76
Mashina matematikasini AVP yordamida o’rganish foydalanuvchida
matematikaning o’zini o’rganish illyuziyasini yaratadi. Ammo shuni aytish joizki
mazkur paketlarda yaratilgan har qanday chiroyli menyu foydalanuvchini oddiy
matematik tushunchalardan va usullardan uni ozod qila olmaydi. Xususan, agar
foydalanuvchi matritsa nimaligini bilmasa, u holda matritsa algebrasi dasturiy paketi
unga hech
qanday yordam bera olmaydi, yoki foydalanuvchi noaniq bo’lmagan
integralni sonli usullar yordamida hisoblashga uringanda, u haqiqatdan ancha yiroq
bo’lgan javobni olishi yoki javobni umuman ololmasligi ham mumkin. Ixtiyoriy keng
imkoniyatlarga ega paket universal yondashishga bog’lik. Matematik paketlarni
ishlatishda mutaxassis undan ongli foydalanib chegirmalar qilishi mumkin: paketni
uning muammosiga rostlashi, dasturni modifikatsiyalash, yangilash, hisoblash vaqtini
tejash va h.k.
Hozirgi kunda kampyuter algebrasining nisbatan
imkoniyatli paketlari bu -
Mathematica, Maple, Matlab, MathCAD, Derive va Scientific WorkPlace. Bulardan
birinchi ikkitasi professional matematiklar uchun mo’ljallangan bo’lib
imkoniyatlarning boyligi, ishlatishda murakkabligi bilan ajralib turadi.
MatLab matritsalar bilan ishlashga va signallarni avtomatik boshqarish hamda
qayta ishlashga mo’ljallangan.
MathCAD va Derive qo’llanilishi juda oson bo’lib talabalarning tipik talablarini
qondirishni ta'minlaydi. Bular katoriga Eureka paketini ham qo’shish mumkin.
Scientific WorkPlace matematik qo’lyozmalarni LATEX tizimidan foydalangan
holda tayyorlashga muljallangan bo’lib bir payda analitik va sonli amallarni bajarishi
mumkin.
Foydalanuvchi matnli axborot qwshimchasi bilan ishlash uchun har xil qismlarga
kiritish lozim bwlgan ekran monitorining barcha maydonida muhim matnli buyruqlar
kiritish balki yagona qatori ko’rsatilganuning inter feysi orqali istagan dasturiy
qwshimchasi bilan harakatda bwladi va bunda agar monitorning grafik ish rejimi
qwllanilsa u holda bu kabi interfeys grafik interfeys deb ataladi.Windows operatsion
sistemasi uchun ishlab chiqilgan qwshimcha menyu,
uskunalar paneli, har xil tiplar
uchun chiqarish maydoni va han’ozalar boshqarish momentlari va unda har xil tasvirli
standart komponentlari bilan joylashganoynani wzi bilan ko’rsatadigan deyarli barcha
interfeysning so’nggi tiplari ifoydalanuvchining o’ziga qo’yib beradi ya’ni topshiradi.
Istagan dasturni muvaffaqiyatli foydalana bilish uchun uning interfeysi bilan
tanishish va uning ko’pgina mumkinchiliklarini wrganish kerak, axir aynan shu orqali
biz o’zimizga kerak bwlgan qwshimchani bajarishni talab qilamiz.Bu bwlim ishni
boshlash uchun qancha vaqt kerak bwlsa etarlicha ajratilgan Marle sistemasining
foydalanuvchi interfeysning asosiy komponentlari aytilishiga bag’ishlangan.
Kelgusida ehtietkorlik uchun interfeysni tanishtiruvchi mumkinchiliklarga yana qayta
murojaat qilamiz, Bizning asosiy maqsadimiz Marle erdamida
misollarni echishni
wrganish, interfeys bilan ishlash esa sistema bilan ishlash natijasida wrganilib boriladi.
Maple dasturi Windows oylaviy operayion sistemasi boshqarilishida ishlovchi dasturi
uchun standart grafik interfeysiga ega.
Dasturning ekran monitoriga yuklashda ko’rsatilgan interfeys oynasi tasvirlanadi.
Bunda bir qancha asosiy komponentlarni ajratishga bwladi.
77
Maple dastur interfeysining umumiy ko’rinishi.
Yuqori qismida Maple sistemasining menyu tarkibidagi asosiy menyuda asosiy qator
mavjud oynasi berilgan
Zagalovka da qandaydir masalan File ustida sichqonchaning chap tuhmasini bosishda
mos menblar tushadi va bunda buyruq va menyu osti zagalovka larni topish mumkin.
Sichqoncha tugmasini bosish degan swz ―sichqonchaning chap tugmasini bosish
deganni bildiradi. Agar sichqonchaninwg wng tugmasini bosishga twg’ri kelib qolsa
(masalan konmatnli menyunichaqirishda) u holda u aniq tasvirda ko’rsatilib aytiladi.
