O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

76 
Mashina matematikasini AVP yordamida o’rganish foydalanuvchida 
matematikaning o’zini o’rganish illyuziyasini yaratadi. Ammo shuni aytish joizki 
mazkur paketlarda yaratilgan har qanday chiroyli menyu foydalanuvchini oddiy 
matematik tushunchalardan va usullardan uni ozod qila olmaydi. Xususan, agar 
foydalanuvchi matritsa nimaligini bilmasa, u holda matritsa algebrasi dasturiy paketi 
unga hech qanday yordam bera olmaydi, yoki foydalanuvchi noaniq bo’lmagan 
integralni sonli usullar yordamida hisoblashga uringanda, u haqiqatdan ancha yiroq 
bo’lgan javobni olishi yoki javobni umuman ololmasligi ham mumkin. Ixtiyoriy keng 
imkoniyatlarga ega paket universal yondashishga bog’lik. Matematik paketlarni 
ishlatishda mutaxassis undan ongli foydalanib chegirmalar qilishi mumkin: paketni 
uning muammosiga rostlashi, dasturni modifikatsiyalash, yangilash, hisoblash vaqtini 
tejash va h.k.
Hozirgi kunda kampyuter algebrasining nisbatan imkoniyatli paketlari bu - 
Mathematica, Maple, Matlab, MathCAD, Derive va Scientific WorkPlace. Bulardan 
birinchi ikkitasi professional matematiklar uchun mo’ljallangan bo’lib 
imkoniyatlarning boyligi, ishlatishda murakkabligi bilan ajralib turadi.
MatLab matritsalar bilan ishlashga va signallarni avtomatik boshqarish hamda 
qayta ishlashga mo’ljallangan.
MathCAD va Derive qo’llanilishi juda oson bo’lib talabalarning tipik talablarini 
qondirishni ta'minlaydi. Bular katoriga Eureka paketini ham qo’shish mumkin.
Scientific WorkPlace matematik qo’lyozmalarni LATEX tizimidan foydalangan 
holda tayyorlashga muljallangan bo’lib bir payda analitik va sonli amallarni bajarishi 
mumkin.
Foydalanuvchi matnli axborot qwshimchasi bilan ishlash uchun har xil qismlarga 
kiritish lozim bwlgan ekran monitorining barcha maydonida muhim matnli buyruqlar 
kiritish balki yagona qatori ko’rsatilganuning inter feysi orqali istagan dasturiy 
qwshimchasi bilan harakatda bwladi va bunda agar monitorning grafik ish rejimi 
qwllanilsa u holda bu kabi interfeys grafik interfeys deb ataladi.Windows operatsion 
sistemasi uchun ishlab chiqilgan qwshimcha menyu, uskunalar paneli, har xil tiplar 
uchun chiqarish maydoni va han’ozalar boshqarish momentlari va unda har xil tasvirli 
standart komponentlari bilan joylashganoynani wzi bilan ko’rsatadigan deyarli barcha 
interfeysning so’nggi tiplari ifoydalanuvchining o’ziga qo’yib beradi ya’ni topshiradi.
Istagan dasturni muvaffaqiyatli foydalana bilish uchun uning interfeysi bilan 
tanishish va uning ko’pgina mumkinchiliklarini wrganish kerak, axir aynan shu orqali 
biz o’zimizga kerak bwlgan qwshimchani bajarishni talab qilamiz.Bu bwlim ishni 
boshlash uchun qancha vaqt kerak bwlsa etarlicha ajratilgan Marle sistemasining 
foydalanuvchi interfeysning asosiy komponentlari aytilishiga bag’ishlangan. 
Kelgusida ehtietkorlik uchun interfeysni tanishtiruvchi mumkinchiliklarga yana qayta 
murojaat qilamiz, Bizning asosiy maqsadimiz Marle erdamida misollarni echishni 
wrganish, interfeys bilan ishlash esa sistema bilan ishlash natijasida wrganilib boriladi. 
Maple dasturi Windows oylaviy operayion sistemasi boshqarilishida ishlovchi dasturi 
uchun standart grafik interfeysiga ega.
Dasturning ekran monitoriga yuklashda ko’rsatilgan interfeys oynasi tasvirlanadi. 
Bunda bir qancha asosiy komponentlarni ajratishga bwladi.

