|
I emissiyasini eksperimental tadqiq etish
|
| bet | 38/52 | | Sana | 19.02.2024 | | Hajmi | 1,96 Mb. | | #158642 |
Bog'liq O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m .2. I emissiyasini eksperimental tadqiq etish
emissiyasini o‘rganishga mo‘ljallangan har qanday qurilmalar asosida quyidagi umumiy elementlar yotadi:
K termokatodli va W-Aelektron optikali elektron pushka bo‘lib, u berilgan E0 energiyali va talab etiladigan –intensivlikli fokusirlangan elektronlar dastasini hosil qiladi ;
M tadqiq etilayotgan mishen (Nishon), ma’lum shaklga (sferik yoki yassi ) ega bo‘ladigan sirtida toza holatni hosil qilish uchun yuqori haroratlargacha qizdiriladigan, yoki o‘rganish maqsadiga ko‘ra suyuq geliy qaynash haroratigacha sovutilishi mumkin bo‘lgan obyekt ;
G‘- kollektor, mishenni o‘rab turadigan va undan ikkilamchi elektronlarni yig‘ib oladigan qurilma ;
Dinatronga qarshi setka G, moshen va kollektor orasida joylashgan bo‘lib, kollektordan ikkilamchi elektronlar emissiyasi hisobiga yuzaga keladigan parazit toklani ushlab qoladigan (“uchlamchi” elektronlarni) setka;
D-diafragma, elektron pushka tomoniga ikkilamchi elektronlar tokini ketib qolishini oldini oladigan to‘siq.
30-rasm. Ikkilamchi elektronlar emissiyasi hodisasini o‘rganish uchun mo‘ljallangan eksperimental qurilma (K-katod;W- Venelt silindri ;A- anod; D- diafragma; M-mishen;F-kollektor;G-setka)
Elastik qaytgan elektronlar koeffitsienti ni va ikkilamchi elektronlar energetik spektrlarini aniqlash uchun –mishen, setka va kollektorning joylashish geometriyasi asosiy o‘rin tutadi. Shu munosabat bilan setka G kollektor F-lar konsentrik sfera shaklida qilib yasaladi va ularning markazida M- mishen joylashadi. Mishenning chiziqli o‘lchamlari sfera radiusidan anchaga kichik bo‘lishlari zarur. Setka G kollektorga nisbatan absolyut qiymati jihatidan turlicha bo‘lgan potensial berilishi mumkin: musbat yoki manfiy. Diafragma D ga kollektorga nisbatan manfiy potensial beriladi. Mishenda oqayotgan m-tok, quyidagiga teng : 0 - ', bu erda 0 –mishenga tushayotgan elektronlar toki; ' –mishendan setka-kollektor zanjiriga ketayotgan ikkilamchi elektronlar toki. Bu tokning kattaligi mishen va setka orasidagi potensiallar farqiga bog‘liq bo‘ladi. Agar setka mishenga nisbatan musbat yoki nolinchi potensialga ega bo‘lsa, (hajmiy zaryadni hisobga olmaymiz), u holda ' –mishenni tark etayotgan ) ikkilamchi elektronlar to‘la tokiga ga teng bo‘ladi. U holda quyidagini yozishimiz mumkin:
iM1=i0 –i. (4.6)
Agar, setkaga mishenga nisbatan manfiy potensial beradigan bo‘lsak, u holda mishenni faqat energiyasi E eVz bo‘lgan elektronlargina tark etishi mumkin. eVz E0 bo‘lganda , , va mos ravishda,
0. (4.7)
eVz -50 eV, bo‘lsa, u holda barcha haqiqiy ikkilamchi elektorlar ushlab qolinadi, ya’ni, tok ′ + , va mishen zanjiridagi tok quyidagiga teng bo‘ladi:
iM2= i0-(ielast+inoelast). (4.8)
Birlamchi elektronlarning boshlang‘ich energiyasi E0 bo‘lganda, bir nechta yuz elektronvolt bo‘lganda, ielast inoelast,
iM3= i0 - ielast (4.9)
Agar, iM1, iM2, iM3 va i0 –toklar o‘lchangan bo‘lsa u holda, σ, ƞ larni topish qiyinchilik tug‘dirmaydi. (iM –galvanometr G2 yordamida o‘lchanadi, i0 tok esa G1-galvanometr yordamida. ). Haqiqatdan ham, (4.6) ifodadan kelib chiqadiki, i = i0- iM1. U holda, ikkilamchi elektronlar emissiyasining to‘la koeffitsienti:
(4.10)
munosabatdan (4.6) ni inobatga olgan holda quyidagiga ega bo‘lamiz
iM2=iM1+i- (ielas+ielas)=iM1+iikkil, (4.11)
bu yerda, iikk=i-( ielas+inoelas).
Mos ravishda iikki =iM2- iM1. U holda haqiqiy ikkilamchi elektronlar emissiyasi koeffitsienti uchun quyidagiga ega bo‘lamiz
(4.12)
ifodadan kelib chiqadiki, inoelas=i0 - iM2. U holda noelastik qaytgan elektronlar koeffitsientini quyidagi munosabatdan topish mumkin
(4.13)
Nihoyat, (4.10) tenglikdan kelib chiqadiki, ielas=i0 - iM3. U holda, elastik qaytgan elektronlar uchun qaytish koeffitsienti quyidagiga teng bo‘ladi:
(4.14)
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ikkilamchi emissiyaning to‘la koeffitsientiσmetallaruchun(σ 1). 31-rasm. da σ koeffitsientni birlamchi elektronlarenergiyasi E0 ga bog‘liqlik grafigi keltirilgan. σ(E0) bog‘lanish egri chizig‘i maksimumi metallar uchun E0 300-600 eV (a), dielektriklar uchun esa, energetik sohaning E0 1000- 1600 eV ga to‘g‘ri keladi (b).
a b
|
| |