Komatnga bog’liq Maple qwshimchaning asosiy menyu wzgachaliklarini atab
wtamiz:Agar ishchi betida grafik jaraen berilsa u holda asosiy menyu Maple grafigi
bilan maxsus ishlash tasvirlanib boradi. 1-rasmda Maple menyu standart qatori
ko’rsatilgan kursor buyruqning kiritish eki chiqarish maydonlarida
joylashgan vaqtda
matematik buyruqning bajarilishi natijasi tasvirlangan.
Agar ishchi betda uch wlchovli yuqori qismi akslanish grafik buyruqlari chiqarishi
ajratilgan asosiy menyu qanday kwrinishda ekanligini kwrish mumkin. Yana bir asosiy
menyuning wzgachaligi shundaki agar ishchi beti maxsuslanganish uchun mos jaraen
hosil bwlmaguncha menyu ulanmaydi. 1 –rasmda bu menyu Spreadsheet 2-rasmda esa
Animation menyusi, birinchi Maple elektron jadval tuzulish bilan ishlash, ikkinchisi
esa bir eki bir qancha parametrlar chiqarishni grafik bog’likligini akslantiradigan
animatsion grafik boshqarish uchun maxsuslangan.
Ishchi betida joylashgan grafik bilan ishlash uchun asosiy menyu ko’rinishi.
Asosiy menyuning pastki qatorida asosiy menyuning tez tez qwllaniladigan
buyruqlarni bajaruvchi enidagi tugmalar bilan asosiy uskunalar paneli joylashgan.
78
Tugma ustida sichqonchani bossak u bilan buyruqning assotsirlanib bajarilishiga olib
keladi. Bu panel betidagi obektlari bwyicha ajralganga adaptirlash xususiyatiga ega,
uning tugmalar tarkibi doymiy va ishchi beti bwylab kursorni almashtirishda
wzgarmaydi. U Help menyu buyrug’idagi Marle sistemasi ma’lumotli chaqiruvda twla
wzgaradi.
Asosiy uskunalar panelida konmatnli uskunalar paneli joylashgan.
Uning kwrinishi
kursor ishchi betining qaysi betda joylashganiga va bu sohada akslanishiga bog’liq.
Konmatnli uskunalar panelining 5 kwrinishi mavjud: Ikki wlchovli grafik uchun
ajratilgan, uch wlchovli ajratilgan, animatsion grafik uchun ajratilgan, chiqarish sohasi
uchun va ishchi betning kiritish sohasi uchun bunda shxirgi holatda konmatn menyu
kwrinishi Marle buyrug’ining standart satematikasi ezmasi eki Maple ning standart
notatsiyasidagi buyruqning ezmasidan foydalanishda ajraladi.
Buyruqni ezish uchun Maplening standart notatsiyasini qwllanishda ishchi betning
kiritish sohasi konmatnli uskunalar paneli ko’rsatilgan.
Interfeys oynasining kwp qismini ishchi soha egallaydi. Aynan unda buyruqlar kiritilib
ularning bajarilish natijalari akslanadigan ishchi betlar joylashgan. Maple hujjatlari
hisoblangan bir qancha ishchi betlar bilan bir vaqtda ishlab
va ochadigan interfeys
qwshimchasi kwp hujjatli hisoblanadi.
Bundan tashqari Marle qwshimchasi ishchi beti orasida ulanadigan unda boshqa
ishchi betlarga eki ma’lumot fayllarga giper murojaatini bog’liq qiladi, lekin bu haqida
biz swnggi Maple da ishni hujjatlashtirish seansidagi savollarga bag’ishlangan
bwlimda aniqroq aytib wtamiz.
Interfeysning pastki qismida Maple sistemasi ijrochisiga bog’liq ba’zi parametrlar
akslanadigan holat qatori joylashgan. Shuningdek uskunalar paneli tugmalari eki
tanlangan menyu buyruqlariga bog’liq qisqacha ma’lumot joylashgan.
Ishchi betning barcha jarayonlari uchun ishdash paytida (grafikning buyruq bajarilish
natijalari chiqarishda, kiritish sohasidagi buyruqlar) berilgan jarenda qwllanadigan
yuuyruqlarning mavjud majmui konmatnli menyu tasvuirlanishi mumkin. Buning
uchun Ushbu bo’ektlarning ustida sichqoncha ko’rsatkichini
joylab va uning wng
tugmasini bosish etarli. Sichqoncha ko’rsatkichi enida kwpincha foydalaniladigan
buyruqlarning berilgan ob’ektiga qwllaniladigavn majmui bilan kichik panel menyusi
g’arazli konmatni hosil bo’ladi.