77 
Maple dastur interfeysining umumiy ko’rinishi.
Yuqori qismida Maple sistemasining menyu tarkibidagi asosiy menyuda asosiy qator 
mavjud oynasi berilgan
Zagalovka da qandaydir masalan File ustida sichqonchaning chap tuhmasini bosishda 
mos menblar tushadi va bunda buyruq va menyu osti zagalovka larni topish mumkin.
Sichqoncha tugmasini bosish degan swz ―sichqonchaning chap tugmasini bosish 
deganni bildiradi. Agar sichqonchaninwg wng tugmasini bosishga twg’ri kelib qolsa 
(masalan konmatnli menyunichaqirishda) u holda u aniq tasvirda ko’rsatilib aytiladi. 
Komatnga bog’liq Maple qwshimchaning asosiy menyu wzgachaliklarini atab 
wtamiz:Agar ishchi betida grafik jaraen berilsa u holda asosiy menyu Maple grafigi 
bilan maxsus ishlash tasvirlanib boradi. 1-rasmda Maple menyu standart qatori 
ko’rsatilgan kursor buyruqning kiritish eki chiqarish maydonlarida joylashgan vaqtda 
matematik buyruqning bajarilishi natijasi tasvirlangan.
Agar ishchi betda uch wlchovli yuqori qismi akslanish grafik buyruqlari chiqarishi 
ajratilgan asosiy menyu qanday kwrinishda ekanligini kwrish mumkin. Yana bir asosiy 
menyuning wzgachaligi shundaki agar ishchi beti maxsuslanganish uchun mos jaraen 
hosil bwlmaguncha menyu ulanmaydi. 1 –rasmda bu menyu Spreadsheet 2-rasmda esa 
Animation menyusi, birinchi Maple elektron jadval tuzulish bilan ishlash, ikkinchisi 
esa bir eki bir qancha parametrlar chiqarishni grafik bog’likligini akslantiradigan 
animatsion grafik boshqarish uchun maxsuslangan.
Ishchi betida joylashgan grafik bilan ishlash uchun asosiy menyu ko’rinishi.
Asosiy menyuning pastki qatorida asosiy menyuning tez tez qwllaniladigan 
buyruqlarni bajaruvchi enidagi tugmalar bilan asosiy uskunalar paneli joylashgan.

78 
Tugma ustida sichqonchani bossak u bilan buyruqning assotsirlanib bajarilishiga olib 
keladi. Bu panel betidagi obektlari bwyicha ajralganga adaptirlash xususiyatiga ega, 
uning tugmalar tarkibi doymiy va ishchi beti bwylab kursorni almashtirishda 
wzgarmaydi. U Help menyu buyrug’idagi Marle sistemasi ma’lumotli chaqiruvda twla 
wzgaradi.
Asosiy uskunalar panelida konmatnli uskunalar paneli joylashgan. Uning kwrinishi 
kursor ishchi betining qaysi betda joylashganiga va bu sohada akslanishiga bog’liq. 
Konmatnli uskunalar panelining 5 kwrinishi mavjud: Ikki wlchovli grafik uchun 
ajratilgan, uch wlchovli ajratilgan, animatsion grafik uchun ajratilgan, chiqarish sohasi 
uchun va ishchi betning kiritish sohasi uchun bunda shxirgi holatda konmatn menyu 
kwrinishi Marle buyrug’ining standart satematikasi ezmasi eki Maple ning standart 
notatsiyasidagi buyruqning ezmasidan foydalanishda ajraladi.
Buyruqni ezish uchun Maplening standart notatsiyasini qwllanishda ishchi betning 
kiritish sohasi konmatnli uskunalar paneli ko’rsatilgan.
Interfeys oynasining kwp qismini ishchi soha egallaydi. Aynan unda buyruqlar kiritilib 
ularning bajarilish natijalari akslanadigan ishchi betlar joylashgan. Maple hujjatlari 
hisoblangan bir qancha ishchi betlar bilan bir vaqtda ishlab va ochadigan interfeys 
qwshimchasi kwp hujjatli hisoblanadi.
Bundan tashqari Marle qwshimchasi ishchi beti orasida ulanadigan unda boshqa 
ishchi betlarga eki ma’lumot fayllarga giper murojaatini bog’liq qiladi, lekin bu haqida 
biz swnggi Maple da ishni hujjatlashtirish seansidagi savollarga bag’ishlangan 
bwlimda aniqroq aytib wtamiz.
Interfeysning pastki qismida Maple sistemasi ijrochisiga bog’liq ba’zi parametrlar 
akslanadigan holat qatori joylashgan. Shuningdek uskunalar paneli tugmalari eki 
tanlangan menyu buyruqlariga bog’liq qisqacha ma’lumot joylashgan.
Ishchi betning barcha jarayonlari uchun ishdash paytida (grafikning buyruq bajarilish 
natijalari chiqarishda, kiritish sohasidagi buyruqlar) berilgan jarenda qwllanadigan 
yuuyruqlarning mavjud majmui konmatnli menyu tasvuirlanishi mumkin. Buning 
uchun Ushbu bo’ektlarning ustida sichqoncha ko’rsatkichini joylab va uning wng 
tugmasini bosish etarli. Sichqoncha ko’rsatkichi enida kwpincha foydalaniladigan 
buyruqlarning berilgan ob’ektiga qwllaniladigavn majmui bilan kichik panel menyusi 
g’arazli konmatni hosil bo’ladi.

Download 8,87 Mb.