yoki tashkilot hodimi, maxfiy ma‘lumotlardan voqif
bo‘lib, o‘z xotirasida ko‘plab ma‘lumotlarni jamlaydi va ba‘zi hollarda axborot
chiqib ketishi manbaiga aylanishi mumkin hamda uning aybi bilan o‘zgalar ushbu
axborotga noqonuniy ega bo‘ladilar. Axborotlarni ma‘naviy-ma‘rifiy himoyalash
usulida xodimni tarbiyalash, u bilan ma‘lum sifatlarni, qarashlarni shakllantirishga
yo‘naltirilgan maxsus ishlarni olib borish (vatanvarvarlik, axborotni muhofaza
qilish uning shahsan o‘zi uchun ham qanday ahamiyat aksb etishini
tushintirish)hamda xodimni axborotni muhofaza qilish qoidalari va usullariga
o‘rgatish, konfedensial axborot tashuvchilar bilan amliy ishlash ko‗nikmalarini
shakllantirish lozim.
Jinoyatchilikni oldini olishda huquqni muhofaza qiluvchi organlarning
xodimlari turli ko‘rinish va mazmundagi axborotlarni yaratish, tahrir qilish,
yig‘ish, tarmoqda ma‘lumotlarni uzatish, qabul qilish va ishonchli muhofaza qilish
kabi vazifalarni bajarish uchun talab darajasidagi nazariy bilim va amaliy
ko‘nikmalarga ega bo‘lishi lozim.
Axborotni muhofaza qilishning davlat tizimi
Axborotni muhofaza qilishning davlat tizimi axborotni muhofaza qilish
sohasida tashkilotlar faoliyatini litsenziyalash nimtizimini axborotni muhofaza
qilish vosinalarini sertifikatsiyasini va axboron xavfsizligi talablari bo‘yicha
axborotlashtirish obyektlarini attestatsiyasini, kadrlarni tayyorlash,maxsus aloqa
tizimlari,ilmiy tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlarini tashkillashtirish
tizimlarini o‘z ichiga oluvchi murakkab tizimdir. Axborotni muhofaza qilishning
davlat tizimi ish yuritishi quyidagi qonun,me‘yoriy hujjatlar asosida amalga
oshiradi:
-O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi;
-‖Davlat sirlarini saqlash to‘g‘risida‖ gi qonun;
-‖Axborotlashtirish to‘g‘risida‖gi qonun;
-‖Maxsulotlar va xizmatlarni sertifikatsiyalashtirish to‘g‘risida‖gi qonun
-‖Faoliyat ayrim turlarini litsenziyalash to‘g‘risida‖gi qonun
108
-‖Standartlashtirish to‘g‘risida‖gi qonun
-‖Aloqa to‘g‘risida‖gi qonun
-‖Telekommunikatsiyalar to‘g‘risida‖gi qonun
-‖Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida‖gi qonun
-‖Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida‖gi qonun
-‖Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida‖gi qonun;
-‖Elektron raqamli imzo to‘g‘risida‖gi qonun;
-‖Elektron tijorat to‘g‘risida‖gi qonun
-O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari;
-O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari;
-Axborotni muxofaza qilish sohasidagi vazirlik,muassasa,agentlik va
xo‘jaliklarning boshqa huquqiy aktlari.
Axborot tizimlari xavfsizligi.
|
